२९ पल्ट हिउँ चितुवाकाे फाेटाे खिचेका तासी घले (भिडियाेसहित)

प्रिय पाठक/दर्शक, आमचुनावका माझ करिब तीन साता हामीले फोटोकार स्तम्भ स्थगित गर्‍यौँ । चुनाव सकिएलगत्तै अब यसलाई निरन्तरता दिन जाँदैछौँ ।

संयोग, केही सातायता हामीले केवल चुनाव देखेनौँ, फोटोग्राफर र फोटोग्राफीबारे एकाएक छेडिएकाे बहस पनि देख्यौँ, सुन्यौँ । यस्तो विरलै भएको छ, जहाँ भुईंतहसम्मै फोटोग्राफीबारे बहस सुन्न पाइन्थ्याे । तर, यसपालि भयो । त्यो पनि एक कथित् अमेरिकी फोटोग्राफरले ब्लगमा राखेको हिउँ चितुवाको तस्वीरका कारण । हुनलाई त्यो झुट साबित भयो तर यसले नेपाली फोटोग्राफर र उनीहरूको कलाकौशललाई सतहमा ल्याउन सहयोग पुर्‍यायो ।

कथित् कितिया पावलोव्स्कीले खिचेको तस्वीर नक्कली साबित भएपछि पनि धेरैले तर्क गरेका छन्, कमसेकम नेपालको पर्यटन प्रवर्द्धनमा मद्दतै मिल्यो । तर, बुझ्नुपर्ने कुरा के भने, नेपाली पर्यापर्यटनलाई सुन्दर देखाउन नक्कली फाेटाेकाे सहारा लिन जरुरी छैन भन्ने कुरा नेपाली फोटोग्राफरले उहिल्यै साबित गरिसकेका छन् । चार दशकअघिको नेपालमा फर्किने हो भने मणि लामालगायतका पोस्टर हेरेर विदेशीहरूले नेपाल सुन्दर छ भनेर थाहा पाउँथे । श्रीधरलाल मानन्धरलगायतले खिचेका फाेटाेमा देखिएको नेपाल हेर्न आउँथे । यीबाहेक थुप्रै फोटोग्राफर छन्, जसले तस्वीरबाटै पर्यटक बोलाइरहेका छन्, नेपाललाई चिनाइरहेका छन्, यहाँको सुन्दरता देखाइरहेका छन् । र, फोटोग्राफरको यो भूमिका आजपर्यन्त जारी छ ।

नेपाली फोटोग्राफर, उनीहरूका अनुभव, सुझावलगायतलाई स्थान दिन थालिएकाे फोटोकार स्तम्भमा अझै केही साता हामी अनुभवी फोटोग्राफर/पत्रकारको कथा/किस्सा सुन्ने/सुनाउनेछौँ । अनि दोस्रो सिजनमा नयाँ पुस्ताका अब्बल फोटोग्राफरको परिचय गराउनेछौँ । फोटोकार स्तम्भ पढ्न तपाईं पहिलोपल्ट आइपुग्नुभएकाे हाे भने यहाँ क्लिक गरेर यसअघि प्रकाशित/प्रसारित सामग्री पढ्न/हेर्न सक्नुहुन्छ । अब लागाैँ, आजका फोटोकारको परिचयतर्फ । यस अंकमा हामी तपाईंसँग वाइल्डलाइफ फोटोग्राफर तासी राप्ते घले (तासी आर घले) को अनुभव, अनुभूति बाँड्दैछाैँ ।

०००

केही साताअघि सोसल मिडियामा असरल्ल टिप्पणीहरू देखिए, नेपाली फोटोग्राफरले हिउँचितुवाको आकर्षक तस्वीरहरू खिच्न सकेकै रैनछन् । तर, मनाङका तासी आर घलेले २९ पल्ट हिउँ चितुवालाई आफ्नो क्यामेरामा कैद गरिसकेका छन् । उनी तीन दशकयता फोटोग्राफीमा सक्रिय छन् । यस अवधिमा खिचेका तस्वीर सँगालेर उनले ललितपुर झम्सिखेलकाे विन्ड हर्स ग्यालरीमा मंसिर १० यता ‘मेल्टिङ प्याराडाइज’ नामकाे एकल प्रदर्शनी गरिरहेका छन्, जहाँ हिउँ चितुवादेखि हिमाली क्षेत्र (मनाङ) का सन्देशमूलक अनि मनमाेहक तस्वीरहरू राखिएका छन् ।

प्रदर्शनी सुरु भएको मितिले महिना दिनसम्म चल्नेछ । तासी हिमाली वाइल्डलाइफ र ल्याण्डस्केप दुवै शैलीकाे फाेटाेग्राफीका लागि चर्चित छन् । खासगरी हिउँ चितुवाकाे फाेटाे खिच्ने फाेटाेग्राफरकाे नाम लिँदा उनकाे नाम अगाडि नै आउँछ ।

