बीसौँ शताब्दीका प्रभावशाली नेता लेनिन (भिडियो)

A+ A A-

– भ्लादिमिर इलिच उल्यानोभ ‘लेनिन’ रसियन कम्युनिस्ट क्रान्तिका प्रमुख नेता तथा संघीय समाजवादी रुसी महासंघका संस्थापक थिए ।

– उच्च मध्यम वर्गीय परिवारमा जन्मिएका उनी शहरिया श्रमिक वर्ग र गाउँले गरिब किसान वर्गमा व्याप्त असन्तोषलाई समातेर सत्तामा पुगे ।

– लेनिनले रुसमा जुन क्रान्ति गरे, त्यसले गृहयुद्ध र भोकमरी निम्त्यायो । आफूसित असहमत हुनेहरूमाथि दमनको नीति लिए र तिनीहरूलाई बलिको बोको बनाइयो । त्यसबखत करिब ८० लाख मानिसले मृत्युवरण गर्नुपर्‍यो ।

०००

२२ अप्रिल १८७० मा रुसको उल्यानोभ्स्कमा जन्मेका थिए भ्लादिमिर इलिच उल्यानोभ ‘लेनिन’ । २१ जनवरी १९२४ मा गोर्की, लेनिनस्कीमा ५४ वर्षमा उनको निधन भयो । तत्कालीन सोभियत संघको काउन्सिल अफ पिपल्स कमिसारका अध्यक्ष उनी मार्क्स र एंगेल्सबाट बढी प्रभावित थिए । २०औँ शताब्दीका चर्चित राजनीतिज्ञ जो सोभियत संघमा सर्वहाराको अधिनायकवादी शासनसत्ताका प्रयोगकर्ता थिए । सोभियत संघका संस्थापक तथा बोल्सेभिक क्रान्तिका अगुवा लेनिन रुसी कम्युनिस्ट पार्टीका पहिलो नेता थिए ।

सन् १८८७ मा भएका दुईवटा घटनाले तरुण वयका लेनिनलाई क्रान्तिकारी बनायो । पहिलो, तत्कालीन रुसका जार अलेक्जेन्डरलाई मार्न खोजेको आरोपमा उनका दाजुलाई फाँसीमा चढाएको पीडाले उनलाई भित्रभित्रै बदलाको भावना उत्पन्न गरायो र त्यसैले उनलाई क्रान्तिकारी बन्ने प्रेरणा दियो । दोस्रो, उनलाई कजान विश्वविद्यालयमा विद्यार्थी विद्रोहको ‘रिङ लिडर’ बनेको आरोप लगाएर त्यहाँको शासनसत्ताले उनलाई विश्वविद्यालयबाट निष्कासन गर्‍यो । सन् १८८९ मा पिटस्वर्ग विश्वविद्यालयबाट कानुनमा डिग्रीको उपाधि हासिल गर्ने बेला उनी क्रान्तिकारी मार्क्ससिस्ट बनिसकेका थिए ।

अन्त्यमा उनलाई रुसी शासकले सन् १८९७ देखि १९०० सम्म तीन वर्षका लागि साइबेरिया निष्कासन गर्‍यो । अनि उनले ‘लेनिन’ नक्कली नाम राखेर युरोप छिरेर क्रान्तिकारी गतिविधि गर्न थाले । अन्त्यमा उनी १९१७ अप्रिलमा रुस फर्के, जतिबेला रुसी क्रान्तिले जारशाही समाप्त पारिसकेको थियो । अन्तरिम सरकारले देश चलाउन थालेको थियो । त्यसलाई लेनिनले बुर्जुवा तानाशाही सरकार भने र त्यसको ठाउँमा क्रान्तिकारीहरूले सर्वहारा वर्गको अधिनायकत्वमा सरकार गठन गर्नुपर्ने मान्यता अघि सारे । त्यसका लागि उनले रेड गार्डलाई संगठित गरेर नोभेम्बरमा रक्तविहीन ‘कू’ द्वारा शासन लिए ।

