चुनौतीको चाङमा नवनियुक्त उपकुलपति बराल, विश्वविद्यालयकाे साख फर्काउने अवसर

चुनौतीको चाङमा नवनियुक्त उपकुलपति बराल, विश्वविद्यालयकाे साख फर्काउने अवसर

A+ A A-

त्रिभुवन विश्वविद्यालयको २०औँ उपकुलपतिमा प्रा.डा. केशरजंग बराल नियुक्त भए । पहिलोपटक आवेदन मागेर मेरिटका आधारमा कुलपति एवं प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल प्रचण्डले बराललाई नियुक्त गरेका हुन् । ४३ जनाले आवेदन दिएकोमा १४ जना सर्ट लिस्टमा परेका थिए । र, सिफारिसमा परेका तीन जनामध्येबाट बराल उपकुलपति बनेसँगै उनको हातमा त्रिविको बागडोर पुगेको छ । अति राजनीतीकरणले अस्तव्यस्त बनेको त्रिविलाई सुधार गर्नुपर्ने जिम्मेवारी अब उनको काँधमा आइपुगेको छ । के अहिलेको अवस्थामा त्रिविको स्वरुपलाई परिवर्तन गर्न सम्भव छ ? नवनियुक्त उपकुलपतिलाई के–के चुनौती छन् ? उनले तत्काल गर्नुपर्ने काम के हो ? आजको 'विश्वविद्यालय विमर्श'मा नवनियुक्त उपकुलपतिका चुनौतीलाई प्रस्तुत गर्नेछौँ ।

०००

राजनीतिमुक्त त्रिवि

त्रिविको समस्या र समाधानबारे शिलापत्रले लामो बहस गरेको छ । ‘विश्वविद्यालय विमर्श’को ३२औँ शृङ्खलासम्म आइपुग्दा अधिकांश विषय त्रिविसँग सम्बन्धित छन् । विमर्शमा प्रस्तुत गरिएका त्रिविको बेथिति र सुधारका खाकाहरूलाई नवनियुक्त उपकुलपतिले पछ्याउने हो भने चार वर्षको अवधिमा त्रिविमा सुधारको रेखा कोर्न असम्भव छैन । तर, उपकुलपति बरालले कत्तिको पहरेदारी गर्छन् भन्ने प्रश्न हो । यसमा विज्ञहरू पनि सहमत छन् । सुधारका लागि त्रिविलाई राजनीतिमुक्त बनाउनुपर्ने ‘शिलापत्र विमर्श’को निचोड छ । तर, तत्काल राजनीतिबाट त्रिविलाई मुक्त बनाउन कठिन देख्छन् पूर्वउपकुलपति कमलकृष्ण जोशी ।

उपकुलपति नियुक्तिमै उनको गम्भीर प्रश्न छ । ‘पहिलेभन्दा ठीकै होला भन्ने लागेको थियो । तर, आशा गर्ने ठाउँ देखिएन । सर्ट लिस्ट जसरी तयार भयो, यसमा शंका गर्ने ठाउँ छ । अहिलेको यति प्रक्रियाले विश्वविद्यालयमा राजनीति अन्त्य हुँदैन । अब राजनीतिबाट त्रिवि मुक्त हुन्छ भन्ने विश्वास छैन,’ जोशी भन्छन् । पूर्वउपकुलपति केदारभक्त माथेमा उपकुलपतिले सुधारको खाका बनाएर राष्ट्रिय सहमति बनाउनुपर्ने मत राख्छन् ।

‘नयाँ भीसीले प्रधानमन्त्रीलाई भनेर सबै पार्टीलाई एक ठाउँमा राखेर मेरो सुधारको खाका यो हो भनेर राष्ट्रिय सहमति जुटाउनुपर्छ । राजनीतिक हस्तक्षेप नगर्ने प्रतिबद्धता दलहरूबाट लिनुपर्छ,’ माथेमा भन्छन् । पूर्वउपकुलपति जोशी त्रिविमा दलहरूको भ्रातृ संगठनको अस्तित्व रहन नहुने तर्क गर्छन् । सुधारको बाधक नै दलहरूले बनाएको विद्यार्थी, प्राध्यापक र कर्मचारीेको भ्रातृ संगठन देख्छन् उनी ।

