तीन दशकअघि विकास रौनियारले खिचेका दुई तस्वीर (भिडियाेसहित)

A+ A A-

भनिन्छ, एउटै तस्वीरले कैयौँ कथाहरू बोल्न सक्छ । अनि कथा बोल्ने तस्वीर कसैले खिचेको हुन्छ । उसो भए, खिच्नेको पनि त आफ्नैखाले कथा होला । ‘फोटोकार’ स्तम्भ हामीले त्यस्तै कथा भन्नलाई ल्याएका हौँ । कुनै खासखास फोटो खिच्दा, त्याे फाेटोपछाडिकाे कथा, फोटोग्राफर वा फोटो पत्रकारका अनुभूति, किस्सालाई हामी याे स्तम्भमा सँगेट्नेछौँ । उनीहरूका अनुभूति, अनुभव यही पेसामा भविष्य खोजिरहेकाहरूलाई लाभदायी हुने अपेक्षा हामी राख्छौँ । फोटोकार स्तम्भको पहिलो शृङ्खलामा हामीले फोटो पत्रकार विकास राैनियारको अनुभव समेट्ने प्रयास गरेका छौँ । तपाईं हामीलाई कुनै सुझाव वा प्रतिक्रिया दिन चाहनुहुन्छ भने इमेल ठेगाना [email protected] मा हामी पर्खिरहेका हुनेछौँ ।

०००

विकास रौनियारले अंग्रेजी पत्रिका स्पार्कदेखि, तत्कालीन हिमाल माउन्टेन म्यागेजिनहुँदै कान्तिपुर दैनिकसम्म आइपुग्दा करिब तीन दशक फोटोकारिता गरे । कान्तिपुरका लागि मात्रै उनले २३ वर्ष क्यामेराको बटन दबाए । जुनियर फोटो पत्रकारका रूपमा कान्तिपुर छिरेका उनी फोटो सम्पादक भइसकेपछि बाहिरिएका थिए ।

फोटो पत्रकारितामा रौनियार अचेल उति सक्रिय छैनन् । तर, यसका नयाँ आयामहरूसित परिचित हुने प्रयासचाहिँ गरिरहेको उनी बताउँछन् । फोटोग्राफीको ‘ब्ल्याक एण्ड ह्वाइट’ युगका जल्दाबल्दा फोटो पत्रकार रौनियारले खिचेका दुई तस्वीरबारे यसपालि शिलापत्रको ’फोटोकार’ स्तम्भमा चर्चा गर्दैछौँ ।

मञ्चपछाडिबाट क्यामेराले उतिबेलै देखेकी नेतृ

फोटोमा देखिएकी महिला को होलिन्, अनुमान लगाउनुस् त ! उनका अगाडि हजारौँ मानिस देखिएका छन् । उनी यति ठूलाे मासकाे अगाडि किन उभिएकी होलिन् ?

यो फोटोको आफ्नै कथा छ । उनी अरु कोही नभएर हालकी राष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारी हुन् ।

३ जेठ २०५० मा दास ढुङ्गा दुर्घटनामा परी एमाले नेता मदन भण्डारीको निधन भयो । त्यसलगत्तै भएको उपचुनावमा एमालेले नेपाली कांग्रेसका तत्कालीन सभापति कृष्णप्रसाद भट्टराईविरुद्ध काठमाडौं निर्वाचन क्षेत्र नम्बर १ मा विद्या भण्डारीलाई उठाएको थियो । पतिको निधनअघि विद्या अखिल नेपाल महिला संघको राजनीतिमा सक्रिय थिइन् । मदन भण्डारी बितेपछि उनी राजनीतिको मूलप्रवाहमा आइन् ।

शोकलाई शक्तिमा बदल्न एमालेले त्यो बेला ‘जनताकी छोरी विद्या भण्डारी’ नारासहित चुनावी अभियान चलाएकाे थियो । यस क्रममा काठमाडाैंमा आमसभाहरू गरिँदै थिए । उपनिर्वाचनलक्षित आमसभा सिफलमा पनि भएको थियो । जसमा त्यतिबेलाका युवानेताहरू माधव नेपाल, प्रदीप नेपाल, मनमोहन अधिकारीलगायत सहभागी थिए । आमसभामा भाषण गरी आफ्नो सोफामा फर्किने बेलामा रौनियारले विद्यालाई मञ्चपछाडिबाट क्यामेरामा कैद गरेका थिए ।

