'आमा' फिल्मले बाटेको लठारो

A+ A A-

म फरक-फरक कारणले कुनै फिल्म हेरिसिध्याउँछु ।

हलमा कहिले साथीका लागि हेर्छु, कहिले आफ्नो मनपर्ने कलाकारका लागि । कहिले ट्रेलरले तानिएर, कहिले अरूले गरेको प्रशंसाले लोभिएर । कहिले 'यो फिल्म नछुटाऊ यार' भनिदिने साथीहरूलाई सुनेर ।

हलमा हेर्दा टिकट काटेको फिल्म हेर्नुबाहेक अरू कुनै उपाय हुँदैन । मन नपरे कि त छोडेर हिँड्नुपर्‍यो । कि त फिल्म कसरी झुर नबनाउने, बुझ्न हेर्नुपर्‍यो ।

तर, घरमा हेर्दा हेर्न थालेको केही बेरमै कथाले समातेन भने जबर्जस्ती गर्दिनँ । समात्यो भने बाँकी फिल्म कथाकै लागि हेर्छु । घरमा पनि मनपर्ने निर्देशक, कलाकार वा कसैले भनेको वा सुझाव दिएको सबै कुरा लागू हुन्छ तर ती सबैका लागि जबर्जस्ती हेर्नुपर्ने बाध्यता हुँदैन ।

मन नपरी नपरी नराम्रो फिल्म हेर्नुभन्दा बरु मनपरेको राम्रो फिल्म दोहोर्‍याउनु राम्रो । त्यसैले पनि घरमा हुँदा मैले एउटा सिङ्गो फिल्म हेरिसक्ने कारणभन्दा हेरि नसक्ने कारणहरू धेरै हुन्छन् ।

कोभिडका कारण पछिल्लो समय सबै फिल्महरू घरमा आएका छन् । यो परिवर्तनले अनलाइन माध्यम बढेसँगै फिल्महरू अझै प्रतिस्पर्धी बनेका छन् । हलको जमानामा खासै नाम नसुनिने निर्देशकहरूले बनाएका फिल्मले अहिले सबैको मन जितिरहेका छन् । नाम सुनेकाका फिल्महरू फिक्का भएका छन् । हलको जमानामा हल्ला हुने बलिउड खस्किएको छ, दक्षिण भारतका धेरै उम्दा फिल्महरूले मन जितेका छन् । भौतिकबाट अनलाइनमा सरेको फिल्म हेर्ने ठाउँले फिल्म मेकिङमा नयाँ तरङ्ग जोडिदिएको छ ।

दीपेन्द्र के खनालको 'आमा' फिल्म भर्खरै युट्युबमा हेरेँ । यो फिल्म आएको कुरा केही समय पहिला नै थाहा थियो । मण्डला थिएटर नजिकैको भित्तामा पोस्टर देखेको थिएँ । नायिका सुरक्षा पन्तको आधा कपाल काटिएको तस्वीरसहितको पोस्टर असाध्यै सपाट लागेको थियो । अघि भन्न छुटाएछु, कुनैकुनै फिल्म म पोस्टरका लागि पनि हेर्छु ।

यो फिल्म हेर्न थालेपछि सुरुवातमा दीपेन्द्र के खनालले केही गरे । जसको कारण मैले फिल्म हेरिसिद्ध्याएँ ।

०००

फिल्मको सुरुवाततिरको एउटा दृश्यमा छोरी (आरती) आमासँग फोनमा बोलिरहेकी छिन् । पहिलोपल्ट देखिएकी उनी भान्साबाट बोल्दै हुन्छिन् । फोनमा बोल्दै बाहिर निस्किएर बैठक कोठा हुँदै जान्छिन् । उनी कट्दै गर्दा पछाडि एक वृद्ध महिला बसिरहेकी देखिन्छिन् । उनी आरतीतिर बेखुस अनुहारले हेर्छिन् ।

