विश्व फोटोग्राफी दिवसः हेर्नुस्, दिग्गज नेपाली फोटोग्राफर र उनीहरूले खिचेका तस्वीरहरू

विश्व फोटोग्राफी दिवसः हेर्नुस्, दिग्गज नेपाली फोटोग्राफर र उनीहरूले खिचेका तस्वीरहरू

A+ A A-

आज विश्व फोटोग्राफी दिवस संसारभरका सरोकारवालाले उत्सवका रूपमा मनाउँदैछन् । फोटोग्राफीको इतिहास बुझाउन, दिग्गज फोटोकारको सम्मान र अनुजलाई प्रोत्साहन गर्ने उद्देश्यले यो दिवस मनाउने गरिएको छ ।

विश्व फाेटाेग्राफी दिवसकाे सन्दर्भ पारेर नेपालका केही दिग्गज फोटोग्राफरको फोटोग्राफी र जीवन अनुभव पढ्न सकिने गरी हामीले यो सामग्रीको तल लिङ्कहरू राखेका छौँ । उक्त लिङ्कमा क्लिक गरी नेपाली फोटोग्राफर र उनीहरूको कार्यानुभव टेक्स्ट र भिडियो आफ्नो रुचीअनुसार पढ्न र हेर्न सक्नुहुने छ ।

१. विकास राैनियार

विकास रौनियारले अंग्रेजी पत्रिका स्पार्कदेखि, तत्कालीन हिमाल माउन्टेन म्यागेजिनहुँदै कान्तिपुर दैनिकसम्म आइपुग्दा करिब तीन दशक फोटोकारिता गरे । कान्तिपुरका लागि मात्रै उनले २३ वर्ष क्यामेराको बटन दबाए । जुनियर फोटो पत्रकारका रूपमा कान्तिपुर छिरेका उनी फोटो सम्पादक भइसकेपछि बाहिरिएका थिए । पूरा पढ्नुहाेस्ः

तीन दशकअघि विकास रौनियारले खिचेका दुई तस्वीर (भिडियाेसहित)

२. श्रीधरलाल मानन्धर

नाट्यशिरोमणि बालकृष्ण समबारे एक किस्सा सुनाउँदै वरिष्ठ फोटोकार श्रीधरलाल मानन्धरले कुराकानी थाले । उमेरले ८३ वर्ष नाघिसकेका मानन्धर किस्सा सुनाउँदै गर्दा उत्साहित देखिए । न्युरोडको दमकल कार्यालयपछाडि थियो मानन्धरको फोटो स्टुडियो । २०२२ सालतिर खोलिएको स्टुडियोमा गनेमानेका व्यक्तिहरू फोटो खिचाउन आउँथे । पूरा पढ्नुहाेस्ः

७० वर्षसम्म फाेटाे खिचेका श्रीधरलाल- मन मानेकै थिएन, हातले छोडिदियो क्यामेरा (भिडियाेसहित)

३. गाेपाल चित्रकार

६९ वर्षीय गाेपाल चित्रकारले जीवनका पाँच दशक फोटोकारितामा बिताए । २०३० सालमा सरकारी अखबार गोरखापत्रमा फोटोग्राफरका रूपमा छिरेका उनी प्रेस फोटोग्राफर हुँदै महाप्रबन्धक बनेर 'रिटायर्ड' भएका थिए । गोरखापत्रमा जागिर खाँदाखाँदै उनले अन्तर्राष्ट्रिय समाचार संस्था रोयटर्सका लागि झण्डै ३५ वर्ष काम गरे । पूरा पढ्नुहाेस्ः

५० वर्षे फोटोकारितामा गोपाल चित्रकारले खिचेका दुई तस्वीर (भिडियाेसहित)

