बालेनको प्रयाससँगै काठमाडौंका सामुदायिक विद्यालयमा आकर्षण, गुणस्तर धान्न भने चुनौती

बालेनको प्रयाससँगै काठमाडौंका सामुदायिक विद्यालयमा आकर्षण, गुणस्तर धान्न भने चुनौती

प्रवेश परीक्षाका लागि अभिभावकसँगै पुगेका विद्यार्थीहरू ।

A+ A A-

राष्ट्रपति रामचन्द्र पौडेल, राष्ट्रिय जनमोर्चाका अध्यक्ष चित्रबहादुर केसीलगायतले पढेको विद्यालय हो, नन्दी रात्रि माध्यमिक विद्यालय । ७७ वर्षअघि स्थापना भएको यो विद्यालय केही समयअघिसम्म खस्किँदो क्रममा थियो । नक्साल र नागपोखरी क्षेत्रमा बढ्दो निजी स्कुलको चाप र अभिभावकमा पनि बढ्दो प्राइभेट स्कुलप्रतिको आकर्षणले नन्दी माविमा विद्यार्थीहरू निरन्तर घट्दो क्रममा थिए । विद्यार्थीको घट्दो आकर्षणले विद्यालय सञ्चालनका लागि संकट नै आइपरेको बेला थियो केही वर्षअघिसम्म ।

तर, परिस्थिति एकनास रहेन । पछिल्लो समय आकर्षणको केन्द्र बन्न थालेको छ याे विद्यालय । नन्दी रात्रि माविमा बालबालिकादेखि उमेर छँदा पढ्नबाट वञ्चित अर्थात् उमेर ढल्केका पाका विद्यार्थी पनि अध्ययनरत छन् । ६ कक्षादेखि १२ सम्म पढाइ हुने यस विद्यालयमा यस वर्ष ४२ जना विद्यार्थी एसईई परीक्षामा सहभागी भए । २०८० मा ३०० विद्यार्थीले अध्ययन गरेको यस विद्यालयमा नयाँ शैक्षिकसत्रका लागि नयाँ भर्ना ९ वैशाखबाट सुरु भएको छ ।

नयाँ शैक्षिकसत्रका लागि नन्दी रात्रिको विद्यार्थी क्षमता ३५० सिट छ । प्रधानाध्यापक राजेश हुमागाईंको भनाइमा गत वर्षभन्दा उत्साहका साथ नयाँ विद्यार्थीहरू भर्ना भइरहेका छन् ।

करिब ६ रोपनी क्षेत्रफलमा रहेको यस विद्यालयमा कक्षा कोठाको भने अभाव छ । प्रअ हुमागाईं आफ्नै भवन पनि आफूले प्रयोग गर्न नपाएको गुनासो गर्छन् । शिलापत्रसँग उनले भने, ‘कोठा अभावकै कारण शिक्षक र प्रधानाध्यापकको कार्यालय एउटै कोठामा राख्नुपरेको छ । हामीसँग लाइब्रेरी, साइन्स ल्याब छैन, नन्दी माध्यमिकको भवन नन्दी रात्रिको नाममा छ, आफ्नै भवन हुँदा पनि आफूले प्रयोग गर्न पाएका छैनौँ ।’ हुमागाईका अनुसार पटकपटक महानगरसँग आग्रह गरिएको तर सुनुवाइ भएको छैन ।

०००

काठमाडौंको जनपथ सामुदायिक विद्यालय, जहाँ ६५ जिल्लाका विद्यार्थी अध्ययन गर्छन् । हिमाल, पहाड, तराईसहित सुदूरपूर्वदेखि सुदूरपश्चिमसम्मका विद्यार्थीहरू अध्ययन गर्छन् । जनपथ विद्यालयमा नर्सरीदेखि कक्षा १२ सम्म पढाइ हुन्छ । ४० वटा कक्षा कोठा भएको जनपथमा १८ वटा कक्षा कोठामा मात्र पढाइ हुन्छ ।

जनपथ विद्यालयबाट शैक्षिकसत्र २०८० मा १ हजार ७५ विद्यार्थी अध्ययनरत जनपथमा ४९ जनाले ३०औँ ब्याचको एसईई दिएका छन् । नयाँ शैक्षिकसत्र २०८१ का लागि १ हजार ५ सयको हाराहारीमा सिट क्षमता रहे पनि १ हजार २ सय विद्यार्थी भर्ना अभियानमा जोडिने सो स्कुलका प्रधानाध्यापक जीतबहादुर लामिछानेले बताए ।

‘एउटा कक्षा कोठामा ५० जना विद्यार्थी अटाउने क्षमता छ । कक्षागत हिसाबले कम्तीमा ४० जनादेखि बढीमा सय जना विद्यार्थी छन् । नयाँ भवनमा सरेपछि विद्यार्थी संख्या बढ्न थालेको हो । जनपथका विशेषताहरू विशेषतः बुक कर्नर, हरियाली वातावरण, पठनपाठन शैली र आकर्षक भवनका कारण विद्यालयमा विद्यार्थीको चाप बढ्दै गएको छ,’ लामिछानेले भने ।