‘पार्टीको भ्रातृ संगठन विश्वविद्यालयमा रहेसम्म राजनीति मुक्त त्रिवि हुँदैन । कुनै बेला संगठन आवश्यक थियो । अहिलेको समयमा भ्रातृ संगठनको अस्तित्व रहनु भएन । नयाँ भीसीका लागि यो ठूलो चुनौती हो,’ जोशी भन्छन् । दलनिकटका शिक्षक, विद्यार्थी र कर्मचारीका कारण नै संगठित अपराध त्रिविमा मौलाउँदै गएको छ । यसलाई रोक्न नयाँ भीसीलाई चुनौती छ ।

त्रिभुवन विश्वविद्यालयकाे उपकुलपतिमा केशरजङ्ग बराल नियुक्त

०००

टिम बनाउन चुनौती

उपकुलपति बराललाई अर्को चुनौती हो आफ्नो टिम बनाउन । उपकुलपति एक्लैले सबै काम गर्न सक्ने होइन, यसका लागि टिम बनाउने जिम्मा उपकुलपतिलाई दिनुपर्ने बताउँछन् जोशी । ‘भीसीले आफ्नो टिम बनाउन पाउनुपर्छ । भागवण्डामा हुनु हुँदैन । भागवण्डा गर्दा एउटाबाट एउटा आउँछ, अर्कोबाट अर्को आउँछ । यसरी काम गर्न सकिँदैन । आफ्नो टिम भीसीलाई नै बनाउन दिनुपर्छ,’ पूर्वउपकुलपति जोशी भन्छन् ।

पूर्वउपकुलपति माथेमा पनि जोशीको मतमा सहमति जनाउँछन् । ‘म उपकुलपति भएपछि अन्य पदमा भागवण्डा गर्न बामहरूले भन्न थाले । २०४६ सालपछि पुराना हटाएर नयाँ पदाधिकारी भागवण्डामा आएको रहेछ । म आएपछि पनि भागवण्डाको प्रस्ताव आयो । अहँ ! मेरो पालामा भागवण्डा गरेर त्रिवि चल्दैन भनेर रोकेँ,’ माथेमा भन्छन् । भागवण्डालाई आफूले खारेज गरेको स्मरण गर्छन् माथेमा । ‘केही डिन र निर्देशकहरू राजीनामा दिएर विरोधमा उत्रिनुभयो । राजीनामा नदिनुहोस्, मिलेर काम गरौँ भनेको हुँ, मान्नु भएन । राजीनामा दिने केही सहपाठी पनि थिए । भागवण्डाबाट मुक्त गर्न आफ्नो हिसाबले रजिस्ट्रार, रेक्टर र डिन नियुक्ति गरेँ । कोही बाम झुकावको पर्नुभयो । कति अरु पर्नुभयो । तर भागवण्डामा नियुक्ति गरिनँ,’ माथेमा भन्छन् । नयाँ भीसीलाई पनि माथेमा भागवण्डामा टिम नबनाउन सुझाव दिन्छन् ।

०००

गुमेको साख फिर्ता ल्याउन कठिन

त्रिविप्रति जनताको विश्वास कम हुँदै गएको छ । त्रिविको गर्विलो साखलाई फिर्ता ल्याउन ठूलो चुनौती देख्छन् पूर्वउपकुलपति माथेमा । ‘जनताले विश्वास छाड्दै गएको ठाउँमा कसरी फेरि विश्वास प्राप्त गर्ने ? आस्था घट्दै गएको छ, कसरी बढाउने भन्ने चुनौती छ,’ माथेमा भन्छन् । चुनौतीसँगै समाधानको उपाय पनि देखाउँछन् माथेमा । त्रिविको साख गुम्नुमा समयमा कक्षा, परीक्षा र नतिजा नहुनु हो । यसलाई समयमा सञ्चालन गर्ने हो भने गुमेको साख फिर्ता ल्याउन सकिने माथेमाको दाबी छ ।

‘त्रिविलाई घाटा परीक्षा र नतिजाले गरेको छ । समयमा हुँदैन । जनवरीमा भर्ना हुन्छ भने अर्को डिसेम्बरमा जाँच गराउने प्रतिबद्धता नयाँ भीसीले गर्नुपर्छ । यसरी दुई/चारवटा कामलाई योजना बनाएर गर्ने हो भने जनतामा विश्वास जगाउँछ,’ उनी भन्छन् । समयअनुसार पाठ्यक्रम परिवर्तन गरेमा पनि थप विश्वास बढाउने बताउँछन् माथेमा ।

नवनियुक्त उपकुलपति बराललाई प्रश्न- राजनीतिले ग्रस्त त्रिविलाई सुधार गर्ने योजना के छ ?