रेड गार्डको सहयोगमा बोल्सेभिकले सत्ता नियन्त्रण गर्‍यो र लेनिनलाई संसारकै पहिलो कम्युनिस्ट मुलुकको नेता घोषणा गर्‍यो ।

अक्टुबर क्रान्ति र लेनिन

सन् १९१७ अक्टुबरमा बोल्सेभिकहरूले गरेको रुसी क्रान्तिले लेनिनलाई सत्तामा स्थापित गर्‍यो । उक्त क्रान्तिका दौरान रुसमा बोल्सेभिक समर्थकहरूले निकै ज्यादती गरे । फलस्वरूप, रुसमा कोलाहल, भोकमरी, गृहयुद्ध सिर्जना हुन पुग्यो । यातना, दमन र हत्याको शृंखला नै चल्यो । यति धेरै दमन गरेर उदाएका नेता हुँदाहुँदै पनि आजसम्म कम्युनिस्ट तथा कम्युनिस्ट समर्थकहरू उनलाई महान् क्रान्तिकारी नेताको रूपमा सम्झन्छन् ।

लेनिनवाद लेनिनद्वारा २०औँ शताब्दीमा विकसित राजनीतिक सिद्धान्त हो, जुन सिद्धान्तले सर्वहारा वर्गको अधिनायकत्वमा राज्यसत्ता सञ्चालन गर्ने उद्देश्य राख्छ । सन् १९१७ को बोल्सेभिक क्रान्तिका नायक लेनिन नै ‘युनियन अफ सोभियत सोसलिस्ट रिपब्लिक’ का पहिलो क्रान्तिकारी नेता थिए ।

बोल्सेभिक क्रान्तिलगत्तै उनले ‘चेका’ नामको गोप्य पुलिस फोर्स गठन गरे, जुन रुसी महासंघको पहिलो ‘सेक्रेट पुलिस फोर्स’ थियो । देशभित्र फैलिँदो असन्तोष र प्रतिपक्षीहरूको उपस्थितिलाई दबाउन उनले ‘चेका’ को प्रयोग गरे । गोप्य र खुला दुवै थरी सुरक्षा निगरानीमा रहे पनि उनी सुरक्षित भने रहेनन् । त्यस्ता शक्तिशाली लेनिनलाई पनि सत्ता लिएको पछिल्लो वर्ष हत्या गर्ने प्रयास भयो । समाजवादी पार्टीकी फान्या कप्लानले मस्को फ्याक्ट्रीबाट निस्कँदै गर्दा सन् १९१८ अगस्टमा गर्धन र घाँटीमा गोली प्रहार गरी सख्त घाइते तुल्याइन् । उनी बालबाल बचे ।

लाल आतङ्क !

अनि सुरु भयो रुसमा लाल आतङ्क ! जब महान् नेता लेनिनको हत्या गर्ने उद्देश्यले उनीमाथि गोली प्रहार गरियो, अनि ‘चेका’ ले जारशाही समर्थक, लेनिनप्रति अनुदार समाजवादी र रुसी उच्च वर्गमाथि दमन सुरु गर्‍यो । सन् १९१८ सेप्टेम्बरदेखि अक्टुबर दुई महिनामा मासहत्या, दमन र यातनाका कारण झण्डै १ लाख मानिसहरूको हत्या गरिएको अनुमानित तथ्यांक सार्वजनिक भयो । वर्गशत्रु सफायाको नाममा लेनिन समर्थकहरूले मच्चाएको यो नरसंहारलाई विरोधीहरू ‘लाल आतङ्क’ को संज्ञा दिन्छन् ।