०००

नन्दी रात्रि मावि र जनपथ मावि मात्र होइन, मध्यबानेश्वरस्थित रत्नराज्य माध्यमिक विद्यालयले समेत सामुदायिक विद्यालय पनि अब्बल हुन्छन् भन्ने साबित गर्दै आएको छ । यस माविले आफ्नै सुविधासम्पन्न भवनमा ७७ जिल्लाबाट आएका करिब २३ सय विद्यार्थी पठनपाठन गराइरहेको छ । हाल शिशु कक्षादेखि कक्षा १२ सम्म अध्यापन गराउँदै आएको यस विद्यालयमा विद्यार्थीको चाहनाबमोजिम नेपाली र अंग्रेजी भाषा दुवै माध्यममा पठनपाठन गराइन्छ ।

विद्यालयले अहिले कम्प्युटर ल्याबसहित प्राविधिक शिक्षामा पनि जोड दिएको छ । अतिरिक्त क्रियाकलाप, खेलकुद सप्ताह, मनोरञ्जनात्मक तथा ज्ञानवर्द्धक नियमित कार्यक्रमहरूले विद्यार्थीको सर्वाङ्गीण विकास गर्न मद्दत गर्ने भन्दै विद्यालयले विद्यार्थीको चाहनाअनुरुप अतिरिक्त क्रियाकलापलाई दैनिक पठनपाठनसँग जोड्ने गरेको छ । अघिल्लो शैक्षिकसत्रमा विद्यालयमा २ हजार ३०८ विद्यार्थी थिए । विद्यालयले नयाँ शैक्षिकसत्र २०८१ का लागि २६ सय ६० विद्यार्थी सिट संख्या तोकिदिएको छ ।

०००

पछिल्ला वर्षमा काठमाडौँ महानगरपालिकाभित्रका अधिकांश सामुदायिक विद्यालयमा नयाँ विद्यार्थी भर्नाको चाप बढेको छ । कुनै बेला विद्यार्थीको खडेरी लाग्ने ती सामुदायिक विद्यालयमा बढ्दो विद्यार्थी चापले विद्यालयको बढ्दो गुणस्तरको संकेत गर्छ । महानगरभित्रका नन्दी रात्रि मावि, जनपथ र रत्नराज्य मात्र होइन, दरबार हाई स्कुल (भानु माध्यमिक विद्यालय), शिवपुरी माध्यमिक विद्यालय, पशुपति मित्र माध्यमिक विद्यालयमा पनि विद्यार्थी भर्नाको चाप बढ्दो छ ।

विश्व निकेतन माध्यमिक विद्यालय (त्रिपुरेश्वर), ज्ञानोदय माध्यमिक विद्यालय (बाफल), गीतामाता माध्यमिक विद्यालय (बिजेश्वरी), कोटेश्वर सरस्वती माध्यमिक विद्यालय (कोटेश्वर) मा विद्यार्थी भर्नाको चाप धेरै छ । २ वैशाखबाट सुरु भएको भर्ना अभियान महानगरले ७ गतेसम्म चल्ने सूचना दिए पनि वैशाख २० गतेसम्म भर्ना अभियान सञ्चालन हुने सामुदायिक विद्यालयहरूले बताएका छन् । शिलापत्रसँग एक प्रधानाध्यापकले भने, ‘महानगरले ७ गतेसम्म भर्ना अभियान चलाउन आग्रह गरेको छ, तर विद्यालय बन्द भएका कारण विद्यार्थी भर्ना ९ गतेबाट सुरु भएको छ । हामीले २० गतेसम्म भर्ना अभियान चलाउँछौँ ।’

०००

भित्री शहरी क्षेत्रमा भएका सामुदायिक विद्यालयहरूमा भर्नाका लागि जनप्रतिनिधिहरूले घरदैलो कार्यक्रम पनि गरेका छन् । विद्यालयमा अहिले शिक्षा दिने मात्र होइन, सीप पनि सिकाइन्छ, प्रारम्भिक बाल विकासका कक्षाले बालमैत्री वातावरण तयार भएको छ, एकीकृत सिकाइ र शिक्षामा सीप कार्यक्रमले विद्यार्थीहरूको सिकाइको दायरा फराकिलो भएको छ ।

काठमाडौं महानगरका शिक्षा अधिकारी लक्ष्मी अधिकारीका अनुसार महानगरले सामुदायिक विद्यालयका लागि दिएको सेवा सुविधाका कारण पनि सामुदायिक विद्यालयमा विद्यार्थीको चाप बढेको हो । सरकारले दिवा खाजा भनेर कक्षा १ देखि ५ सम्म १५ रुपैयाँ दिने गरेको छ । महानगरले कक्षा ५ सम्मलाई १५ रुपैयाँ थपेर ३० रुपैयाँ बनाइदिएको छ भने कक्षा ६ देखि १० सम्मका विद्यार्थी संख्याबराबर ३० रुपैयाँ दिवा खाजा छुट्याएको छ ।