४. चुङ्बा शेर्पा

सुन्दा तपाईंलाई अचम्म लाग्न सक्छ, चुङ्बा शेर्पाले वाइल्डलाइफ फोटोग्राफी थालेको केवल पाँच वर्ष भयो । उनी कुनै औपचारिक अध्ययन गरेर वाइल्डलाइफ फोटोग्राफीमा लागेका होइनन् । तर पनि नेपाली वाइल्डलाइफ फोटोग्राफरको सूचीमा भने उनको नाम अग्रपङ्क्तिमा आउँछ ।

जाे ४६०० मिटरकाे उचाइमा 'घाेस्ट अफ हिमालय'लाई पर्खेर १२ दिन पालमुनि बसे

५. क्षितिजअरुण श्रेष्ठ

धेरैलाई लाग्छ, क्षितिजअरुण श्रेष्ठले फोटोग्राफी उहिल्यै छोडिसके । किनकि अचेल उनी फोटोग्राफीभन्दा अरु नै कामलाई समय दिन्छन् । ५४ वर्षीय क्षितिजअरुण स्वयम्‌चाहिँ यो कुरा पूरापूर स्वीकार्दैनन् । भन्छन्, ‘मैले प्रेस फोटोग्राफी छोडेको हुँ, अरु नै प्रयोजनका लागि फोटो खिच्ने काम त गरिरहेकै छु । बरू फोटोग्राफीमा कम, सङ्ग्रहको काममा बढी सक्रिय भएको भन्न मिल्छ ।’ पूरा पढ्नुहाेस्ः

खेलकुद फोटोग्राफीहुँदै सङ्ग्रहालयमा डुबेका क्षितिजअरुण (भिडियाेसहित)

६. अशेष राजवंश

काठमाडौं युनिभर्सिटीमा देश, विदेशका विद्यार्थीलाई फोटोग्राफी पढाउँछन्, ५६ वर्षे अशेष राजवंश । सुन्दा तपाईंलाई अचम्म लाग्न सक्छ, उनी स्वयम्‌चाहिँ फोटोग्राफी पढेर आएका होइनन् । अशेष त विज्ञानका विद्यार्थी थिए । तर, ‘खाने मुखलाई जुँगाले छेक्दैन’ भनेझैँ फोटोग्राफीमा जम्न उनलाई विज्ञानले रोक्न सकेन । पूरा पढ्नुहाेस्ः

अशेष राजवंशकाे फोटोकलाः पहिला दिमागले खिच्ने अनि क्यामेराले

७. मीनरत्न बज्रचार्य

मीनरत्न झण्डै तीन दशकदेखि फोटोकारितामा सक्रिय छन् । हामी उनको घर पुग्दा काठमाडाैंका केही मन्दिरमा ऋषि पञ्चमी पूजा आराधनाको फोटो खिचेर फर्किन भ्याइसकेका थिए । अनि साँझमा अर्को एक कार्यक्रम भ्याउने योजनामा रहेछन् । तर, हामीसित गफ लम्बिएपछि उनले पाँचतारे होटलमा हुन लागेको उक्त कार्यक्रममा उपस्थित हुन नसक्ने जनाउ दिए । पूरा पढ्नुहाेस्

जब मीनरत्नलाई टोनी हेगनले सोधे- क्यान यु बी माई पी ? (भिडियाेसहित)

८. ओम यादव

सानो छँदा ओम यादवको रुचि चित्रकलामा थियो । अध्ययन उनले विज्ञान र सूचना प्रविधिमा गरे । जागिर लामो समय आईटी कम्पनीमा खाए । तर, पहिचानचाहिँ फोटोग्राफीमा बनाए । जङ्गल र निकुञ्ज घुमेर यादवले खिचेका कैयौँ तस्वीर चर्चित छन् । २०५५ सालदेखि फोटोग्राफीमा लागेका उनी आज धेरैका गुरु पनि हुन् । पूरा पढ्नुहाेस्ः

सित्तैमा फोटो खिच्न सिकाउँदै घुम्ने फोटोग्राफर (भिडियाेसहित)

