अशेष राजवंशकाे फोटोकलाः पहिला दिमागले खिच्ने अनि क्यामेराले

A+ A A-

काठमाडौं युनिभर्सिटीमा देश, विदेशका विद्यार्थीलाई फोटोग्राफी पढाउँछन्, ५६ वर्षे अशेष राजवंश । सुन्दा तपाईंलाई अचम्म लाग्न सक्छ, उनी स्वयम्‌चाहिँ फोटोग्राफी पढेर आएका होइनन् ।

अशेष त विज्ञानका विद्यार्थी थिए । तर, ‘खाने मुखलाई जुँगाले छेक्दैन’ भनेझैँ फोटोग्राफीमा जम्न उनलाई विज्ञानले रोक्न सकेन । क्यामेरामा देखाएको ‘जादु’ले नै अशेषलाई केयू भित्र्याएको हो । झण्डै तीन दशकदेखि फोटोकारितामा सक्रिय उनी ६ वर्षयता सातामा दुई दिन केयूमा अध्यापन गराउँछन् भने बाँकी समयमा फोटै खिच्छन् । डिजिटल क्यामेरामा खास दख्खल राख्नाे उनी नेपाली प्राविधिक तथा फोटोग्राफरलाई तालिम पनि दिन्छन् । यसपालिकाे ‘फोटोकार’ स्तम्भमा हामी फाइन आर्ट फोटोग्राफर अशेष राजवंश र उनका केही तस्वीरबारे चर्चा गर्दैछौँ ।

०००

अशेष राजवंशका नातेदार कोही फोटोग्राफीमा थिएनन् । बुबा स्वास्थ्य मन्त्रालयका कर्मचारी थिए । अशेष सानै हुँदा उनका बुबाले निजी प्रयोजनका लागि पेन्ट्याक्स स्पोटम्याटिक क्यामेरा ल्याएका थिए । ‘जीवनमा मैले छोएको पहिलो क्यामेरा त्यही थियो’, अशेष सम्झिन्छन् । त्यो क्यामेराबाट परिवारको फोटो र स्कुलमा साथीहरूको फोटो खिचेका थिए उनले ।

अशेषले व्यावसायिक फोटोग्राफी थालेको २०५३ सालदेखि हो । यस अवधिमा उनले थुप्रै बहुराष्ट्रिय कम्पनीहरूका लागि फोटो खिचे । टाइगर टप्ससहित विभिन्न पाँचतारे होटल, वायु सेवा कम्पनीका लागि पनि काम गरे । कर्पोरेट र ट्राभल फोटोग्राफी गरे । नेचर फोटोग्राफीमा समेत चाख राख्ने उनले प्रेस फोटोग्राफीचाहिँ कहिल्यै गरेनन् । यसबारे प्रश्न सोध्दा अशेष भन्छन्, ‘म स्वतन्त्र ढंगले काम गर्न चाहने मान्छे हुँ । प्रेस फोटोग्राफीमा मलाई यस्तो स्वतन्त्रता मिल्दैनथ्यो ।’ उनी फोटोग्राफीको सैद्धान्तिकसँगै प्राविधिक पक्षबारे पनि उत्तिकै वाकिफ छन् ।

सम्बन्धित समाचार

आफ्नै मोबाइलबाट कसरी खिच्ने दामीदामी फोटो ? पढ्नुहोस्, फोटोग्राफरका टिप्स

नेपाल ललितकला प्रज्ञा-प्रतिष्ठानका उपकुलपतिसमेत रहेका वरिष्ठ फोटोग्राफर गोपाल चित्रकार अशेषलाई डिजिटल युगका अब्बल नेपाली फोटोग्राफर मान्छन् । ‘उहाँसँग क्यामेराको प्राविधिक ज्ञान पनि पर्याप्त छ । अनि हचुवाको भरमा फोटो नखिच्ने एकदम कम फोटोग्राफरमध्ये पर्नुहुन्छ’, चित्रकार भन्छन् । उनका अनुसार आधुनिक क्यामेरामा खास चासो र दख्खल राख्ने फोटोग्राफर हुन् अशेष राजवंश । उनी जापानको सोनी कर्पोरेसनका लागि काठमाडौं बसेर कामसमेत गर्छन् ।

नेपाली फोटोग्राफी डिजिटल जमानामा छिरेको सन् २००३ देखि हो । त्यो बेलासम्म फोटोग्राफी एनालग प्रविधिमा थियो । क्यामेरामा जसै फिल्मको साटो प्रोसेसरको प्रयोग गर्न थालियो, त्यो नै फोटोग्राफीमा आएको क्रान्ति थियो । अब फिल्मको सेन्सिटिभिटीमा आफूअनुकूल प्रकाश घटाउने र बढाउने सुविधा मिल्याे । क्यामेरामा आईएसओ चाहिएजति बढाउन र घटाउन पाइने भयाे । थरीथरीका फिल्म बोकेर हिँड्नुपर्ने बाध्यता हट्यो । सन् २००९ तिर भिडियो खिच्ने सुविधासहितको क्यामेरा आयो । नेपाली फोटोग्राफरहरू क्यानन फाइभ डी मार्क २ लाई नै फोटोग्राफीको क्रान्ति मान्छन् ।