निर्देशकले फिल्मको सुरुवातमा नै पात्रहरू रहने ठाउँ र उनीहरूको जाने स्थान अर्थात् ब्लकिङको प्रयोग गरेर तीनवटा काम एकैपल्ट गरेका छन् । एक क्यामेरामा देखाएको पात्र (छोरी) र उनी कटेपछि देखिने अर्को महत्त्वपूर्ण पात्र (हजुरआमा सासू) लाई स्थापित गरेका छन् । दुई, उनीहरूको बीचमा राम्रो सम्बन्ध छैन भन्ने कुरा दर्शाएका छन् । अनि तीन, यो फिल्ममा क्यामेरा केवल एक रेकर्डिङ डिभाइस मात्र नभएर कथालाई नजिकैबाट सुन्ने पात्रझैँ हुन्छ भन्ने संकेत गरेका छन् । यो दृश्यमा क्यामेरा प्रमुख पात्रसँगै यात्रा गर्छ । उसको मुडअनुसार धेरै ठाउँमा प्रतिक्रिया जनाउँछ ।

यस्तै, बाबुलाई अस्पताल ल्याउँदै गरेको कुरा फोनमा थाहा पाएपछि उनी पैसा निकाल्न लाग्छिन् । त्यति बेला उनको मुडलाई खिचेको क्यामेरा स्टाटिक छैन । उनको मनमा चलिरहेको कुराहरू आफूले पनि सुनेको जस्तै गरेर हल्लिएको छ । उनी अस्पताल जानका लागि निस्किँदा पनि पहिला बैठक कोठामा छिरेको जसरी नै उनी कटेपछि क्यामेराले सोफामा बसिरहेकी हजुरआमालाई फेरि देखाउँछ । त्यो दोहोर्‍याइले उनको हरेक आइजाइमा हजुरआमाको केही न केही असन्तुष्टि हुन सक्छ भन्ने संकेत गर्छ । उनी बाहिर गएको कुराले पछि फिल्ममा केही न केही द्वन्द्व हुनेवाला छ भन्ने संशय छोड्छ ।

यतिञ्जेलसम्म म मज्जाले तानिएँ । यति मात्र हैन उनी फोनमा बोलिरहेको बेलामा मिडियम फ्रेमको प्रयोग गरेर निर्देशकले बाबु लडेको खबर सुनेपछि छोरीलाई पर्ने पीडा उनको आँखामा आउने परिवर्तनमार्फत बताउँछन् । सुरक्षा पन्तले मनमा बज्रिएको चोटलाई सुरक्षित गरी आँखामार्फत व्यक्त गर्छिन् । यति बेला नजिकैबाट आँखा हेर्न बसेको क्यामेराले हामीलाई उनको पीडा महसुस गराउँछ ।

मान्छेको हरेक भावना सबैभन्दा पहिला व्यक्त हुने ठाउँ मेरा लागि आँखा हो भन्ने कुरा उनले फ्रेममार्फत जस्टिफाई गर्छन् । त्यसरी उठेको छोरीको इमोसन अस्पतालमा अधैर्य भएर एम्बुलेन्स पर्खिरहँदा पनि देखिइरहन्छ । त्यसपछिको एउटा मोमेन्टमा फिल्मको सबैभन्दा सुन्दर दृश्य आउँछ । एम्बुलेन्स आएपछि बिरामी बाबुलाई स्ट्रेचरबाट बाहिर निकालिँदै गर्दा छोरी भत्किन्छिन् । बिरामीसँगै स्ट्रेचरबाट झरेकी आमा (मिथिला शर्मा) ले छोरी आएको थाहा नै नपाए जस्तो गरेर उनलाई हातले इशारा गरेर सान्त्वना दिन्छिन् । यो दृश्य छोटो भए पनि एकदमै प्राकृतिक छ । दीपेन्द्र के खनालको निर्देशकीय संवेदनशीलता र गहनता त्यो दृश्यले पनि भनिदिन्छ ।

यस्ता दृश्यहरू नेपाली फिल्ममा नौला हैनन् । धेरै फिल्महरूमा त्यस्तो बेला आमा आत्तिँदै आउने मान्छेसँग अँगाल्न गएको देखाउँछन् । त्यो बेलाको आँसुले धेरै दर्शकलाई पगाल्न सकिन्छ भन्ने लोभ गर्छन् । तर, दीपेन्द्रले यहाँसम्म आइपुग्दा सस्तो आँसुको लोभ नगरेर व्यवहारिक परिस्थितिलाई सुनेका छन् ।

