एक सिनेमाटोग्राफरकाे यात्रा : बिहे खिच्दाकाे अपमानदेखि 'कान्स'काे सम्मानसम्म

एक सिनेमाटोग्राफरकाे यात्रा : बिहे खिच्दाकाे अपमानदेखि 'कान्स'काे सम्मानसम्म

A+ A A-

भर्‍याङको तह हो खुड्किलो । लिस्नाको खण्ड हो खुड्किलो । उकालो अर्थात् शिखरको यात्रा हो खुड्किलो ।

प्रिय पाठक, करिअरको लिस्नामा प्रतिभालाई खुड्किलो बनाएर उकालो चढिरहेका नवकलाकार/सर्जकलाई प्रोत्साहन गर्ने उद्देश्यका साथ हामीले खुड्किलो स्तम्भ सुरु गरेका छौँ । जसमा कलासाहित्य क्षेत्रका उदीयमान कलाकार/सर्जकको संघर्ष, उपलब्धि र अनुभव/अनुभूतिहरूबारे लेखिनेछ । कलासाहित्यमा भविष्य खोजिरहेका आगामी पुस्तालाई समेत यसले उपयुक्त दिशानिर्देश गर्ने हाम्रो विश्वास छ । यो स्तम्भलाई हामी केवल काठमाडौंकेन्द्रित बनाउने छैनौँ । मोफसल होस् वा प्रवासका प्रतिभावशाली अनुजहरू, सधैँ हाम्रो प्राथमिकतामा रहनेछन् । तपाईंले पनि हामीलाई प्रतिभाशाली व्यक्तिहरूबारे सुझाउन सक्नुहुनेछ । साथै, हामीले समेटेका पात्र वा लेखनीप्रति आफ्ना प्रतिक्रिया पठाउन सक्नुहुनेछ । इमेल ठेगाना [email protected] मा हामी तपाईंका प्रतिक्रियालाई स्वागत गर्नेछौँ । तपाईंको शनिबार सुखदायी रहोस् ।

०००

‘किन आउनुभयो काठमाडौं ?’

‘एक्साइटमेन्ट सकिएर...।’

यो जवाफमा मैले गाउँबाट शहर पसेपछि गल्लीहरूमा ‘एक्साइटमेन्ट’ खोजिरहने फिल्म ‘चिसो एस्ट्रे’को मदन सम्झिएँ । मदन यस्तो पात्र हो, फिल्ममा जसको कुनै गन्तव्य छैन ।

‘मेरो पनि थिएन । अहिले पनि छैन’, बौद्धस्थित उत्पला क्याफेभित्र गुन्द्रीमा पलैँटी कसेर बसेका उज्ज्वल बस्ताकोटीले भने । झट्ट हेर्दा एउटा ‘यायावर’ जस्तो, जो यात्रामा निष्फिक्री हिँडेको छ । र, कतै अडेसिएर भनिरहेको छ, ‘मेरो कुनै गन्तव्य छैन ।’

यात्रामा ‘यायावर’ नयाँ मोडहरूसँग ठोकिन्छ, नयाँ अनुभूतिहरू बटुल्छ । अनि तिनै अनुभूतिबाट नवीन सिर्जना गर्छ । ‘चिसो एस्ट्रे’ यसैको प्रतिफल हो । रोचक त आफैँले खिचेको फिल्ममा आफ्नै स्वभावझैँ लाग्ने पात्र केन्द्रमा छ, मदन । ‘तपाईंले ममा मदन देख्नुभयो, मैले मदनलाई मजस्तो देखाउन खोजेँ’, उज्ज्वल फिस्स हाँसे ।

‘एक्साइटमेन्ट’ सकिएर उनी काठमाडौं त आए । भौँतारिन भने छाडेनन् । नारायणगढ छँदा प्स टुमा ट्राभल एण्ड टुरिज्म पढेका थिए । काठमाडौंमा स्नातक पनि यही पढ्नुको विकल्प भेटेनन् । तर, जम्न सके पो !