सन् १९१७–१९२३ सम्म चलेको रुसी गृहयुद्धपछि बोल्सेभिक पार्टीले रुसलाई नियन्त्रणमा लियो । ती कम्युनिस्ट क्याडरहरू मार्क्सवादप्रति समर्पित थिए, जुन लेनिनद्वारा रुसमा विकसित गरिएको थियो । उनी नेतृत्वको रुसी कम्युनिस्ट क्रान्तिले पुँजीवादको अन्त्य र श्रमिक वर्गको उत्थानसँगै समाजवादी समाज निर्माण गर्ने कुरामा जोड दियो । १९औँ शताब्दीमा मार्क्स र एंगेल्सले कल्पना गरी प्रतिपादन गरेको कम्युनिस्ट सिद्धान्तको असली प्रयोग २०औँ शताब्दीका रुसी कम्युनिस्ट नेता लेनिनले गरे ।

अहिले विश्वमा पाँचवटा कम्युनिस्ट मुलुकहरू छन् । चीन, भियतनाम, क्युवा, लाओस र उत्तर कोरिया । तर मार्क्सवाद, लेनिनवाद र माओ विचारधारा भने संसारका हरेक कुनाकुनासम्म फैलिएको छ ।

लेनिनवाद

लेनिनवाद लेनिनद्वारा २०औँ शताब्दीमा विकसित राजनीतिक सिद्धान्त हो, जुन सिद्धान्तले सर्वहारा वर्गको अधिनायकत्वमा राज्यसत्ता सञ्चालन गर्ने उद्देश्य राख्छ । सन् १९१७ को बोल्सेभिक क्रान्तिका नायक लेनिन नै ‘युनियन अफ सोभियत सोसलिस्ट रिपब्लिक’ का पहिलो क्रान्तिकारी नेता थिए ।

गरिब गाउँले किसान र शहरिया कामदार वर्गका दुःखलाई समातेर लेनिन अगाडि बढे र तिनैको साथ र सहयोगले उनलाई सफलताको शिखरमा पुर्‍यायो ।

लेनिनले रुसी महासंघको स्थापनापछि हिंसात्मक तरिकाले मार्क्ससिस्ट समाजवाद अर्थात् कम्युनिज्म लागू गरे । सर्वहारा वर्गको अधिनायकत्वमा स्थापित राज्यसत्ता जुन लेनिनको नेतृत्वमा थियो त्यसले राज्यका तमाम उत्पादनका साधानहरूमाथि नियन्त्रण गर्दै पुँजीवादलाई ध्वस्त पारी विशाल जनसमुदायलाई सम्पतिलगायतका साधनाहरू समान रूपले पुनर्वितरण गरेर समतामूलक समाज निर्माण गर्ने उद्देश्यसाथ अघि बढ्यो ।

कम्युनिस्टहरूले रुसी महासंघलाई नियन्त्रण गरे तर उनीहरूले स्थापना गरेको त्यो राज्यनियन्त्रित कम्युनिस्ट व्यवस्था सात दशक पनि चल्न सकेन । सन् १९९० को दशकमा आइपुग्दा लेनिनको अगुवाइमा जन्मेको रुसी महासंघ धराशायी बन्न पुग्यो, जतिबेला रुसी सर्वसाधारणले पाउरोटीसमेत घण्टौँ लाइनमा बसेर मात्र पाउन सके । त्यस प्रकारको अभावमा लेनिनले स्थापना गरेको तत्कालीन रुसी महासंघका जनता पुगे ।

लेनिनको पार्टी, संगठन शैली र अभ्यास

आज पनि विश्वभरका कम्युनिस्टहरू लेनिनलाई महान् नेताका रूपमा आदर गर्छन् । किनभने उनले सर्वहारा वर्गको नेतृत्वमा रुसी महासंघ स्थापना गरे । र, उनीहरूकै अधिनायकत्वमा राज्यनियन्त्रित राजनीतिक तथा आर्थिक गतिविधिहरू सञ्चालन गरे । यसका लागि समर्थकहरूका नजरमा उनी स्तुत्य छन् । रुसी क्रान्तिकालमा उनको अगुवाइमा भए/गरेका ज्यादती, दमन, यातना र हत्यालाई पनि आँखा चिम्लेर भुलिदिन्छन् । र, आफ्ना प्रिय र महान् नेता लेनिनको जयजयकार गर्छन् । संसारभर सर्वहारा वर्गका लागि लेनिन प्रिय छन् ।

