'त्रिभंग' फिल्मले सुनाएकाे 'हल्ला'

A+ A A-

एउटा मान्छेले दिमागमा कति हल्ला बोकेर हिँडिरहेको छ भन्ने कुरा बाहिरबाट हेरेर थाहा हुँदैन । ऊ बाहिरबाट हेर्दा शान्त देखिन सक्छ । रिसाहा देखिन सक्छ । खराब देखिन सक्छ । एकलकाँटे देखिन सक्छ । खुसी नै पनि देखिन सक्छ ।

तर जति बाहिरबाट देखिएको हो त्यति मात्र मान्छे हुँदैन ।

ऊ बाहिरबाट जस्तो देखिएको छ खासमा त्यस्तो नहुन सक्छ । उसलाई केही कारणले त्यस्तो बनाएको हुन सक्छ । त्यो कारण उसलाई नजिकैबाट नबुझी र नसुनी थाहा नहुन सक्छ । ऊ भएको कारण देखाए पनि समाजले हेर्ने नजर फेरिँदैन भन्ने लागेर चुप भएको हुन सक्छ । पटक-पटक सुनाउन लागेको कुरा बोली बन्नुभन्दा केही अगाडि फिर्ता भएको हुनसक्छ ।

मान्छेले भन्न मन लागेको कुरा सबै भन्न पाउँछ भन्ने हुँदैन । भन्न नपाउन्जेल दिमागमा भएको 'हल्ला' बाहिर पुग्दैन ।

त्रिभंग फिल्मले आफूभित्रको 'हल्ला' विभिन्न कारणले भन्न नपाएका तीन पुस्ताका महिला पात्रहरूको सम्बन्धलाई केलाउँदै उनीहरूले हरेक दिन सुनेका तर कसैलाई सुनाउन नपाएका 'हल्ला' सुनाउँछ । घरको अशान्तिले दिएको हल्ला । करियरको अशान्तिले दिएको हल्ला । फरक-फरक महिलाका पुस्तासम्म पुग्नलाई फरक-फरक रूप फेरिरहने पितृसत्ताले दिएको हल्ला । ती हल्लाको स्वरूप फरक छन् । ती हल्लाको तह पनि फरक छन् । तर तीनले उनीहरूलाई छोड्दैनन् ।

नयनतारा आप्टे लेखक हुन् । उनलाई आफ्नो लेखन सबैभन्दा प्यारो छ । उनी श्रीमान् र छोराछोरीलाई असाध्यै माया गर्छिन् किनकि ती उनले बनाएकी हुन् । तर सँगै आफ्ना कथाका चरित्रहरूलाई झन् माया गर्छिन् किनकि तीनले उनलाई बनाएका हुन् । उनी आफूलाई बनाउने चिजको लागि आफूले बनाएका केही चिज छोड्छिन् ।

उनकी छोरी अनुराधा आप्टे फिल्मकी अभिनेत्री हुन् । उनको जीवन कन्ट्रोभर्सिमा चलेको छ । बोली छुच्चो छ । उनी जो सँग पनि झर्किन्छिन् । फोहोरी शब्द बोल्छिन् । उनको ब्वाइफ्रेन्ड सँगको सम्बन्ध टिक्दैन । धेरै ब्वाइफ्रेन्डमध्ये एक जनाबाट जन्मिएकी एउटी छोरी उनले हुर्काएकी छन् ।

उनको आफ्नी आमासँग भने बोलचाल छैन ।

अनुराधाकी छोरी मासा । उनी नयन र अनुको चरित्रभन्दा बिलकुलै फरक छिन् । उनको कुनै खास उद्देश्य फिल्ममा छैन । उनी केवल एउटा सुन्दर परिवार बसाउन चाहन्छिन् । त्यस्तो परिवार जसले उनकी आमा र हजुरआमाको जस्तो पारिवारिक विचलन भोग्नु नपरोस् । जसले उनले स्कुलमा बाबु नभएर भोगेको जस्तो अपहलेलना भोग्नु नपरोस् ।

आफ्नो जीवनी लेख्न थालेको एक जना लेखक मिलनसँग नयनताराले गरेको कुराकानीबाट फिल्म सुरु हुन्छ । उसले किताब सकाएपछि सकिन्छ । तर त्यो बिचको यात्रामा शान्त जस्तो देखिएको तलाउभित्र धेरैपल्ट ढुङ्गाहरू खसिरहन्छन् । तीनले पात्रहरूमा तरङ्ग ल्याउँछन् र हामीसम्म पुर्‍याउँछन् ।

जति जति उनीहरूको दिमागको हल्ला सुनिँदै जान्छ, हाम्रो आफ्नो हल्लाको बारेमा सोचिँदै जान्छ । आफ्नो वरपर हुन सक्ने सम्भावित हल्लाहरूको बारेमा सोचिँदै जान्छ ।

+++++

अनुराधा ढुक्कले निदाउन सक्दिनन् । उनको सपनामा कोही मान्छे आउँछ । सानो उमेरकी उनलाई जबरजस्ती गर्न खोज्छ । उनी पछाडि पछाडि सर्छिन् । उ रोकिँदैन । उ एकदमै मायालु बोलीमा उनलाई 'साथी' भन्दै बोलाउँछ । उनी भाग्दै भाग्दै चिच्याउँछिन् । अनि आत्तिएर ब्युँझिन्छिन् ।