एक साँझ न्युरोडको गल्लीतिर घुम्दैगर्दा साथीले कुरैकुरामा भने, ‘हाम्रो एक जना भाइ अस्कर कलेजमा फिल्म पढ्दैछ ।’

‘फिल्म पढ्ने कलेज पनि हुन्छ र ?,’ उज्ज्वल उत्साहित बने । नयाँ विषय लागेपछि उनमा उत्सुकता बढ्यो । भोलिपल्टै ठेगाना खोजेर अस्कर कलेज धाए । ‘कोर्सबारे बुझेँ । बुझ्दा इन्ट्रेस्टिङ लाग्यो । अनि भर्ना भएँ’, उनी सुनाउँछन् ।

सन् २०१० तिर उज्ज्वल अस्कर कलेज जान थाले । कलेजमा जति आउँथे, अनुभवले खारिएकाहरू हुन्थे । कोही क्यामेरासँग वर्षौं दोस्ती गरेका, कसैले थुप्रै नाटकमा चरित्र बाँचिसकेका, कोही त फिल्मै बनाइसकेका । उनीसँग यी कुनैको अनुभव थिएन । केवल एउटै कुरा थियो, उत्साह ।

स्कुल पढ्दा उज्ज्वल न फिल्मसँग ठोकिए, न क्यामेरासित । तर, एकाबिहान मामाघरको आँगनमा आँखा मिच्दै निस्कँदा उनका आँखा अनौठो दृश्यसँग ठोकिए । टलक्क टल्किएको, सेतो पहाडमा आँखाहरू निकै बेर एकोहोरिँदा उनी रोमाञ्चित भए ।

‘त्यसपछि अग्लो ठाउँ, चिसो ठाउँ जहाँ मान्छेहरू कमै पुग्छन् । त्यस्ता ठाउँमा रमाउन थालेँ’, उनी सम्झिन्छन् ।

एक्लै घुम्दा उनी एकै ठाउँमा घण्टौँ पनि बसिदिन्थे । आफूलाई भुलेर नयाँ संसारको यात्रा गर्थे । यसरी नेपाल र भारतका थुप्रै ठाउँमा उज्ज्वल एक्लै घुमेका छन् । प्रकृतिका दृश्यसँगै उनी फिल्मका दृश्यसँग पनि रमाउन थाले । अंग्रेजी सुधार्न हलिउड फिल्म हेर्न साथीले सुझाएका थिए । उनले त्यसै गरे । बिस्तारै फिल्महरू छानीछानी, खोजीखोजी हेर्ने बानी लाग्यो । हेर्दाहेर्दै भाषा हैन, दृश्यबाट पो कथा बुझ्न थाले । अस्कर पुगेपछि उज्ज्वललाई अलिअलि थाहा भयो, नजानिँदो ढंगले यात्रामा एउटा बाटो बन्दै रै’छ ।

उनी स्वतन्त्रता चाहन्थे, त्यो अस्कर कलेजमा पाए । नयाँ संगत चाहन्थे, त्यो पनि कलेजमै पाए । उनले जे सिके शिक्षकहरूको संगतले सिके । साथीहरूको संगतले सिके । त्यसैले उनी संस्कृतको एउटा श्लोक सुनाउँछन्, ‘संघम् शरणम् गच्छामी...!’

०००

औँलामा गन्न सकिने फिल्मका सूचीमा उज्ज्वलका काम अटाएका छन् । जस्तो कि दिनेश पाल्पाली निर्देशित फिल्म ‘चिसो एस्ट्रे’ र अविनाशविक्रम शाह निर्देशित फिल्म ‘लोरी’ । ‘चिसो एस्ट्रे’मार्फत निफमा उत्कृष्ट फिचर फिल्म छायांकनको अवार्ड जिते उज्ज्वलले । सँगै उनले खिचेको ‘लोरी’ नेपालबाटै पहिलोपटक विश्वकै ठूलो महोत्सव कान्स फिल्म फेस्टिबलमा पुग्यो ।