९. मणि लामा

उमेरले ७६ लागे वरिष्ठ फोटोग्राफर मणि लामा । केही दिनअघि मात्र उनी लद्दाखमा फोटो खिचेर फर्किए । भारत-चीनकाे विवादित क्षेत्रमा लिएका तस्वीरहरू दुई महिनापछि प्रदर्शनीमा राख्ने याेजनामा छन् लामा । यसको अर्थ, एनालग युगका जल्दाबल्दा फोटोग्राफर लामा डिजिटल युगमा पनि उत्ति नै सक्रिय छन् । पाकाे हुँदा पनि उनले घाँटीबाट क्यामेराको फित्ता निकालेका छैनन् । पूरा पढ्नुहाेस्ः

अमेरिकामा कृषि पढेर आएका उनी जागिर नपाएपछि फोटोग्राफीमा होमिए (भिडियाेसहित)

१०. राजभाइ सुवाल

परिवारको आर्थिक अवस्था कमजोर थियाे । उनको बाल्यकाल संघर्षपूर्ण रह्यो । घरगर्जो टार्न १३ वर्षको उमेरमा लुगा सिलाउने काम गरे । ‘रहरे उमेर’मा साथीहरू दसैँमा चङ्गा उडाउँदै रमाइरहेका हुन्थे । उनीचाहिँ त्याे हेर्दै लुगा सिलाइरहेका हुन्थे । एसएलसीमा उनी दुईपल्ट फेल भए । विदेश जान दिएको परीक्षामा फेल भए । जागिर खान दिएको अन्तर्वार्तामा फेल भए । व्यापारमा फेल भए । तत्कालीन आकाङ्क्षा र रहर पूरा गर्नमा फेल भए । तर, जिन्दगीमा भने उनी फेल भएनन् । पूरा पढ्नुहाेस्ः

धेरैपल्ट धेरै कुरामा फेल तर फोटोग्राफीमा पास भएका राजभाइ सुवालको कथा (भिडियाेसहित)

११. तासी आर घले

तासी घले केवल फोटोग्राफर होइनन् । हिमाली जीव संरक्षण अभियन्ता पनि हुन् । औपचारिक शिक्षाका नाममा ६ कक्षासम्म मात्रै पढेका उनी नागरिक वैज्ञानिक भनेर चिनिन्छन् । फिल्डबाट सूक्ष्म अध्ययनमा सघाउने भएकाले वैज्ञानिक र संरक्षण अभियन्ताहरू नै घलेलाई ‘नागरिक वैज्ञानिक’ भन्छन् । यही कामबाट उनले केही प्रसिद्ध अन्तर्राष्ट्रिय सम्मान पनि पाएका छन् । पूरा पढ्नुहाेस्ः

२९ पल्ट हिउँ चितुवाकाे फाेटाे खिचेका तासी घले (भिडियाेसहित)

१२. देवेन्द्रमान सिंह

काठमाडौंका देवेन्द्रमान सिंहले झण्डै तीन दशक फोटो पत्रकारिता गरे । फ्रान्सको समाचार एजेन्सी एएफपीका लागि उनले २५ वर्ष फोटो खिचे । उनले ब्रिटिस ब्रोडकास्टिङ सर्भिस (बीबीसी) मा पनि काम गरे । संसारका प्रतिष्ठित अखबार र म्यागजिनहरूमार्फत देवेन्द्रमानले नेपाल र यहाँ भएका सामाजिक, राजनीतिक घटनाहरू संसारलाई देखाए । इन्टरनेसनल हेराल्ड ट्रिब्युनदेखि वासिङ्टन पोस्ट, रोयटर्स, न्युज विक, सन्डे टाइम्सलगायत विश्वका थुप्रै चर्चित पत्रिकाका प्रथम पृष्ठमा देवेन्द्रमानका क्लिकहरू अटाए । उनका तस्वीरहरू कान्तिपुर, नेपाल समाचारपत्रलगायत पत्रिकामा पहिलापहिला खुबै छापिन्थे । पूरा पढ्नुहाेस्ः