फोटोग्राफी डिजिटल युगमा प्रवेश गरेसँगै श्यामश्वेत युगका धेरै फोटोग्राफर हराए । किनकि क्यामेरामा अब धेरै फङ्क्सनहरू थपिएका थिए । त्यसलाई चलाउन रुचिसँगै प्राविधिक ज्ञान पनि आवश्यक थियो । नयाँ सडकस्थित फोटो कन्सर्नले अशेषलाई डिजिटल प्रविधि सिक्न प्रोत्साहित गरेकाे थियाे । उनी पनि नयाँ प्रविधिप्रति चाख राख्थे ।

डिजिटल क्यामेरामा गहिरो ज्ञान भएका नेपाली फोटोग्राफरहरूको सूचिमा अशेष राजवंशको नाम अग्रपङ्तिमै आउँछ । डिजिटल क्यामेराबाट उनले कैयौँ सुन्दर तस्वीरहरू खिचेका छन् । पहिलो हेरौँ, उनले खिचेका चार उत्कृष्ट तस्वीर :

पाँच घण्टा कुरेर खिचेको जात्राको फोटो

नेपाली फोटोग्राफरका लागि उपत्यकाका विभिन्न जात्राहरू खास खुराक हुन् । राम्रो तस्वीर लिन सके फोटोग्राफरले नाम र दाम दुवै कमाउन सक्छन् । खासगरी ईन्द्र जात्राको फोटो खिच्न अशेष अक्सर छुटाउँदैनथे । तर, बेच्ने प्रयोजनले आजसम्म जात्राको फोटो नखिचेको उनको दाबी छ ।

सन् २०१० तिर उनले वसन्तपुरमा ईन्द्रजात्राको एउटा तस्वीर लिए, जसको तारिफ धेरैले गरे । अशेषले त्यो तस्वीरका लागि तीन वर्ष कुरेका रहेछन् । त्यो दिनचाहिँ आफूले ५ घण्टा पर्खेपछि यस्तो फोटो खिच्न सफल भएको उनले बताए ।

कस्तो खिच्ने भनेर आफूले पहिल्यै कल्पना गरेको उनी सम्झिन्छन्, ‘भिजनचाहिँ अगाडि नै भइसकेको थियो । निश्चित लेन्स, निश्चित ठाउँ, निश्चित हाइट पहिल्यै कल्पना गरिएकाले यस्तो फोटो आउँछ भन्ने थाहा थियो ।’

फोटो आफूले सोचेजस्तै आएको उनी बताउँछन् । भन्छन्, ‘यसको कम्पोजिसन मलाई मन पर्छ । व्यक्तिगत रूपमा मैले खुसी महसुस गरेको फोटोमध्ये एउटा यो पनि हो ।’

जब डाँडामा घोडा देखियो

यो फोटो हेरेर अनुमान लाउनोस् त, कहाँको होला ?

अशेषकै भनाइमा यो फोटोको स्थान पत्ता लाउनेहरू अन्त्यन्तै कम छन् । धेरैले यो विदेशमा खिचेको ठान्छन् । कतिपयले अमेरिकाको ग्राण्ड क्यानेन नेसनल पार्कको तस्वीरसमेत भनेको उनी बताउँछन् । तर, यो अमेरिका वा नेपालबाहिरको सिन होइन । यो त हाम्रै मुस्ताङको सुन्दर नजारा हो ।

सम्बन्धित समाचार

कस्तो छ अमेरिकाको ग्राण्ड केन्यन नेसनल पार्क ?

सन् २००६ मा ट्रेकिङ जाँदा अशेषले कागबेनीबाट अलिक मास्तिर पुगेपछि डाँडामा घोडाको लस्कर देखे । अशेष र उनका साथीहरू वल्लो डाँडामा थिए । हेर्दाहेर्दै ती घोडालाई हेरालुले कालीगण्डकीतिर झारे । डाँडामाथिबाट देखिएको दृश्यले अशेषलाई तान्यो । अनि कालीगण्डकीनजिकै आइसकेका घोडाको बथानभन्दा सय फिट वरैबाट उनले क्यामेरा तेर्स्याए । केही तस्वीर लिए । खासमा उनले यसको ‘सेरिज’ नै खिचेका थिए । तीमध्ये एक तस्वीर उनले हामीलाई देखाए ।

‘सय फिट परबाट खिचेको हुँ । ठूलो लेन्स भएकाले नजिकजस्तो देखिएको छ । तर, नचिनेको मान्छे नजिक गयो भने घोडा बेखुस हुन्छ । भड्किन्छ’, उनले भने । यो तस्वीरलाई यती एयरलाइन्सले ‘यती वर्ल्ड’ भनेर आफ्नो पोस्टरसमेत बनाएको थियो ।