आमाले छोरीलाई त्यहाँ सान्त्वना दिन सक्छिन् किनकि उनले बाबु अर्थात् श्रीमान् भर्‍याङबाट लडेको घटना सुरुदेखि नै देखेकी छिन् । उनलाई परेको पीडा ठूलो त हो तर त्यतिञ्जेल त्यही पीडासँग बस्दै गर्दा उनी अभ्यस्त भएकी छन् । त्यसको विपरीत छोरीले बुवा लडेको कुरा मात्र फोनमा सुनेकी हुन् । उनले बाबुलाई लडेको अवस्थामा पहिलोपल्ट देखेकी हुन् । त्यस बेला उनी धेरै आत्तिनु र आमाले उनलाई सान्त्वना दिनु एकदमै स्वाभाविक हो ।

यस्तै, उनीहरू अस्पतालमा पुगिसकेपछि छोरीको बुढा (आरतीका श्रीमान्) आइपुगेको दृश्य पनि एकदमै मीठो छ । उसले बिरामी भएको नयाँ मान्छेलाई भेट्न थालेको र त्यो कुराले आफ्नो परिवारमा पार्ने सम्भावित भार उनको हिँडाइमा देखिन्छ ।

यहाँसम्म फिल्मको कथाको विकास एकदमै स्वाभाविक हुँदै थियो । पात्रहरूको क्यानभास एक चरण बढ्दै थियो । तर, त्यसपछि फिल्ममा कथालाई नयाँ ट्विस्ट दिने चक्करमा बिरामीलाई अस्पताल चहार्न लगाइन्छ । त्यस अस्पतालमा मेसिन बिग्रिएका कारण बिरामीलाई अन्त लगिएको कथाले फिल्मलाई अनावश्यक फड्को हनाउँछ । त्यतिञ्जेलसम्म बनेको सहज क्यानभास अचानक तन्काइएजस्तो गरी तन्किन्छ । पात्रहरू फाट्न थाल्छन् ।

यतिञ्जेलसम्मका दृश्यमा एकदमै सहज खेलिरहेको फिल्म कथालाई तन्काउने चक्करमा भावुकताको शरण पटक पटक पर्छ । त्यसपछि बाँकी फिल्म मैले फिल्मलाई संशय गर्दै हेरेँ ।

०००

यो फिल्ममा दीपेन्द्र के खनाल संवाद भएका दृश्यहरूमा भन्दा संवाद नभएका दृश्यहरूमा ज्यादा स्पष्ट छन् । यस्तो लाग्छ, उनी संवादबिनाका दृश्यमा आइसकेको कुरालाई पनि दर्शकले बुझ्दैनन् होला सोचेर संवादले दोहोर्‍याउन खोजिरहेका छन् । छोरा अमेरिकाबाट आउन नसकेपछि श्रीमतीले घाइते भएको सुन्न नसक्ने बुढालाई सन्तानबारेमा लामो भावुक डायलग पढेर सुनाउँछिन् । उनले त्यहाँ जे-जे भन्छिन्, त्यो सबै फिल्मभर दर्शकले देखिरहेका थिए ।

फिल्ममा केही बिम्बहरू सुन्दर छन् । आमाको रातो चुरा, बजेको आवाजजस्ता वरपरका आवाजहरूलाई ध्यान दिएर सुनाइएको छ । पृष्ठभूमिका बज्ने ध्वनिमा पनि सचेत काम गर्ने प्रयत्न भएको देखिन्छ । एउटा दृश्यमा आरतीका श्रीमान् घर आउँछन् । श्रीमती अस्पतालमा भएको कुरा घरभित्र छिर्नासाथ थाहा पाउँछन् । क्यामेराले उनलाई पछाडिबाट पछ्याउँछ । उनी फ्रिज खोल्छन् । किचेनमाथिको दराज खोल्छन् र रिसाएर बन्द गर्छन् । सबैभन्दा सुन्दर कुरा के भने उनी पछाडिबाट हेर्दा पनि बढी ल्याङ्ग्वेजमा उनको रिस देखिन्छ । त्यतिबेला पृष्ठभूमिका ढ्याङ-ढ्याङ बजेको सस्पेन्स निर्माण गर्ने ध्वनि बज्छ । त्यसले दर्शकमा विस्तारै संशय थप्छ । उनको रिसलाई खिच्न अनुहार देखाउनभन्दा पनि पछाडिबाट पछ्याउने सट प्रयोग गरेर निर्देशकले संशय झनै थप्छन् ।