त्यो बेला कान्तिपुरमा चन्द्रशेखर कार्की र विकास रौनियार गरी दुई जना फोटो पत्रकार थिए । कार्कीले कांग्रेस बिटमा फोटो खिच्थे भने रौनियारले एमाले बिट हेर्थे । एमालेको आमसभा पछ्याउने क्रममा उनले विद्या भण्डारीको उक्त फोटो खिचेका थिए । ’म आफैँलाई पनि यो तस्वीर निकै मनपर्छ । सामान्यतः हामी अगाडिबाट खिच्छौँ । पछाडिबाट खिच्दा मास देखिए पनि अनुहार देखाउने मुमेन्ट पाइँदैन’, रौनियार भन्छन्, ‘यो तस्वीर मैले स्टेजको पछाडिबाट खिचे पनि मास र वक्ताको मुहार प्रस्ट देखिन्छ । यसको कम्पोजिसन मलाई मनपर्छ ।’ उपचुनावमा कांग्रेस सभापति एवं पूर्वप्रधानमन्त्री भट्टराईलाई विद्याले पराजित गरिदिएकी थिइन् ।

यो तस्वीर रौनियार राष्ट्रपति भण्डारीलाई उपहारस्वरूप दिन चाहन्छन् । ‘भेटको अवसर मिलेमा म उहाँलाई यो फोटो फ्रेमिङ गरेर दिनेछु’, उनले भने ।

पैतालाले बाेलेकाे भरियाकाे कथा

यो तस्वीरमा वृद्ध भरिया अनि एक महिला दुई डोको भारी बिसाएर थकाइ मारिरहेका देखिन्छन् । फोटो रौनियारले धनकुटाको हिलेमा ३४ वर्षअगाडि खिचेका हुन् । हिलेभन्दा मास्तिर गाडी जाने बाटाे थिएन । सरसामानहरू लैजानुको विकल्प भरिया नै थिए । तेह्रथुम, संखुवासभालगायतका जिल्लामा डोकोभरि भारी बोकेर भरियाहरू उकालो लाग्थे । गलेपछि आफूलाई पायक पर्ने ठाउँमा बिसाउँथे र सुसाउँदै बिँडी तान्थे ।

राैनियार पारिवारिक व्यवसायका लागि धनकुटा पुगेका थिए । जे काममा हिँडे पनि उनको साथमा क्यामेरा अक्सर छुट्दैनथ्यो । हिलेबाट आधा घण्टाजति उत्तर लागेपछि उनले भिरमा भारी अड्याएर बसिरहेका वृद्ध भरिया देखे । रङ्गिन फोटो खिच्न निकै महँगो पर्थ्यो । रिल किन्नै मुस्किल, धुलाउन झनै कठिन हुन्थ्यो । ब्ल्याक एण्ड ह्वाइटचाहिँ काठमाडौंमै धुलाइन्थ्यो । ‘मलाई ब्ल्याक एण्ड ह्वाइट मन पनि पर्थ्यो’, राैनियार भन्छन् ।

उनले हिलेमा भेटिएका ती भरियाको तस्वीर खिचे । अनि कथा बोल्ने तस्वीर लिएकोमा दंग परे ।

तर पछि एक जना अमेरिकी फोटोग्राफरले राैनियारलाई प्रतिक्रिया दिए, ‘फोटो अझै अर्थपूर्ण बनाउन सक्थ्याै । तिमी चुक्याै । कथा ओझेलियो ।’

राैनियार छक्क परे । आफूलाई राम्रो लागेको तस्वीरमा के कमी रहेछ, उनले सोधे ।

ती अमेरिकी फोटोग्राफरले जवाफ दिए, ‘तिमीले यो फोटो अझै अर्थपूर्ण हुनेगरी खिच्न सक्थ्यौ । फोटोमा देखिएका भरियाको खुट्टा हेर त । चप्पल छैन । मोटामोटा औँलाहरू एकअर्काबाट टाढाटाढा छन् । सामान्य मान्छेको भन्दा उनका पैताला चौडा छन् । भारी बोक्दाबोक्दा त्यसकाे बोझले थिचिएर उनका पैताला र औँलाहरू फिँजारिएका छन् ।’ हुन पनि, ती फाेटाे पत्रकारले भनेजस्तै पैतालालाई फोकस गरेको भए भरियाले जिन्दगीमा गरेकाे लामो संघर्षको कथा फोटोले बोल्न सक्थ्यो ।

उनले भने, ‘पछि मलाई त्यसरी खिचेको भए हुने रहेछ भन्ने लाग्यो ।’ त्यो बेला राैनियार व्यावसायिक फोटो पत्रकार थिएनन् । त्यसैले उनले भेउ पाएनन् ।