लेनिनले प्रतिपादन गरेको मार्क्ससिज्म–लेनिनिज्मले पुँजीवादको मर्ममा प्रहार गर्न दुई चरणको कम्युनिस्ट क्रान्तिको आवश्यकता औँल्याउँदै त्यसैअनुसारको संगठन निर्माणमा जोड दिएको छ । प्रजातान्त्रिक केन्द्रीकृत शैलीमा खडा गरिएको कम्युनिस्ट पार्टीले मात्र सर्वहाराहरूका लागि सत्ता कब्जा गर्न सक्ने र एकदलीय समाजवादी राज्य स्थापना गर्ने सामर्थ्य राख्छ । र, त्यसैलाई सर्वहारा वर्गको अधिनायकत्वमा सञ्चालित राज्य प्रणाली मानिन्छ भनी लेनिनले कम्युनिस्ट पार्टीको केन्द्रीकृत शासन शैलीमा जोड दिए ।

उनले बोल्सेभिकलाई नै समाजवादको भ्यानगार्ड पार्टीको रूपमा विकास गरे । लेनिनले बोल्सेभिकलाई नै कम्युनिस्ट पार्टीमा परिणत गरे । उनले स्थापना गरेको रुसी कम्युनिस्ट पार्टीले केन्द्रीकृत राज्य प्रणालीअन्तर्गत संगठित, एकताबद्ध र अनुशासित भएर सामाजिक क्रान्तिमा होमियो । आज पनि संसारभरका कम्युनिस्टहरू चाहे ती क्युबाका हुन् या उत्तर कोरियाका वा चीनका हुन् या भियतनामका या अन्य मुलुकका कम्युनिस्ट पार्टीहरू लेनिनकै संगठन निर्माण शैलीलाई पछ्याएर अघि बढ्न चाहन्छन् ।

हुन त नेपाली माओवादीहरूले मानेका चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीका अध्यक्ष माओत्से तुङले पनि रुसी कम्युनिस्ट पार्टीका अध्यक्ष लेनिनकै शैलीको चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टी गठन गरेर चीनमा सर्वहारा वर्गको अधिनायकत्वमा शासन सञ्चालन गरेका हुन् ।

संसारभरका कम्युनिस्टहरूले आफ्ना प्रथम गुरु कार्ल मार्क्सलाई मानेजस्तै समाजवादी राज्यव्यवस्था स्थापनाका लागि अनुशासित, जिज्ञासु र जनतासित एकाकार हुन सक्ने क्याडरहरूले विकसित गरेको कम्युनिस्ट पार्टी लेनिनले विकसित गरेको सिद्धान्तअनुसार निर्माण गर्न सकिने विश्वास गर्छन् ।

नेपालमा लेनिन प्रभाव

यस अर्थमा नेपालमा पनि लेनिन लोकप्रिय छन् । २००६ सालमा नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी स्थापना गर्दा सबै नेपाली कम्युनिस्टहरू एकै सिद्धान्त र एउटै हँसिया–हतौडा अंकित लाल झण्डामुनि गोलबद्ध थिए । तर, समयक्रममा नेपाल कम्युनिस्ट पार्टीभित्र पनि विश्व कम्युनिस्ट आन्दोलनमा जस्तै मतहरू बाझिने र त्यसले फुट सिर्जना गर्ने अनि एउटै मुुलुकमा सामाजिक क्रान्तिका लागि भिन्न–भिन्न कम्युनिस्ट पार्टीहरू जन्मने परम्परा रहेको देखिन्छ । नेपालका कम्युनिस्टहरू पनि विभाजित हुँदै आए र ६० को दशकयता नेपाल कम्युनिस्ट पार्टीका विभिन्न हाँगाहरू देखिए ।