छात्राहरूका लागि स्यानेटरी प्याडको व्यवस्था, बुक फ्रि फ्राइडे जसमा विभिन्न सीपहरू सिक्न पाउने भएकाले पनि विद्यार्थीसँगै अभिभावकहरू आकर्षित हुने अधिकारी बताउँछिन् । ‘बुक फ्रि फ्राइडेअन्तर्गत आर्ट, ब्युटिसियन, प्लम्बिङ, मोबाइल रिपेयरिङजस्ता सीपहरू विद्यार्थीले सिक्न पाउँछन् । महानगरका विविध क्रियाकलापबाट अभिभावकहरू विशेष प्रभावित भएर आफ्ना बालबालिका सामुदायिक विद्यालयमा पढाउन चाहनुहुन्छ,’ उनले भनिन् ।

०००

काठमाडौं महानगरपालिकाभित्र ८९ सामुदायिक विद्यालय छन् । शैक्षिकसत्र २०८० मा करिब ५१ हजार विद्यार्थी भर्ना भएका थिए । शैक्षिकसत्र २०८१ का लागि भने ६० हजार ५ सय विद्यार्थी सिट संख्या तोकिदिएको छ । महानगरभित्रका अधिकांश सामुदायिक विद्यालयमा विद्यार्थीको चाप बढ्दै गर्दा एकाध विद्यालय भने मर्ज गर्नुपर्ने अवस्थामा छन् ।

महानगरका पूर्वशिक्षा अधिकारीका अनुसार महानगरको तर्फबाट भएको लगानी र समयानुकूल पाठ्यक्रम लागू गरेका कारण विद्यार्थीको चाप बढेको हो । ‘महानगरभित्रका ८९ विद्यालयका लागि डेढ अर्ब बजेट छुट्याइएको छ । जबकि, कुनै एउटा गाउँपालिकाभित्रका २ सय विद्यालयले १ करोड बजेटमा चित्त बुझाएर बस्नपर्ने अवस्था छ । महानगरले लगानी पर्याप्त गरेको छ । त्यसैअनुसारको भौतिक पूर्वाधार निर्धारण गरेको छ । अभिभावकसँग शुल्कको हिसाबले विद्यालयले पैसा लिने गरेको छैन, सहयोगस्वरुप शुल्क लिने गरेको छ । त्यसैकारण पनि विद्यार्थी, अभिभावकहरू आकर्षित भएका छन्,’ उनले भने ।

पछिल्लो समय मेयर बालेन शाहले शिक्षा सुधारमा ध्यान दिएसँगै सामुदायिक विद्यालयको आकर्षण बढेको छ । उनले सामुदायिक विद्यालयको सुधारका लागि सामान्य खाजाको मेन्युदेखि विद्यालयका प्रअ नियुक्तिसम्मको पारदर्शिताको प्रयास गरेका छन् ।

अधिकांश सामुदायिक विद्यालयमा तल्लो कक्षामा भन्दा माथिल्लो कक्षामा विद्यार्थी धेरै छन् । धेरैजसो विद्यालयमा १२ कक्षासम्मै अध्यापन हुने भए पनि १ हजार विद्यार्थी संख्या कटाउने निकै कम रहेको काठमाडौं महानगरपालिकाले तयार गरेको इन्टिग्रेटेड एजुकेसनल म्यानेजमेन्ट इन्फर्मेसन सिस्टम (आईईएमआईएस) रिपोर्टमा उल्लेख छ ।

काठमाडौं महानगरपालिकाका एक अधिकारीका अनुसार तल्लो तहमा विद्यार्थी कम र माथिल्लो तहमा बढी हुनुमा विविध कारणहरू रहेका छन् । प्राथमिक कक्षामा अभिभावकले निजी विद्यालय पढाउनुपर्छ भन्ने मानसिकता अझै पनि उत्तिकै छ । किनकि, आधारभूत तहमा पालिकाले अभिभावकको मन जित्ने गरी सुधारका काम गर्न नसकेको भन्ने गुनासाहरू पनि आइरहन्छन् ।

तर, पछिल्लो समय काठमाडौं महानगरपालिकाले प्रारम्भिक बाल विकासदेखि नै गुणस्तर सुधार सुरु गरेको उनी बताउँछन् । उनले भने, ‘मेडिकललगायतका उच्च शिक्षामा छात्रवृत्ति पाइने आशामा पनि ८ कक्षादेखि सामुदायिक विद्यालयमा पढाउन खोज्ने गरेको समेत पाइएको छ । इन्जिनियरिङ र चिकित्सा शिक्षाजस्ता प्राविधिक धारका विषयमा ८ कक्षादेखि सामुदायिक विद्यालयमा पढेका विद्यार्थीलाई छात्रवृत्ति दिइने गरेकाले त्यस्तो विषयमा पढ्न चाहने विद्यार्थीहरू सामुदायिक विद्यालयमा पढ्न जान्छन् । अर्को, आर्थिक अवस्था कमजोर भएका अभिभावकले पनि सामुदायिक विद्यालयमा पढाउने गरेका छन् ।’

प्रकाशित मिति: बिहीबार, वैशाख १३, २०८१ २०:००