दुई तस्वीरको चर्चापछि अब फर्किऔँ ५४ वर्ष भइसकेका विकास रौनियारतिर । अहिले उनी कुनै संस्थामा रहेर फोटोकारिता गर्दैनन् । तर, फ्रिल्यान्सिङ भने गरिरहेका छन् । हिजाेआज उनी विदेशी मिडियाहरूमा बेलाबखत फोटो पठाउँछन् । नेपालकै मिडियाहरूलाई पनि फोटो बेच्छन् । संस्थागत रूपमा चाहिँ उनी राइज मिडिया नेटवर्कमा सल्लाहकार छन् । यो संस्थाले मेरो लाइफ स्टाइल समाचार पोर्टल चलाउँछ । यसबाहेक उनी आफ्नै पारिवारिक व्यवसायमा सक्रिय छन् ।

‘सधैँ क्यामेराको पछि रहने फोटोकार क्यामेराको अगाडि आउँदा कस्तोकस्तो हुने के !’, शिलापत्रकाे स्टुडियाेभित्र पिनमाइक मिलाउँदै राैनियारले ठट्टा गरे । ‘प्यासन’ले फोटो पत्रकार बनेको बताउने उनले यो विधासम्बन्धी औपचारिक अध्ययन गरेका छैनन् । तैपनि कालजयी तस्वीरहरू खिचेका छन् । ‘फोटो पत्रकारितामा मात्र नभई जुनसुकै क्षेत्रमा पनि सफल हुन वा उपलब्धि हासिल गर्न दृढ इच्छाशक्ति हुनुपर्छ’, उनले भने ।

(सन् १९८६ मा अमेरिकाको न्युयोर्क सिटी घुम्ने क्रममा रौनियारले यो तस्वीर खिचेका थिए । तस्वीरले त्यो बेला अमेरिकामा अश्वेत नागरिकको अवस्था देखाउँछ । आई लभ न्युयोर्क लेखिएको प्लास्टिकको पोकामा भएको जायजेथा अगाडि राखेर क्विन्स सडकपेटीमा सुतेकी महिला तस्वीरमा देखिन्छिन् । त्यसताका अमेरिकामा अश्वेतमाथि चरम विभेद थियाे ।)

०००

राैनियारका अनुसार, फोटोकारिता गर्नेहरूले मात्र राम्रो तस्वीर खिच्छन् भन्ने हुँदैन । व्यावसायिक फाेटाेकारितामा नरहे पनि इच्छा भएकाहरूले निकै अर्थपूर्ण तस्वीहरू खिच्ने गरेकाे उनकाे भनाइ छ । ‘धेरै प्रतियोगिताहरूमा आमनागरिकले खिचेका तस्वीरले पुरस्कार जितेका छन्’, रौनियारले भने ।

तस्वीरले कहिल्यै झुट नबोल्ने उनी बताउँछन् । ‘सत्ताबारे लेखिँदा शब्दहरू सत्ता समीप हुन सक्छन् । व्यक्तिबारे लेखिँदा शब्दहरू व्यक्ति समीप हुन सक्छन् । तर, फोटोले जे हो, त्यही बोल्छ, जे देखिन्छ त्यही देखाउँछ ।’

(२९ वर्षअगाडिका यी विद्यार्थी काे हुन्, अहिले कस्ता भए होलान्, कुन अवस्थामा हाेलान् ? आफूले नचिने पनि ती बालकको लुक्स अरुभन्दा अलिक फरक देखेर फोटो खिचेको रौनियार बताउँछन् । यो तस्वीर राैनियारले २०५० सालमा लम्जुङको भोर्लेटारस्थित एक विद्यालयमा खिचेका हुन् ।)

०००

फाेटाेकार राैनियार ब्ल्याक एण्ड ह्वाइट र डिजिटल युगबीच तुलना गर्न चाहँदैनन् । उनको विचारमा दुवै युगका आ-आफ्नै आकर्षण र विशेषताहरू छन् । नेपालमा फोटो पत्रकारिताले खास स्थान बनाए पनि यसैलाई पेसा बनाएर अघि बढेकाहरूको हकमा पारिश्रमिक कम भएको उनको गुनासाे छ । ‘कुनै फोटोले सामाजिक रुपान्तरणमा ठूलो भूमिका खेलिरहेको हुन्छ । अहिलेकाे डिजिटल युगमा फोटोबिनाका मिडिया परिकल्पना गर्न सकिँदैन । यति महत्त्वपूर्ण स्थान ओगटेको फोटो पत्रकारितालाई पेसा बनाएकाहरूले उचित पारिश्रमिक पाउनुपर्छ’, रौनियारले भने ।

विकास राैनियारलाई हेरौँ भिडियोमाः

अरू पनि..

प्रकाशित मिति: शनिबार, साउन ७, २०७९ ०७:३१