संसारलाई नेपाल देखाएका देवेन्द्रमान, जसको काम देखेर राजा वीरेन्द्र पनि छक्क परे (भिडियाेसहित)

१३. कवीन्द्रमान शाक्य

'फोटोग्राफी मेरो सपना थियो तर फोटो खिचेर जीवन धान्न कठिन भयाे । त्यसैले खासाको व्यापारतिर लागेँ ।' शिलापत्रको फोटोकार स्तम्भका लागि ५५ वर्षे वरिष्ठ ग्ल्यामर फोटोग्राफर कवीन्द्रमान शाक्यले आफ्नो विगतबारे खुलेर बताए । 'तर फोटोग्राफीको सपनाले मलाई निदाउनै दिएन । १८/२० लाख रुपैयाँ उधारो उठ्न बाँकी रहेको व्यापार छोडेर सपना पूरा गर्न निस्किएँ ।' कुनै बेला.. खाजा खर्चका लागि.., अझ आफ्नै खर्च गरेरसमेत हिरो, हिरोइनको फोटो खिच्ने शाक्य आज एउटै फोटो सेसनको २५ हजार रुपैयाँ लिन्छन् । पूरा पढ्नुहाेस्ः

मालामालको व्यापार छाडेर फोटोग्राफीमा लागेका कवीन्द्रमान (भिडियाेसहित)

१४. प्रशान्त श्रेष्ठ

क्यामेराले दृश्य खिच्छ । दृश्यले ध्यान खिच्छ । त्यही ध्यान पनौतीतिर खिच्ने काम प्रशान्त श्रेष्ठले गरे । उनी यस्ता फोटोग्राफर हुन्, जसले आफू जन्मेको शहरलाई देश/विदेशमा चिनाउन विशेष भूमिका खेले । फोटोग्राफीमार्फत यो सानो शहरको कला, संस्कृति र ऐतिहासिक विशेषताको प्रवर्द्धनमा खास योगदान गरे । यसपालि फोटोकारमा हामीले उनै श्रेष्ठका बारेमा लेखेका छौँ, जो २० वर्षयता काभ्रेको पनौतीमा बसेर फोटोग्राफी गर्दै आएका छन् । पूरा पढ्नुहाेस्ः

उनले पनौती चिनाए, उनलाई पनाैतीले चिनायो (भिडियाेसहित)

१५. केदार बनेपाली

आउनुस्, आज हामी तपाईंलाई भक्तपुरको दत्तात्रय मन्दिरनेर लैजान्छौँ, जहाँ हामीलाई पर्खिरहेका छन् फाेटाेकार केदार बनेपाली । जसले सुनाउनेछन्, क्यामेरा र परिवारबीचको अनौठो साइनोबारे । बालाई पछ्याउँदै फोटोग्राफर बनेका उनले छोरा र छोरीलाई पनि फोटोग्राफर नै बनाए । केदारकै भनाइमा उनको १० वर्षे नाति पनि क्यामेरा भनेपछि हुरुक्कै हुन्छ । अर्थात्, क्यामेराले बनेपाली परिवारको चौथो पुस्तासँग पनि साइनो जोडिइसकेको छ ।

भक्तपुरमा फोटोग्राफी सुरु गर्ने बनेपाली परिवार, बाजेदेखि नातिनातिनासम्मकाे क्यामेरा साइनाे (भिडियाेसहित)

१६. श्याम चित्रकार

२०३८ सालमा पहिलो राष्ट्रिय खेलकुद खिच्दा चित्रकार ४० वर्षका थिए । नवौँ खेलकुदसम्म आइपुग्दा उनको उमेर ८१ पुगेको छ । तर, सक्रियता झण्डै उस्तै छ, जस्तो कि उनी ४० वर्ष वा त्योभन्दा अगाडि थिए । नेपाली खेलकुदका लागि उनी आफैँ एक इतिहास हुन् । सँगै उनले केही इतिहास पनि भावी पुस्ताका लागि बचाइदिएका छन् । सरकार वा तालुकदार निकाय कसैसँग पनि नभएका ऐतिहासिक रेकर्डहरू उनीसित छन् । २०२० सालयता नेपालमा भएका महत्त्वपूर्ण खेलकुद प्रतियोगितादेखि दिग्गज खेलाडीहरूको रेकर्डसम्म उनले सुरक्षित राखेका छन् । पूरा पढ्नुहाेस्ः चार