पछिल्लो पुस्तामा उत्कृष्ट फिल्म मेकरको पहिलो रोजाइमा पर्छन् उज्ज्वल । ‘उत्कृष्ट सिनेमाटोग्राफर’को पहिचान बनाइरहँदा उनको ‘एक्साइटमेन्ट’ बढिरहेको छ । फिल्म कलेज पढ्नुअघिसम्म क्यामेरा खासै नचलाएका उज्ज्वल कसरी छायाकार बने त ? यो कौतुहल धेरैमा हाेला ।

‘मलाई प्रविधि/विज्ञान मनपर्थ्यो । सँगै दर्शन पनि । यी सबैको समिश्रणचाहिँ सिनेमाटोग्राफी रहेछ’, उनी भन्छन् ।

उज्ज्वलले कलेजको दोस्रो वर्ष सिनेमाटोग्राफी विषय छनोट गरे । प्रविधि न हो, खेल्दै चलाउँदै गर्दा क्यामेरासँग घुल्न समय लागेन । पढ्दापढ्दै उनले पैसा पनि कमाउन थाले । एक जना साथीको बिहे थियो । सिनियर क्यामेराम्यान दाइले बिहेको भिडियो खिच्ने प्याकेज लिएका थिए । अचानक काम परेर उनले नभ्याउने भए । त्यतिबेला ती दाइले उज्ज्वलाई आग्रह गरे ।

हातमा आएको काम जान्दै नजाने पनि फर्काउने बानी छैन उनको । ‘हुन्छ’ भने । त्यो दिन पहिलोपटक उनले काम गर्दै थिए । ‘साथीको बिहे सबै क्यामेराबाट हेरेँ, त्यो रुचिकर लाग्यो’, उनी सुनाउँछन् ।

त्यसपछि त के, उनलाई लगातार बिहेको भिडियो खिच्ने अफर आउन थाल्याे । उनी इन्जोय गर्न थाले । तर, एक दिन ‘झ्याउ’ लागेछ । त्यही दिनबाट त्यो काम छाडिदिए ।

‘झ्याउ किन लाग्यो ?’

जब उनले कामलाई सम्मान नगर्ने मान्छेहरू भेटे । आत्मसम्मानमा ठेस पुगेको अनुभूत गरे । एउटा घटना थियो, जसलाई अझै पनि स्मृतिले पछ्याइरहन्छन् । बिहेको भिडियो खिच्न गएका थिए । काम गरिराखेको बखत घरमूलीले अपमाजनक शैलीले उनलाई खोजे, ‘कहाँ गयो त्यो क्यामेरावाल ।’

त्यो शैली उज्ज्वललाई पटक्कै चित्त बुझेन । उनले तत्काल प्रतिवाद गरे, ‘अब क्यामेरा चल्दैन । म हिँडे ।’

उनी हिँड्न लागेका मात्र के थिए, एक जना दिदीले भनिन्, ‘काँ बाबु । खाना नखाई हिँड्न लागेको ?’ दिदीको स्नेहपूर्ण आग्रह टार्न चाहेनन् । उनी किचनमा गए । ‘आफ्नै किचन हो, हालेर खानुस् बाबु’, ती दिदीले भनेका कुरा उज्ज्वलले सुनाए । दिदीले भनेपछि उज्ज्वल खाना हाल्दै थिए, फेरि उनै घरमूली आएर अपमानजक शब्द भने, ‘किचनमा जो पायाे, त्यसलाई किन छुन दिएको ?’

त्यतिबेला उज्ज्वलले आफूलाई निरीह अनुभव गरे । सँगै आएका दाइले भने, ‘तैँले खत्राखत्रा काम गर्थिस् । अब पैसा कमाउन यस्तो अपमान पनि बेहोर्न थालिस् ?’