यतिबेला सतहमा दुई ठूला कम्युनिस्ट पार्टी– नेकपा एमाले र माओवादी केन्द्र छन् । एमाले बन्नुभन्दा अघि यो पार्टी खासमा नेकपा माले थियो । अर्थात् नेकपा मार्क्सवादी–लेनिनवादी । २०४६ सालको जनआन्दोलनपछि खुला भएको माले र पहिलेदेखि नै खुला रहेको मनमोहन अधिकारी नेतृत्वको मार्क्सवादी मिलेर नेकपा एकीकृत मार्क्सवादी–लेनिनवादी पार्टी जन्माए । त्यस्तै, २०५२ सालदेखि नेपाली राज्यसत्ताविरुद्ध सशस्त्र विद्रोह थालेको नेकपा माओवादीले नेकपा मार्क्सवादी–लेनिनवादी–माओ विचारधाराअनुसार अगाडि बढ्ने घोषणा गर्‍यो, जसलाई नेपालीहरू माओवादी नामले बढी चिन्छन् ।

हुन त नेपाली माओवादीहरूले मानेका चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीका अध्यक्ष माओत्से तुङले पनि रुसी कम्युनिस्ट पार्टीका अध्यक्ष लेनिनकै शैलीको चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टी गठन गरेर चीनमा सर्वहारा वर्गको अधिनायकत्वमा शासन सञ्चालन गरेका हुन् ।

रुसमा सन् १९९० को दशकमा मिखाइल गोर्वाचेभले लिएको सुधार कार्यक्रम (पेरोस्त्रोइका र ग्लासनोट्स)का कारण लेनिनले स्थापना गरेको कम्युनिस्ट शासन प्रणाली मात्र होइन, कम्युनिस्ट पार्टी पनि पतन हुन पुग्यो । रुसी महासंघ छिन्नभिन्न भयो । यता जनगणवादी चीन भने पछिल्ला करिब चार दशकदेखि माओले लेनिनकै शैलीमा विकसित गरेको जनवादी केन्द्रीयतामा आधारित कम्युनिस्ट पार्टीको नेतृत्वमा खुला बजार अर्थतन्त्र अपनाएर विश्व रंगमञ्चमा आफूलाई अब्बल सावित गर्दै छ । यद्यपि, त्यहाँ राजनीतिक स्वतन्त्रता छैन ।

यता नेपालका कम्युनिस्ट पार्टीहरू भने पछिल्लो समय सैद्धान्तिक रूपमा ‘कुहिरोको काग’ जस्तै बनेका छन् । विश्व सर्वहारा वर्गले अति आदरसाथ फहराउने हँसिया–हतौडा अंकित लाल झण्डा पनि फहराइरहेका छन् । गरिब, किसान, मजदुर वर्गको कुरा गर्न पनि छाडेका छैनन् । तर, पुँजीवादको भासमा चुर्लुम्मै डुबेका छन् । न लेनिन र माओको जस्तो कम्युनिस्ट आचरण र सिद्धान्तप्रतिको प्रतिबद्धता नै बाँकी राखेका छन् ।

खालि कम्युनिस्ट ‘ट्रेडमार्क’ भजाएर नेपाली कम्युनिस्ट पार्टीहरू आ–आफ्नो दुनो सोझ्याइरहेका छन् । यथार्थमा न त उनीहरूसित लेनिन र माओको जस्तो अनुशासित कम्युनिस्ट संगठन छ, न त सिद्धान्त ।

आज रुसी क्रान्तिका महान् नेता लेनिनको १५५औँ जन्मजयन्ती । विश्वभरका सर्वहाराहरूका श्रद्धेय नेतालाई कार्यक्रम ‘सम्झनु जरुरी छ’ मा हामी सम्झनास्वरूप सौगात शब्देलीहरू अर्पण गर्न चाहन्छौँ ।