जथाभावी चिउरीको रुख काट्दा मौरीको आहारा र घिउ उत्पादनमा कमी

A+ A A-

जथाभावी चिउरीको रुख काट्दा मौरीको आहारा र घिउ उत्पादनमा कमी आएको छ । चिउरीको बिजुलाबाट निकालिने घिउ चिउरीको कटानसँगै उत्पादनमा कमी आएको हो ।

जिल्लाका अधिकांश सामुदायिक वनमा पाइने चिउरी वन दैनिक काट्दा समस्य भएको हो । घर निर्माणका लागि काठ, पशुचौपायलाई घाँस र वृक्षरोपण नगर्दा चिउरी बिरुवा कम हुँदै आएको हो । मौरीको मुख्य आहाराको रुपमा रहेको चिउरीको फूल रुख कटानसँगै लोप भएको छ ।

पाँच वर्षअघि जताततै पाइने चिउरीका रुख अहिले कम हुँदै गएका छन् । चिउरीको अभावमा मौरीको मुख्य आहारा समस्यामा परेको प्रधानमन्त्री कृषि आधुनिकीकरण परियोजना मौरी जोन विभागका प्रमुख टङ्क रिजालले जानकारी दिए ।

जाजरकोटमा मौरी जोन लागू भए पनि चिउरीको कटानका कारण मह उत्पादनमा समस्य आएको उनकाे भनाइ छ । चिउरी संरक्षण गरी मह उत्पादन बढाउनुका साथै चिउरी घिउ उत्पादन बढाउनुपर्ने उनले बताए ।

चिउरीको बिजुलाबाट घिउ उत्पादन गरी यहाँका स्थानीयले केही वर्षपहिले लाखाैं रकम आम्दानी गर्दै आएकोमा अहिले चिउरी लोप भएसँगै घिउ बनाउने बिजुला नहुँदा आम्दानी घटेको नलगाड नगरपालिका– ७ बफेलगाउँका शिक्षक भवानीप्रसाद शर्माले बताए ।

उनले भने, घर निर्माणका लागि काठ र पशुचौपायलाई घाँसका रुपमा चिउरी प्रयोग गर्दा दैनिक मासिँदै गएको छ ।

विभिन्न बिरुवाको वृक्षरोपण गरे पनि चिउरीको वृक्षरोपण नगर्दा बर्सेनि कम हुँदै गएको छ । चिउरी बहुउपयोगी बिरुवा भए पनि संरक्षणतर्फ ध्यान कसैले दिएको देखिँदैन । यो दुःखको कुरा हो, नलगाड नगरपालिका प्रमुख टेकबहादुर रावलले भने, डिभिजन वन कार्यालयसँग सल्लाह गरेर हामी संरक्षणका लागि विशेष योजना थाल्छौं ।

सामुदायिक वनमा रहेका चिउरीका रुख काट्न प्रतिबन्ध गरिए पनि सामुदायिक वन समूहकै पदाधिकारीसँग मिलेर दैनिक चिउरीका रुख काटेको देखिन्छ । जिल्लाका छेडागाड नगरपालिका, नलगाड नगरपालिका, भेरी नगरपालिकामा चिउरी जङ्गल बढिरहेको छ । अन्य काठ भन्दा चिउरीको काठ बलियो हुने भए पनि लुकिछिपी चिउरीको रुख काटी घर निर्माणमा प्रयोग हुँदै आएको छ ।

के छ त चिउरीको उपयोगिता ?

चिउरीबाट मैनबत्ती, साबुन, क्रिम, जुस र विभिन्न कस्मेटिक सामग्री बनाउन समेत प्रयोग गरिन्छ । चिउरीको पातबाट टपरी, घाँस, घिउ निकाल्दा बाँकी रहेको पिनालाई पनि प्रयोग गर्न सकिन्छ । चिउरीको फल मानिसका लागि खानाका रुपमा समेत प्रयोग गरिँदै आएको छ ।

चिउरीे रैथाने वनस्पति हो । चिउरी वृक्षलाई मकवानपुरका आदिवासी चेपाङले आफ्नो संस्कृतिसँग जोडेका छन् । चेपाङ समुदायमा छोरीको विवाह गर्दा चिउरीको बिरुवा दाइजो दिने संस्कृति छ । चिउरीबाट व्यावसायिक लाभ लिने जमर्को भने दाङ, सल्यान, प्युठान, रुकुम, रोल्पा, जाजरकोट र सुर्खेतका पहाडमा भएको देखिन्छ ।

भदौ–असोजमा पात झरेर वसन्तमा पालुवा फेर्दै लटरम्म फुल्ने–फल्ने चिउरीबाट अहिले वाइन, जुस, साबुन, घिउ, क्रिम, जाम र महदेखि प्रांगरिक मल तथा विषादीसम्मको उत्पादन सुरु भए पनि संरक्षण नहुँदा लोप भएको अवस्था छ ।

चिउरीको पात र काठबाट टिकाउ किसिमको दुनाटपरी तथा फर्निचर बन्छ । बाँकी उत्पादन यसको रसिलो फल र त्यसभित्रको बिजुला(कोया)बाट हुन्छ । सदियौंदेखि जंगलमा झर्दै, खेर जाँदै गरेको चिउरीको बिजुला बटुलेर धेरैले राम्रो आम्दानी गरेका छन् । दिनभरमा एक जनाले २५ किलोसम्म बिजुला टिप्छन् । यो मौसमी काम भए पनि गाउँका गरिब घरपरिवारलाई राम्रै आम्दानी हुने गरे पनि पछिल्लो समय कमी हुँदै गएको छ ।

जाजरकोटमा कति प्रतिशत चिउरी छ भन्ने यकिन तथ्यांक भने भेटिएको छैन । जिल्ला समुद्र सतहबाट ६१० देखि ५,४३५ मिटर उचाइसम्म फैलिएको छ । जिल्लामा कूल वनजंगलले ढाकेको क्षेत्रफल १ लाख २४ हजार ५९८ हेक्टर छ ।

प्रकाशित मिति: सोमबार, साउन २७, २०७६ ०१:४८