‘पग्लिँदो स्वर्ग’ नामको प्रदर्शनीबाट तासीले एक सन्देश प्रवाह गर्न खोजेका छन्- हिमालहरू पहिलाजस्तो छैनन्, हिमाली जीवहरू पहिलाजस्तो रहेनन् । देशलाई स्वर्गजस्तै बनाउने हिमालहरू नासिँदा छन् । अर्थात् स्वर्ग पग्लिँदो छ । ग्यालरीमा छिर्नासाथ देखिने ल्याण्डस्केप तस्वीरहरूमा केही वर्षको अन्तरालमा हिमाल र हिमतालहरू कसरी मासिँदैछन् भनेर देखाइएको छ । अलि भित्र पसेपछि हिमाली क्षेत्रमा पाइने हिउँ चितुवादेखि अन्य लोपोन्मुख जनावरहरूका फोटोहरू देख्न सकिन्छ । 'हामी बेलैमा सचेत नहुने हो भने कालान्तरमा हिमालहरू रहने छैनन्, हिमाली जीवहरू रहने छैनन्', उनले सुर्ता प्रकट गरे ।

फाेटाेग्राफर मात्रै हाेइनन्

तासी घले केवल फोटोग्राफर होइनन् । हिमाली जीव संरक्षण अभियन्ता पनि हुन् । औपचारिक शिक्षाका नाममा ६ कक्षासम्म मात्रै पढेका उनी नागरिक वैज्ञानिक भनेर चिनिन्छन् । फिल्डबाट सूक्ष्म अध्ययनमा सघाउने भएकाले वैज्ञानिक र संरक्षण अभियन्ताहरू नै घलेलाई ‘नागरिक वैज्ञानिक’ भन्छन् । यही कामबाट उनले केही प्रसिद्ध अन्तर्राष्ट्रिय सम्मान पनि पाएका छन् ।

उच्च हिमाली क्षेत्रका वन्यजन्तु संरक्षणमा पुर्‍याएकाे याेगदानकाे कदर गर्दै सन् २०१६ मा विश्व वन्यजन्तु कोष नेपालले उनलाई अब्राहम संरक्षण पुरस्कारबाट सम्मानित गरेको थियो । क्यामेरा ट्रयापमा हिउँ चितुवाको निगरानी र संरक्षणमा स्थानीयस्तरबाट गरेको पहलका लागि उनले सन् २०१८ मा डिस्नी संरक्षण हिरो पुरस्कार पाएका थिए । फिल्ड बायोलोजिस्टका रूपमा १ दशकभन्दा लामाे अनुभव सँगालेका उनले अझै हिमाल चहार्न छाेडेका छैनन् ।

तासी घले क्यामेरा ट्रयाप फाेटाेग्राफीका विज्ञ पनि मानिन्छन् । सुरुसुरुमा उनी उच्च हिमाली क्षेत्रमा क्यामेरा ट्र्याप जडानको काम गर्थे । फिल्ड बायोलोजिस्टका रूपमा काम गर्दै जाँदा उनले पछि फोटोहरू खिच्न थाले । तीन दशकभित्रका तस्वीरहरू संकलन गरी उनले अस्ट्रियामा दुई/तीनपल्ट फोटो प्रदर्शनीसमेत गरिसकेका छन् । तर, नेपालमा एकल फोटो प्रदर्शनी गरेका थिएनन् ।

‘अरु कोहीसँग मिलेर त गरेको थिएँ तर एकल प्रदर्शनी भने यो नै पहिलो हो’, उनले भने । जीवनमा आफूले संकलन गरेका/खिचेका तस्वीरहरूको प्रदर्शनी गर्नु एउटा फोटोग्राफरको सपना नै हुने उनी बताउँछन् । उनले खिचेका तस्वीरहरू देशविदेशका अखबार, म्यागजिन र अनलाइनमा पनि छापिने गरेका छन् ।

फाेटाेग्राफीमा तासी घले

१९८० को दशकदेखि नै उनी फोटोग्राफीमा सक्रिय छन् । भारतको खर्साङमा ६ कक्षासम्म पढेर काठमाडौं फर्केका तासीले सिर्जना आर्ट ग्यालरीमा २ वर्षसम्म फोटोग्राफी र चित्रकला सिकेका थिए । उनको ब्याचमा रहेका चार जना थप सिकाइका लागि भारत गए । तर, तासी र उनका एक साथी एसएलसीसम्म नपढेकाले जान पाएनन् । र, यहीँ फोटो खिच्दै हिमालतिर डुल्न थाले ।

मनाङमा जन्मेका तासीलाई पहिलापहिला हिमाल र त्यस क्षेत्रमा पाइने जीवजन्तुको कुनै पर्वाह थिएन । हिउँ चितुवासहितका जनावरले पशुचौपाया खाइदिने भएकाले खुबै रिस उठ्थ्यो रे उनलाई । तर, सन् २००४ मा वन्यजन्तुसम्बन्धी एक तालिममा भाग लिएपछिचाहिँ हिमाल र हिमाली क्षेत्रमा पाइने जीवहरूबारे उनकाे धारणा बदलियाे ।