त्यसपछि उनले त्यो कामै छाडिदिए । 'सबैलाई सधैँ सबैले यस्तै अपमान गर्छन् भन्ने त हुँदैन', उज्ज्वल भन्छन्, 'त्यो बेला ममाथि चाहिँ अपमानपूर्ण व्यवहार भयाे ।'

तैपनि बिहेको भिडियो खिच्दा उनले थुप्रै कुरा सिक्न पाए । फाइभ स्टारमा नेता, सांसदका छोराछोरीदेखि लिएर विकट गाउँबाट भागेर आएका जोडीसम्मकाे बिहेको भिडियो खिचेकाे अनुभव उनीसित छ । त्यसरी खिच्दा जाेडी वा तिनका नातेदारले विशेष व्यक्तिका रूपमा आफूलाई सम्मान पनि गरेकाे उज्ज्वल बताउँछन् ।

एकपटक बिहे खिच्दा, उनलाई बिहे हैन, फिल्म नै खिचेको अनुभूत भयो । पश्चिम नेपालबाट भागेर आएको जोडी अनकन्टार मन्दिरमा बिहे गर्नेवाला थिए । ‘उनीहरू केवल बिहे गर्न मलाई नै कुरेर बसिरहेका थिए । बिहेको भिडियो खिच्दा कुनै फिल्म नै खिचेको महसुस भइरहेको थियो’, उनी सम्झिन्छन् ।

कलेजको थेसिसस्वरूप साथीहरूसँग मिलेर उनले एउटा सर्ट फिल्म ‘बुट्टे जामा’ बनाए । त्यसले किम्फ, टोरन्टोलगायत छ/सातवटा अवार्ड जित्यो । त्यसपछि ‘काफल पाक्यो’ले सन् २०१५ मा सयभन्दा धेरै फिल्म फेस्टिबलमा भाग लियो । पाँचवटाभन्दा बढी अवार्ड जित्यो । त्यही फिल्मले उनलाई युरोप जाने अवसर पनि जुरायो । जब युरोपमा उनले संसारका थुप्रै फिल्म मेकरसँग भेटे, त्यतिबेला लाग्यो, ‘फिल्ममेकर भनेको एउटा जात हो । जो जुनसुकै कुनाबाट आए पनि यसकाे भाषा एउटै हुन्छ ।’

०००

उज्ज्वलले ‘ताण्डव’, ‘कालोपोथी’लगायतका फिचर्ड फिल्ममा असिस्टेन्ट सिनेमाटोग्राफरका रूपमा पनि काम गरे । यसरी काम गर्दा ‘कालो पोथी’ उनको जीवनको ठूलो पाठशाला बनेको छ ।

मीन भाम निर्देशित फिल्ममा कजाकिस्तानका सिनेमाटोग्राफी डाइरेक्टर अजिज झाम्बाकिएभ थिए । ‘म निदाएर बाँचिरहेको रहेछु । उनले मलाई झकझकाए र उठाएर गए’, उनी सम्झन्छन् ।

काम यति कठिन थियो, एक चरण त उज्ज्वलले हात उठाए । ‘म सक्दिनँ अब, यो मेरो हातभन्दा बाहिरको कुरा हो’, उनले भने । तर, झाम्बाकिएभ मान्न तयार थिएनन्, ‘तँ कुन यात्रामा लागेको छस्, थाहा छ ? यो तँबाट हुनैपर्छ । तैँले गर्नैपर्छ । अरु केही छैन अप्सन । मलाई थाहा छ, तैँले गर्न सक्छस् ।’

झाम्बाकिएभको गाली यति डरलाग्दो थियो, वरिपरिका मान्छे तर्सन्थे । त्यही गाली र दबाबका बीच ३२ पटकसम्म एउटा दृश्यको टेक लिनुपर्‍याे । झाम्बाकिएभले एउटा कुरा कठोरतापूर्वक भनिरहे, 'वेक अप म्यान !'