यति भइसकेपछि आरती घर आइपुग्छिन् । उनी छिर्नासाथ अघि बजिरहेको ढुकढुक आवाज नरोकिईकन लगातार बज्छ । उनले त्यसपछि पानी खाँदा डिस्पेन्सरमा घोप्टाइएको जारमा आएको पानीको फोकाको आवाज र पृष्ठभूमिका बजेको आवाज म्याच गर्छन् । यसरी फिल्मले दृश्यसँगै ध्वनिको पनि समानान्तर न्यारेटिभ बनाउन खोजेको छ ।

त्यसपछि भएको घरेलु विवादमा हजुरआमा सासू उनलाई सोमत नभएकी र परिवारले केही नसिकाएकी आधुनिक महिला भन्छिन् । त्यति भनेपछिको एउटा प्रेममा उनी पछाडि एक महिलाको जस्तो आकृति लाग्ने अमूर्त पेन्टिङ देखिन्छ । ती महिलाको आकृति स्पष्ट देखिने र चिनिने छैन ।

अनुहार भएकी उनको अनुहार अनुहार स्पष्ट नभएको भित्ताको पेन्टिङसँग कम्पोज गरेर निर्देशकले उनको मनमा भएको आफ्नो अस्तित्वको प्रश्नलाई ब्युँताएका छन् । तर, पार्श्व ध्वनि र फ्रेम कम्पोजिसनमा केही दृश्यमा देखाएको यो सचेतना पनि फिल्मभर लम्बिँदैन । विशेषगरी भावनात्मक दृश्यहरूमा अनुहारको भावमा भन्दा पनि भावुक बनाउने चर्को भावुक संगीतमा जान खोजेको जस्तो लाग्छ । अनि उनी जति घरभित्रको सानो सेटिङमा प्रभावकारी छन् र जति नजिकका सम्बन्धहरूका पात्रसँग सफल छन्, त्यति सहज र स्पष्ट ठूलो सेटिङमा देखिँदैनन् ।

जति स्पष्ट मिडियम र क्लोज अप सटहरूमा छन् त्यति स्पष्ट वाइड सट र ब्लकिङमा पनि देखिँदैनन् । क्लोज सेटिङमा बलियो भएको ब्लकिङ फेरि पनि वाइड सेटिङमा फुस्किन्छ । अनि सबैभन्दा धेरै डायलग डेलिभरीमा पनि उनले कलाकारबाट उत्कृष्ट काम निकालेका छैनन् । सिनियर डाक्टरले बोलेका डायलगहरू सबै पानाबाट पढेकाजस्ता छन् । उनी यति सपाट छन् कि न त्यो डायलग भन्दै गर्दा उनको अनुहारको भाव फेरिन्छ, न उनलाई सुन्नेहरूले त्यसमा प्रतिक्रिया जनाउन पाउँछन् ।

उनले केही सुन्दर बिम्बहरूलाई पनि पछाडि लगेर हलुका गरेका छन् । श्रीमान्‌लाई अस्पतालमा सुताएपछि झिकिएको उनको घडी श्रीमान् बितेपछि आफैँ रोकिएको देखिन्छ । म त्यो बिम्ब कहाँ गएर अर्को तहमा पुग्छ भनेर पर्खिरहेको थिएँ । तर, त्यसलाई रोकिएको नदेखाई अरू कुनै तरिकाले बिम्बको विस्तार खोज्नुको साटो उनले बिम्बलाई फेरि एक्सप्लेन गर्न खोजेका छन् ।

जब उनी क्यामेरासँग मात्र हुन्छन्, त्यतिबेला एकदमै उत्कृष्ट सटहरू र दृश्यहरू खिच्छन् । जब उनी क्यामेराबाहेक अन्य चरित्रसँग भड्किन्छन्, त्यसपछि उनको हातबाट क्यामेरा पनि भड्किन्छ । निर्देशकले धेरै ठाउँमा कि त देखिइसकेको कुरा दर्शकलाई फेरि सुनाउन खोजेका छन् । कि त दर्शकले त्यो कुरा यसै बुझ्दैनन् भनेर आफ्नो लेखकीय सीप प्रयोग गरेका छन् । त्यसले उनलाई अनावश्यक हाबी बनाएको छ ।