'वन्यजन्तुसम्बन्धी विज्ञहरूले आयोजना गरेको त्यो कार्यक्रममा मैले धेरै कुरा जान्न पाएँ, जीवजन्तु हाम्रा लागि कति महत्त्वपूर्ण छन् भन्ने कुरा थाहा पाएँ', उनले सुनाए ।

सन् २००५ तिर उनी स्नो लेपार्ड कन्जरभेन्सीको नजरमा परे । र, क्यामेरा ट्रयाप जडान गर्ने काम सिक्न पाएका थिए । अब हिउँ चितुवाको सर्वेक्षणमा उनकाे पनि भूमिका रह्याे । त्यो बेला पनि आफूलाई कन्जरभेन्सीका प्रतिनिधिले हिउँ चितुवा, यसको खानपान, वासस्थानलगायतबारे जानकारी दिएको उनी बताउँछन् । 'त्याे एकखालकाे तालिम नै थियाे, मैले केही महत्त्वपूर्ण कुराहरू सिक्न पाएँ', उनले भने ।

त्यसयता उनी हिमाली क्षेत्रमा फोटो मात्रै खिच्दैनन्, यस क्षेत्रमा पाइने जीवजन्तुको संरक्षणखातिर चलाइएका अभियानहरूमा पनि सक्रिय भएर खट्ने गरेका छन् ।

एक किस्सा

कुरा सन् २०१३ तिरकाे हाे । ४२०० मिटर उचाइमा हिउँ चितुवाकाे तस्वीर रेकर्ड गर्न उनले क्यामेरा ट्र्याप जडान गर्ने जिम्मा लिएका थिए । याे बेला उनले अर्काे पनि क्यामेरा साथमा लगेका थिए । तासीले त्यसलाई पनि जाेडे । दाेस्राे क्यामेरा जडान गर्नुकाे उद्देश्य पनि हिउँँ चितुवाकै तस्वीर रेकर्ड गर्नु थियाे । तर, भयाे अर्कै ।

पछि त्याे छुट्टै क्यामेरा हेर्दा त्यसमा रेकर्ड भएकाे तस्वीर केही फरक देखियाे । के जीव थियाे, उनले भेउ पाउन सकेनन् । र, साेसल मिडियामा 'अज्ञात' भनेर पाेस्ट गरे । देख्नासाथै विज्ञहरूले उनलाई भनिदिए, याे त 'पलास क्याट' हाे । याे प्रजाति नेपालका लागि नाैलाे थियाे । जर्मन प्राणीशास्त्री पिटर साइमन पलासले एसियामा पहिलाेपल्ट पत्ता लगाएकाले यी बिरालालाई 'पलास क्याट' भनेर चिन्न थालिएकाे थियाे ।

तासीकाे चिन्ता

उनका अनुसार, हिउँ चितुवा र मान्छेबीच द्वन्द्व छैन । बरु हिउँ चितुवाले पशुचौपाया खाइदिने भएकाले हिमाली क्षेत्रका धेरै मानिसले यसलाई मन पराउँदैनन् । किनकि हिउँ चितुवा भएन, यो बाँच्न सकेन भने हामी बसेको धरतीमा बढ्ने जोखिमबारे उनीहरूलाई थाहै छैन । त्यसैले हिमाल र यस क्षेत्रमा पाइने लोपोन्मुख प्रजातिहरूको संरक्षणमा राज्यले प्रभावकारी पहल गर्नुपर्ने तासी बताउँछन् ।

‘हामीले त देख्न पायौँ, भावी पुस्ताले पनि नेपाली हिमालमा हिउँ चितुवाहरू डुलेको देख्न पाउनुपर्छ । हामीले यसको संरक्षण गरिदिनुपर्छ’, तासी भन्छन् । हिउँ चितुवा संरक्षणमा राज्यले नागरिकलाई सचेत गराउनुका साथै क्षतिपूर्तिका सन्दर्भमा पनि अर्को निर्णय गर्नुपर्ने उनी बताउँछन् ।

'२० वर्षअघि एउटा याकलाई १५/२० हजार रुपैयाँ पर्थ्यो । हिउँ चितुवाले त्यसलाई खाइदियो वा मारिदियो भने पालकले ६ हजार रुपैयाँ पाउँथे । अहिले एउटा याकको दाम डेढ लाख रुपैयाँसम्म पर्छ तर पाइने क्षतिपूर्ति ६ हजार नै छ', उनले भने । स्थानीय नागरिकलाई हिउँ चितुवाको संरक्षणमा सहभागी गराउने हो भने क्षतिपूर्ति रकममा पुनर्विचार गर्नुपर्ने उनको सुझाव छ ।

तासीबारे थप जान्न हेर्नुहाेस् भिडियाेः

प्रकाशित मिति: शनिबार, मंसिर १७, २०७९ ०६:५०