८१ वर्षका श्याम चित्रकार, जोसँग छ सरकारसँग नभएको दस्तावेज (भिडियाेसहित)

१७. उषा तितिक्षु

२०४६ सालदेखि निरन्तर सक्रिय सम्भवतः नेपालकै पहिलो स्वतन्त्र फोटो पत्रकार महिला हुन् उषा तितिक्षु । उनकै भनाइमा कहिल्यै कुनै मिडियामा जागिरै गरेर फोटो खिचिनन् तर ‘फ्रिलेन्सर’का रूपमा उनले खिचेका तस्वीर देशविदेशका अखबार र म्यागेजिनहरूमा छापिए । कान्तिपुर, द काठमाडौं पोस्ट, हिमाल खबर, मूल्याङ्कन, युगसंवाद, दृष्टि, अस्मितालगायत थुप्रै पत्रिकाले उनका तस्वीर छापेका थिए । तत्कालीन राजा ज्ञानेन्द्र शाहले ‘कु’ गरेको बखत उनले खिचेका केही तस्वीरको चर्चा विदेशमा पनि भयो । पूरा पढ्नुहाेस्ः

तीन दशकअघि उषा तितिक्षुले खिचेका दुई तस्वीर (भिडियाेसहित)

१८. जगदीश तिवारी

गोजीमा ५ रुपैयाँ थिएन तर पसल-पसल छिरेर लाखौँका क्यामेरा हेर्दै हिँड्थे । किन्न दाम थिएन तर पसलेलाई झुक्याएर फोटो पुस्तक पढ्थे । फोटोग्राफीप्रतिको भोकले उनलाई सेनाको जागिर छोडायो । यही भोकले उनलाई ललितपुर भैँसेपाटीको घरजग्गा बेचेर क्यामेरा किनायाे । आफ्नै घरमा बसेका श्रीमती र छोराछोरीलाई डेरामा सार्ने अवस्थामा पुर्‍यायो । एक यस्तो समय, जतिबेला उनीसँग न घर बाँकी थियो, न त बचत नै । हातमा थियाे, १७ लाख पर्ने एउटा लिनहफ मास्टर टेक्निका क्यामेरा । अब त्याे नै भविष्यको साँचो थियो । फोटोग्राफीप्रति यो हदको लगावलाई तपाईं के मान्नुहुन्छ, प्रेम वा पागलपन ? पूरा पढ्नुहाेस्ः

जसले ललितपुरकाे घरजग्गा बेचेर क्यामेरा किने (भिडियाेसहित)

अरू पनि

नेपाली फोटोग्राफीमा माथिका नाममा अन्य यस्ता केही नाम पनि छुटेका छन्, जसले फोटोग्राफीको स्तरवृद्धिमा महत्त्वपूर्ण योगदान गरेका छन् । नयाँ पुस्तामा पनि अहिले निकै अब्बल फोटोग्राफरहरूको उदय भइसकेको छ ।

बिमिता भण्डारी

सानो हुँदा चितवनकी बिमिता भण्डारी आर्मी बन्ने सपना देख्थिन् । तर, उनको बाटो अर्कैतिर सोझियो । सानी बिमितालाई के थाहा, जंगलसँगै जोडिनेछ उनको करिअर भनेर । थप पढ्नुहाेस्ः

खतरनाक वन्यजन्तुकाे अगाडि क्यामेरा तेर्स्याउने चितवनकी बिमिता (भिडियोसहित)