छुट्टै आउँदा सुन्दर हुने सबै कुरा अर्को चिजसँग मिसिँदा सुन्दर हुन्छ भन्ने हुँदैन । छुट्टै बबाल सुनिने कुनै कविताको पङ्क्ति कविताको प्राकृतिक लयसँग भत्किन खोज्यो भने त्यसले कविता नै बिगार्छ । दीपेन्द्रले फिल्मको कथा बुन्दा धेरै ठाउँमा यो कुरा किन सोचेनन् भन्ने लागिरहन्छ । अझ त्यतिका धेरै सुन्दर ठाउँ हुँदाहुँदै पनि उनले किन सम्झौता गरे होला भन्ने पनि भइरहन्छ ।

बाबुको उपचार गर्ने पैसा नपुगेपछि र ऋण पनि लिन नसकेपछि अमेरिकामा भएको दाइलाई फोन गर्दै गर्दाको दृश्य खिचेको फ्रेममा आमा र छोरी भन्दा बढी भाग (स्पेस) अस्पतालको भित्ता र पछाडिको एम्बियन्स देखिन्छ । उनीहरू अस्पतालको बिल र त्यहाँको बसाइका कारण साना भएका छन् भन्ने कुरा त्यो फ्रेमले भन्छ ।

बुढाबुढीको बीचमा भएको झगडा र मिलनलाई बाइकमा दौडिरहेको बेला आरती बुढाको कुममा अडेस लागेको र नलागेको कुराबाट देखिन्छ । बच्चा नभइरहेकी उनी अर्को महिलाको ठूलो पेटलाई हेरेको दृश्यमा निर्देशकले उनलाई निक्कै पर राखेका छन् । नजिकै राखेर उनलाई हेर्न लगाएको भए त्यो दृश्य त्यति शक्तिशाली हुँदैनथ्यो ।

छोरी पानीमा रोएको दृश्यले खासै नछोए पनि त्यसपछिको दृश्यमा सडकमा नाली थुनिएर बाटोमा पानीलाई बग्न दिनलाई नालीमा छेस्काले घोचिरहेकी महिलालाई देखाएर निर्देशकले सबै पात्रहरूभित्र भरिएको वा गुम्सिएको आफ्नै द्वन्द्व बलियो बनाएका छन् ।

यस्ता धेरै बिम्बात्मक र शक्तिशाली दृश्यहरू हुँदाहुँदै पनि र सानो क्यानभासमा सम्बन्धहरू केलाउने प्रयास गर्दागर्दै पनि फिल्म कहीँ न कहीँ परम्परागत मसला चाहिन्छ भन्ने लोभमा फसेको छ । दीपेन्द्र के खनाल त्यसबाट उम्किने धेरै ठाउँ फिल्ममा थियो । तर, उम्किएका छैनन् ।

०००

समग्रमा यो फिल्म नयाँ पिङ हाल्नका लागि लठारो गाँस्न लागेको जस्तै छ । सुरुवातमा बलियो लठारो बन्न थाल्छ । त्यतिबेला बाबियो पनि एकदमै राम्रो लागेको छ । पोयो मज्जाले बटारिएको छ । लठारो खिरिलो छ । लठारो बटार्न बसेकाहरू सबै अल्छी नगरी बसेका छन् ।

फिल्म जतिजति पछाडि जाँदै गर्छ उति-उति त्यसको पोयो खुस्किँदै जान्छ । सुरुमा बलियो बनेको लठारो विस्तारै सानोसानो हुँदै जान्छ । केही पोयो बनाउनेहरू हिँडिदिन्छन् । त्यो लठारोले पिङ नै हालिहाल्नचाहिँ मिल्दैन तर त्यसलाई डोरीकै रूपमा प्रयोग गर्न कुनै ठाउँ खोज्न भने सकिन्छ ।

यो फिल्मको लठारोले पिङ नलगाए पनि दीपेन्द्र के खनालले बनाएको पिङ लगाउन मिल्ने लठारोको पर्खाइ भने भइरहेको छ । किनकि उनी नेपाली सिनेमामा पिङ लगाउन सक्ने मान्छे हुन् भन्ने कुरा फिल्ममा धेरै पल्ट देखिएको छ ।

यी पनि पढ्नुस् :