उज्ज्वललाई लाग्थ्यो- म जागेकै छु त । उनले ‘दिमागबाट बाहिर निस्केर मनबाट प्रयास गर्’ भन्न खोजेका रै’छन् । यो कुरा उज्ज्वलले झाम्बाकिएभ फर्किएपछि मात्र बुझे ।

दोस्रो कठिन त उनलाई ‘लोरी’को काम गर्दा भयो । त्यतिबेला चुनौतीको पहाड उनका सामु थियो । जसलाई एक्लैले उठाउनु थियो । ‘त्यहाँ काम गर्दा मलाई सिनेमाटोग्राफी आउँदैन भन्ने अनुभूत भयो । यसलाई मजाकमा लिइराको रै'छु सोचेंँ’, उनी सुनाउँछन् ।

अविनाशले विश्वास गर्दै भनेका थिए, ‘तिमीजत्तिकोले मेरो प्रोजेक्ट गर्न सक्छौ ।’

अविनाश हरेक कथा, पात्रसँग मनबाट अनुभूत गर्ने । अविनाशको इफोर्ट र गाम्भीर्यले उनलाई चिन्तित बनायो । ‘यो गहिराइमा गएर अविनाश दाइ काम गरिरहनुभएको छ । ममा के कमी भयो ? किन पर्याप्त भएन’, उनले सोचे, ‘अब म छाडिदिन्छु ।’

तर, त्यो मनोदशाबाट अविनाशले उतारे उज्ज्वललाई ।

त्यतिबेला एउटा निर्क्योलमा चाहिँ पुगे उनी, ‘केही थाहा छैन भने पनि गरिरहनुपर्दो रै'छ । कति कुरा गर्दागर्दै थाहा हुन्छ ।’ फिल्म सफल भयो । छायाकारको रूपमा उनले पनि सफलता पाए । जादुमय तरिकाले फिल्म नेपालबाटै पहिलोपटक कान्समा छानियाे ।

०००

उज्ज्वल कामलाई माया गर्छन् । हातमा क्यामेरा हुँदा मात्र होइन, मार्कर र बेकरी हुँदा पनि त्यहाँ रोमाञ्चकता भेट्छन् । लकडाउनताका उनले बेकरीमा काम गरे । त्यतिबेला त्यो काम उनकाे बाध्यता थियो । ‘भाउजूको बेकरी सप थियो । उहाँ प्रेगनेन्ट भएपछि पसल बन्दै गर्नुपर्ने स्थिति आयो । मलाई बेकरीको कुनै काम आउँदैनथ्याे । तर पसल बन्द हुन दिइनँ’, उनी सुनाउँछन् ।

पाँच दिनपछि उनले बेकरीका धेरैजसाे आइटम बनाउन सिके । ‘स्पेसल’ केक बनाउन सिके । र, उनले भरपूर इन्जोय गरे ।

२०१५ देखि उज्ज्वलले अस्कर कलेजमा पढाउन सुरु गरे । स्कुलहरूमा फोटोग्राफी वर्कसप गरे । जेजे काम आयो, नाइँ भनेनन् । गर्दै गए । त्यस कारण उनलाई लाग्छ- अगाडि आएको काम त प्रसाद हो ।

त्यो प्रसादले आजसम्म राम्रै गरेको छ । ‘अहिले कुन प्रसाद हातमा परेको छ त ?’

‘ठूलै पर्लाजस्तो छ कि । तर फिक्स भइसकेको छैन’, उज्ज्वल उत्साहित भावमा भन्छन् ।

पाकिस्तान बेसमा सिनेमा बनाउने एक हलिउड निर्देशकले ‘लोरी’ फिल्म हेरेछन् । त्यसपछि उनले उज्ज्वललाई अफर गरेका रै‘छन् । ‘अबको डेन्जर चुनौती मैले त्यो देखिरहेको छु । तर, चुनौतीबिना त एक्साइटमेन्ट नै हुन्न नि’, उनी दृढ सुनिन्छन् ।

उज्ज्वल यही नयाँ प्रोजेक्ट पर्खिरहेका छन् । केही दिनमा यो निश्चित हुनेवाला छ । ‘बधाई छ है ?,’ कुराकानीको अन्तिममा मैले शुभेच्छा प्रकट गरेँ । तर, उनी यो बधाई लिइहाल्नेवाला थिएनन् । उनले मुस्कुराउँदै भनेँ, ‘केही दिन पर्खनुस् है त !’

तस्वीरहरू : सुशील श्रेष्ठ

अरू पनि..