दिपक राजवंशी

बेलायती दम्पती डायना रोडनाइट र एलेन रोडनाइटलाई बर्दिया राष्ट्रिय निकुञ्ज घुमाउँदै थिए दिपक राजवंशी । यस क्रममा उनीहरूले पाटे बाघ देखे । कुरा अप्रिल २०१५ तिरको हो । बाघको देख्न पाउँदा डायना र एलेन असाध्यै खुसी भए । उनीहरू दूरबिन निकालेर रमाइरमाइ बाघ नियाल्न थाले । तर, दम्पतीको ‘गाइड’ बनेर गएका दिपकको दिमागमा अरु नै केही चलिरहेको थियो । थप पढ्नुहाेस्ः

बर्दियामा बाघ पछ्याउँदा जंगली हात्तीसँग जम्काभेट भएपछि..(भिडियाेसहित)

फाेटाेग्राफीकाे सुरुवात

क्यामेराकाे जननी मानिने 'क्यामेरा अब्स्क्युरा' (Camera Obscura) बाट सुरु भएको थियाे फाेटाेग्राफी । श्यामश्वेत छविचित्र अनि फोटो ट्रान्समिटरका ती उदेकलाग्दा पर्खाइ छिचोल्दै फोटोग्राफी हरेक मान्छेकाे पहुँचमा आइपुगेको छ ।विश्वमा फोटोग्राफीसम्बन्धी कल्पनाको उदय भएको झण्डै २०० वर्ष हुँदा फ्रान्समा यस क्षेत्रमा निकै अनुसन्धान र प्रयोगहरू भएका थिए । अँध्यारो कोठामा झ्यालढोकाको मसिनो प्वालबाट बाहिरको घामको किरण छिरेपछि उत्पन्न विभिन्न आकृति देखेका वैज्ञानिकहरू ती आकृति सधैँका लागि कैद गर्ने प्रयासमा लागे ।

यसैबीच सन् १८२६ मा (जाेसेफ निसेफाेर नियप्स) Joshep Nicephore Niepce ले आफ्नो घरको कौसीबाट देखिने दृश्यको फोटो करिब ८ घण्टा लगाएर खिचे । त्यही फोटो विश्वको पहिलो फोटोग्राफिक आकृति बन्यो ।

अति नै अस्पष्ट देखिने त्यो फोटोमा केही आकार र प्रकार मात्र देखिन्छ । पछि आएर सन् १८३८ मा लुइस डेगुरे अझ प्रष्ट देखिने फोटोको आविष्कार गर्न सफल भए ।

त्यसबेलाको फोटो अहिलेको झैँ स्थायी रूपमा रहिरहने खालको थिएन । त्यो कालखण्डमा तस्वीर खिच्न ८ घण्टा लाग्थ्यो । समयक्रमसँगै त्यो अवधि घटेर मिनेटमा आयो र दृश्य पनि स्थायी बन्न थाल्यो ।

सन् १८३९ मा मात्र व्यावहारिक रूपमा सफल फोटोको आविष्कार भयो । त्यसबेला खिचिएको सडकको दृश्यचित्रलाई प्रथम प्रष्ट चिनिने आकृतिसहितको सही फोटो मान्न सकिन्छ ।

वीरशमशेरका पालामा डम्बरशमशेरले नेपालमा फोटोग्राफीको सुरुवात गरेको मानिन्छ । बालकृष्ण समका छोरीपट्टिका नाति नवीनप्रकाशजङ्ग शाहका अनुसार, डम्बरशमशेरलाई वीरशमशेरले पुरस्कारस्वरूप बेलायत र जर्मनीबाट जति पनि सामान भन्सार छुट गरी झिकाउने सुविधा दिएका थिए । त्याे बेलादेखि सुरु भएकाे नेपाली फाेटाेकारिता अहिले धेरै अगाडि बढिसकेकाे छ । यसमा नेपालका दिग्गज फाेटाेग्राफरहरूकाे महत्त्वपूर्ण भूमिका छ ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, भदौ २, २०८० ०९:०६