‘यो तस्वीरले हाम्रो देशको सुन्दरता देखाउँछ । यस्ता खालका तस्वीरहरूबाट हामी विदेशी पर्यटक लोभ्याउन सक्छौँ’, अशेषको दाबी छ ।

अनि असाइनमेन्ट बन्यो एचिभमेन्ट

यो फोटो उनका लागि केवल एक ‘असाइनमेन्ट’ थियो । तर, आफ्ना लागि यो ‘लाइफ टाइम अचिभमेन्ट’सरह भएको अशेष बताउँछन् । हिमालको फेदमा रातो हेलिकोप्टर उडिरहेको छ । खासमा यो पर्यटन प्रवर्द्धनको उद्देश्यले खिचिएको तस्वीर थियो । तस्वीर खिच्न उनलाई पठाउने व्यक्ति थिए आङछिरिङ शेर्पा, जो स्वर्गे भइसकेका छन् । अशेषसँग गएका थिए, तेन्जिङ नोर्गेका नाति तासी तेन्जिङ ।

सम्बन्धित समाचार

को थिए एडमन्ड हिलारी ?

यो तस्वीर उनले सगरमाथा राष्ट्रिय निकुञ्जअन्तर्गत कोङ्दे मध्यवर्ती क्षेत्रमा सन् २०१३ तिर खिचेका हुन् । फोटोमा रातो हेलिकोप्टरसँगै नाम्चे बजार र यती समूहकै कोङ्दे रिसोर्ट पनि देखिन्छ । जोकोहीको नजर यो फोटोमा एकछिन त अडिन्छ । खासमा यो पर्यटन प्रवर्द्धनको उद्देश्यले खिचिएको तस्वीर थियो ।

डुबाउने फोटो

फोटोग्राफीमा अशेषको एउटा विशेषता छ, उनी कुनै फोटो खिच्नुअघि नै आफ्नो मस्तिष्कमा त्यसको आकार तयार पार्छन् । एक हिसाबले उनी कल्पनामा डुब्छन् । अनि सोचेजस्तो फोटोका लागि जतिसुकै प्रतीक्षा गर्न पनि तयार हुन्छन् । तपाईंले माथि देख्नुभएको फोटो उनले हेलिकोप्टरमा उडिरहेका बेला सन् २०१३ तिर खिचेका हुन् । ध्यान दिएर हेर्नुस् त, मुस्ताङको थासाङमा अशेषले खिचेको यो तस्वीरमा एकपल्ट नजर गएपछि केही बेर अडिँदैन त ?

सम्बन्धित समाचार

७० वर्षअघि तेन्जिङ नोर्गेसित सगरमाथाको चुचुरोनजिकै पुगेर फर्केका रेमन्ड ल्याम्बर्ट

आकाश, बादल, हिमाल, पहाड, खोला, जङ्गल, घर, मान्छे धेरै कुरा देखाउँछ यो फोटोले । देखिएको भवन थासाङ रिसोर्ट हो । ‘यो फोटो देखेपछि रिसोर्ट सञ्चालक अत्यन्तै खुसी हुनुभएको थियो । तिमी जहिल्यै आउँछौ, हृदयबाट स्वागत छ भन्नुभयो’, अशेष सुनाउँछन् । यस्ता फोटोले नेपालको पर्यटन प्रवर्द्धन हुने उनी बताउँछन् ।

आफ्नै तालका अशेष

अन्तर्मुखी स्वभावका अशेष राजवंश फोटोग्राफरहरूको भिडबाट अक्सर टाढै बस्छन् । उनी आफ्नै तालमा काम गर्न रुचाउँछन् । भन्छन्- कतिपय साथीहरूले एकलकाँटे पनि भन्लान् तर मेरो काम गर्ने शैली अरुभन्दा फरक छ, स्वभाव पनि फरक नै छ ।

उनी फोटो खिच्नुअघि नै कस्ताे खिच्ने भनेर कल्पना गर्छन् । यसो गर्दा समयको बचतसँगै विषयप्रति एकाग्रता कायम हुने उनको तर्क छ ।

उनले विभिन्न संघ, संस्था, संगठनका लागि थुप्रै फोटो खिचे । तर, धेरैजसो तस्वीर आज उनीसँग छैन । भन्छन्, 'मेरो कमजोरी भन्ने कि के भन्ने, अरुका लागि खिचेका धेरै तस्वीरको नामनिशान मसित छैन । सबै जिम्मा लाएको छु ।'

उनी आगामी दिनमा अझै उत्कृष्ट तस्वीरहरू खिच्ने योजनामा छन् । 'फोटोग्राफी मेरो प्यासन हो । यो विधामा मेरो शरीरले सक्दासम्म सक्रिय रहने छु । अझै केही उत्कृष्ट फोटोहरू खिच्नु छ', अशेष भन्छन् । नेपालमा अब्बल फोटोग्राफरहरूको उदय हुँदै गरेको उनी बताउँछन् । आफैँले पढाइरहेका केही विद्यार्थीले फोटोग्राफीमा तरक्की गर्ने उनको दाबी छ ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, भदौ ११, २०७९ ०७:४०