तस्वीरमा हेर्नुहोस्– उच्च शिक्षा अध्ययन गर्ने सबैभन्दा पुरानो त्रिचन्द्र क्याम्पसको दुरवस्था (फोटो कथा)

तस्वीरमा हेर्नुहोस्– उच्च शिक्षा अध्ययन गर्ने सबैभन्दा पुरानो त्रिचन्द्र क्याम्पसको दुरवस्था (फोटो कथा)

A+ A A-

'विश्वविद्यालय विमर्श' २१औँ शृङ्खलामा पुगेको छ । उच्च शिक्षा र विश्वविद्यालय सुधारका लागि शिलापत्रले निरन्तर यो विषय उठाइरहेको छ । नेपालको सबैभन्दा पुरानो क्याम्पस ‘त्रिचन्द्र क्याम्पस’ हो । कुनै समयको ओजिलो क्याम्पस आज रुग्ण अवस्थामा पुगेको छ । तर, सुधारका लागि राज्यको नजर त्यसतर्फ परेको छैन । यसै क्रममा आज शिलापत्रका सुशील श्रेष्ठले त्रिचन्द्रलाई आफ्नो लेन्समा कैद गरेका छन् ।

०००

१९७५ साल । देशमा जहानियाँ राणा शासन थियो । शासकलाई मन नपर्ने कुराहरू बोल्नसमेत पाइँदैनथ्यो । त्यहीताका हल्ला चल्यो– नेपालमा उच्च शिक्षा अध्ययन गर्ने कलेज खुल्दै छ । ३१ डिसेम्बर १९१६ (वि.सं. १९७३) मा काठमाडौंमा रहेका तत्कालीन रेजिडेन्सी कर्णेल बेलीलाई कलेज स्थापनाका लागि पहल गर्दै चन्द्र शमशेरले पत्र लेखेपछि यस्तो हल्ला फैलिएको थियो ।

त्रिचन्द्र क्याम्पसमा रहेको प्रयोगविहीन शौचालय ।

पटक–पटकको नेपालको प्रस्तावलाई स्वीकार गर्दै भारत सरकारले पनि पटना विश्वविद्यालयअन्तर्गत रहेर कलेज सञ्चालन गर्न अनुमति दियो । त्रिभुवन–चन्द्र कलेज नाम जुराएर १२ भदौ १९७५ सालमा कलेज स्थापना भयो । र, २७ असोज १९७६ सालमा राजा त्रिभुवनले उद्घाटन गरे । १९८१ मा आइपुग्दा नयाँ नाम पायो, त्रिचन्द्र बहुमुखी क्याम्पस ।

स्वयम् चन्द्र शमशेरको पहलमा स्थापना भएको यो कलेज खुल्दा उनी आफैँ खुसी थिएनन् । पुरुषोत्तम शमशेर जबराले ‘श्री ३ हरूको तथ्य वृत्तान्त भाग– २’ पुस्तकमा लेखेका छन्, ‘त्रिचन्द्र कलेजको उद्घाटन सकिएपछि चन्द्र शमशेरले ’म आफ्नै खुट्टामा आफैँले बन्चरो हान्दै छु’ भनेका थिए ।’

त्रिचन्द्र कलेज : जुग फेरियो, नियति फेरिएन

यसबाट राणा शासकहरू शिक्षण संस्था खोल्ने कुरामा सकारात्मक थिएनन् भनेर बुझ्न सकिन्छ । तर, राणाहरू अंग्रेजका कट्टर समर्थक हुनु र बेलायतले पनि नेपालमा कलेज खुलोस् भन्ने चाहनुले चन्द्र शमशेरमाथि कलेज खोल्ने दबाब बढ्न थाल्यो ।

त्रिचन्द्र क्याम्पसको सबैभन्दा पुरानो भवनको अवस्था ।

त्यसमाथि तत्कालीन शासक वर्ग बेलायतसँग नजिक हुन चाहन्थे । यिनै विविध कारण अंग्रेजी शिक्षासहितको उच्च शिक्षा पढाउने कलेज खोल्नुपर्ने दबाबमा थिए, उनी ।

डायमण्ड शमशेरका अनुसार १९/२०औँ शताब्दीमा अंग्रेजले स्वतन्त्र राष्ट्र हुन एउटा कलेज र बैंक अनिवार्य चाहिन्छ भन्दै पेलान दिन्थे । बृहत् भारत छोड्दा पनि नेपाल स्वतन्त्र राष्ट्र होस् भनी कलेज र बैंक खोल्न दबाब दिएका थिए, अंग्रेजले । ‘त्यही दबाबले गर्दा नचाहँदा नचाहँदै पनि चन्द्र शमशेरले कलेज स्थापना गरे,’ रेडियो सगरमाथाको ‘उहिलेका बाजेको पालामा’ कार्यक्रममा डायमण्ड शमशेरले बोलेका थिए ।

त्रिचन्द्र क्याम्पसमा रहेको शौचालय छिर्ने द्वार ।

सुरुवाती चरणमा त्रिचन्द्रमा गणित, तर्कशास्त्र, इतिहास, अंग्रेजी, नेपाली र संस्कृत पढाइन्थ्यो, जसका लागि नौ जना प्राध्यापक थिए । पछि १९८१ सालमा बीए तहको पढाइ सुरु भयो । र, २००४ सालबाट बीएस्सीको पढाइ सुरु भयो ।

त्रिचन्द्र कलेजको सतवार्षिकी पुस्तकमा उल्लेख भएअनुसार सन् १९२८ सम्म म्याट्रिकुलेसन परीक्षा दिन पटना नै जानुपर्थ्यो । पछि सन् १९२९ मा आएर मात्र त्रिचन्द्र क्याम्पसमा परीक्षा केन्द्र कायम भएको थियो ।