०००

विद्यार्थी पलायन रोक्न चुनौती

उच्च शिक्षा अध्ययनका लागि विद्यार्थी पलायनको डरलाग्दो तथ्यांक छ । त्रिभुवन विश्वविद्यालय जानुपर्ने विद्यार्थीहरू त्रिभुवन विमानस्थलबाट विदेशिँदै छन् । गत आर्थिक वर्ष २०७९/०८० मा १ लाख १० हजारले एनओसी लिँदा १ खर्ब रुपैयाँ बाहिरिएको छ ।

नेपाल राष्ट्र बैंकको आर्थिक वर्ष २०७९/०८० को प्रतिवेदनमा भनिएको छ, ‘समीक्षा वर्षमा सेवा खाताअन्तर्गत भ्रमण व्यय ४८.४ प्रतिशतले वृद्धि भई १४४ अर्ब ४६ करोड रुपैयाँ पुगेको छ । यसमध्ये शिक्षातर्फको व्यय १०० अर्ब ४२ करोड छ । अघिल्लो वर्ष भ्रमण व्यय ९७ अर्ब ३२ करोड रुपैयाँ रहेकोमा शिक्षातर्फको व्यय ६७ अर्ब ७० करोड थियो ।

नेपाली विद्यार्थी रोक्न र विदेशी विद्यार्थी नेपाल ल्याउन नयाँ उपकुलपतिका सामु चुनौती रहेको बताउँछन् पूर्वउपकुलपति जोशी । ‘विश्वविद्यालय राम्रो हुन नेपालबाहिरका विद्यार्थी कतिले पढ्छन् भन्ने महत्त्वपूर्ण हुन्छ । नेपाली विद्यार्थी बाहिर जान्छन् । तर, बाहिरबाट कति विद्यार्थी नेपाल आए त ? यो हेरेर विश्वविद्यालयको स्तर र विश्वसनीयता हुने हो । विदेशबाट पढ्न विद्यार्थी नेपाल आएका छैनन् । यसलाई कसरी सुरु गर्ने ? बाहिर जाने क्रम कसरी रोक्ने ? नयाँ उपकुलपतिलाई ठूलो चुनौती छ,’ जोशी भन्छन् ।

पढ्दै काम गर्ने वातावरण नबनाएसम्म विद्यार्थी रोक्न र ल्याउन असम्भव देख्छन् जोशी । विदेश पलायन हुने विद्यार्थीको संख्या बढेसँगै त्रिविमा विद्यार्थीको ‘ड्रप आउट’को संख्या बढिरहेको छ । भर्ना हुने तर, बीचमै पढाइ छोडेर विदेश जानेको संख्या बढिरहेको त्रिविको परीक्षामा बर्सेनि सहभागी भएका विद्यार्थीको संख्याले देखाउँछ ।

पनिकाको तथ्यांकअनुसार २०७५ मा बीए पहिलो वर्षमा १८ हजार ३०६ जनाले परीक्षा दिएका थिए । तर, तेस्रो वर्षमा आइपुग्दा ९ हजार ३ सय ११ जना मात्र परीक्षामा सहभागी भए । २०७५ मा बीबीएस पहिलो वर्षमा ४७ हजार २ सय २१ जनाले परीक्षा दिए । तर, चौथो वर्ष २०७९ मा आइपुग्दा ३९ हजार ७ सय १ जना मात्र सहभागी भए । २०७५ मा बीएस्सी पहिलो वर्षमा ६ हजार ४ सय ८९ रहेकोमा चौथो वर्ष २०७९ मा ४ हजार ८ सय ८८ छन् । यसरी परीक्षामा सामेल हुनेको संख्या घटिरहेको छ ।

०००

बजेट र क्याम्पसहरूको व्यवस्थापन

त्रिविका ६२ वटा आंगिक क्याम्पस छन् । १ हजारभन्दा बढी सम्बन्धन लिएका कलेज छन् । क्याम्पसहरूको व्यवस्थापन गर्न नयाँ भीसीलाई अर्को चुनौती देख्छन् माथेमा । ‘१ हजारभन्दा बढी कलेज हेर्नुपर्छ । कतिपय कलेजलाई स्वायत्तता दिनुपर्छ । त्रिविकै गर्भबाट अरु विश्वविद्यालय जन्माउनुपर्छ । नयाँ उपकुलपति यो बाटोमा हिँड्नुपर्छ,’ माथेमा भन्छन् ।

बजेटको अभावमा त्रिविले प्रभावकारी काम गर्न सकेको छैन । नयाँ उपकुलपतिलाई कसरी बजेटको व्यवस्थापन गर्ने भन्ने चुनौती छ । ‘आर्थिक कुरा महत्त्वपूर्ण हो । विश्वविद्यालयमा पैसा नआई गुणस्तरको मात्र कुरा गर्नु हास्यास्पद हुन्छ । शुल्क बढाउन पनि सकिँदैन । मैले १८ वर्षपछि शुल्क बढाएको थिएँ । कि विद्यार्थीको शुल्क बढाएर आर्थिक जुटाउनुपर्‍यो । कहाँकहाँबाट आर्जन गर्न सकिन्छ भनेर खोज्नुपर्छ,’ माथेमा भन्छन् । सरकारबाट प्रशस्त बजेट लिन सक्नुपर्‍यो कि, नत्र शुल्क उठाउनुको विकल्प देख्दैनन् माथेमा ।

को हुन् त्रिविकाे उपकुलपति बनेका बराल ?

०००

अनुसन्धानमुखी विश्वविद्यालय

त्रिविका चार अनुसन्धान केन्द्र छन् । आर्थिक विकास तथा प्रशासन अनुसन्धान केन्द्र (सेडा), व्यावहारिक विज्ञान तथा प्रविधि अनुसन्धान केन्द्र (रिकास्ट), एसियाली अध्ययन केन्द्र (सिनास), शिक्षा विकास तथा अनुसन्धान केन्द्र (सेरिड) छ । तर, यी अनुसन्धान केन्द्र निष्प्रभावी बनेका छन् । यहाँ पनि राजनीतिक आस्थाका आधारमा निर्देशक नियुक्त हुन्छन् । अध्ययन अनुसन्धान गर्ने यी केन्द्र कामविहीन अवस्थामा छन् ।

अनुसन्धान केन्द्रलाई प्रभावकारी बनाउन प्राध्यापकले पनि रिसर्चको काम ल्याउनुपर्ने बताउँछन् माथेमा । ‘प्राध्यापकले अनुसन्धानको काम ल्याउनुपर्छ । यसले विद्यार्थीले पनि काम पाउँछन् । प्राध्यापकले त्रिविको तलब खाने रिसर्चको, कामचाहिँ कन्सल्टेन्सीबाट गर्नु हुँदैन । त्रिविको तलब खाएर जवानी बाहिर बेच्न मिल्छ ? यसमा उपकुलपतिले विशेष ध्यान दिनुपर्छ,’ माथेमा भन्छन् । विश्वविद्यालमा रहेका अनावश्यक कर्मचारी हटाउन पनि माथेमाको सुझाव छ ।

नयाँ उपकुलपतिका लागि भौतिक संरचनाको सुधार गर्न उत्तिकै कठिन छ । त्रिविको केन्द्रीय क्याम्पस ‘घण्टीघर’को पछाडि मानविकी तथा सामाजिकशास्त्र संकायका विभागहरू टहरामा छन् । ६५ वर्षे जीर्ण टहराहरूको कोठामा साँघुरा विभागहरू छन् । भौतिक संरचना निर्माण गर्न पनि नयाँ उपकुलपतिका लागि चुनौती छ ।

र, अन्त्यमा

'विश्वविद्यालय विमर्श'को यो अन्तिम शृङ्खला हो । तर, त्रिविको बेथितिबारे खबरदारीलाई निरन्तर जारी राख्नेछौँ । शिलापत्रले ‘विश्वविद्यालय विमर्श’मा उठान गरेका विषयलाई नवनियुक्त उपकुलपति बरालले ग्रहण गर्नेछन् भन्ने विश्वास लिएका छौँ ।