उनको श्रीमान् छेउमा नै हुन्छ । ऊ उनलाई एकदमै माया पनि गर्छ । तर उनले सपनामा के देखिन् भनेर उसलाई भन्न सक्दिनन् । आफ्नो नजिकैको मान्छेलाई पनि कहिलेकाहीँ केही कुरा सुनाउन सकिँदैन ।

उनले सपनामा देखेको मान्छे उनको सौतेलो बाबु हुन्छ । नयनले प्रेमपछि विवाह गरेको दोस्रो पुरुष । उनी युवकलाई यति विश्वास गर्छिन् कि उसले आफ्नै छोरीलाई मोलेस्ट गरिरहेको पनि थाहा पाउँदिनन् ।

तर, अनुलाई लाग्छ आमाले थाहा पाएर पनि चुपचाप बसिन् । उनीहरूको सम्बन्ध यसरी चिसिन्छ ।

यो फिल्मले जति नै नजिकै रहे पनि र जति नै सबै थोक भन्छु भने पनि भन्न बाँकी र बुझ्न बाँकी धेरै थोक रहन्छ भन्ने कुरा देखाएको छ । उनले आमाले थाहा पाएर पनि थाहा पाइनन् भन्नु र आमाले पनि थाहा पाइसकेपछि मलाई त्यो बेला थाहा थिएन भनेर भन्न नपाउनु नै फिल्मको सबैभन्दा ठूलो द्वन्द्व हो ।

हामी पनि धेरै कुरा कसैलाई चाहेर पनि भन्न पाउँदैनौँ । वा कसैसँग बेलैमा माफी माग्न सक्दैनौँ । वा कसैलाई बेलैमा माफी दिन सक्दैनौँ । अनि माफी माग्न नसक्नु र माफी दिन नसक्नु दुवै कुरा फेरि त्यही हल्ला भएर दिमागमा भरिन्छ ।

त्यो हल्ला दुई जना नै मिलेर नसुनुन्जेल उड्दैन ।

हाम्रो वरपर पनि यसरी नै चरित्रहरू बिचमा हल्ला भरिइरहेका हुन्छन् । हल्ला भर्ने मान्छे बाहिरको हुन्छ । जसरी यहाँ सौतेलो बाबु छ । ऊ आमा र छोरीको सम्बन्ध जति नजिकै रहँदैन । तर, उनीहरूको बिचमा ठूलो खाडल खन्न सक्ने हुन्छ । नजिकै रहेर प्रेम गर्न नसक्ने मान्छेले नजिकै रहेर प्रेम बिगार्न सक्छ ।

उसले खनेको त्यही खाडलले गर्दा नजिकै भएर पनि आमा छोरी एक अर्कालाई सुन्दैनन् । त्यसले गर्दा अनुले कुनै पुरुषलाई हेर्ने दृष्टिकोण सँधैको लागि फेरिन्छ ।

अनि हल्ला उनी बाट उनकी छोरीसम्म सर्छ ।

२०१४ मा इम्तियाज अलिको एउटा फिल्म आएको थियो 'हाइवे' । त्यहाँ एक जना किशोरी अपहरणमा पर्छिन् । कोही अपहरणमा पर्दा दुखी हुनुपर्ने हो तर उनी हुँदिनन् । उनलाई अपहरण नै गरेर लगिएको भए पनि बाटो मन पर्छ । अपहरण नै गरेर लगेका भए पनि अपहरण गर्ने मान्छे मन पर्छ । किनकि उनलाई उनको घरले उनले बोक्न नसक्ने 'हल्ला' उनको दिमागमा भरिदिएको थियो । उनको आफ्नै आफन्तले उनलाई पटक पटक यौन शोषण गरेका थिए । उनले त्यसलाई कतै सुनाउन सकेकी थिइनन् ।

जुन हल्ला मुखबाट निस्किन पाउँदैन त्यो हल्लाले दिमागलाई शासन गर्छ । अनि त्यहाँबाट निस्किन लामो समय लगाउँछ ।

काठमाण्डौको थिएटर भिलेजमा महेश दत्तानीको नाटक '30 डेज् इन् सेप्टेम्बर' को नेपाली अनुवाद अनुप बरालको निर्देशनमा मञ्चन भएको थियो । त्यसमा पनि एक पात्र थिइन् जो आफूमाथि भएको 'हल्ला' कुनै मनोविज्ञलाई सुनाइरहेकी थिइन् । उनलाई पनि आफ्नै मामाले यौन शोषण गरेका थिए । उनले त्यो कुरा आमालाई सुनाउँदा आमाले त्यसलाई दबाउन भनेकी थिइन् । पछि थाहा भएको थियो मामाले आमालाई पनि शोषण गरेका थिए ।

त्यहाँ पनि आमा र छोरीको दिमागमा भरिएको 'हल्ला' एउटै थियो । तर पनि त्यसले उनीहरूलाई एक अर्कालाई नसुन्ने बनाएको थियो ।

पितृसत्ताले महिलाहरूलाई जहिल्यै पनि 'हल्ला' दिएको छ । त्यो हल्लाको स्वरूप फरक फरक छन् तर सबैलाई बाँडेको छ । फिल्ममा सासूको किचकिच सुनेपछि नयनले आफूलाई 'शान्ति' चाहिएको भन्छिन् । त्यहाँ एक महिला पात्रले किचकिच गरेको देखिए पनि तथा उनले 'घरको काम नजान्ने' भनेर अपहेलना गरे पनि उनले बोलेका भाषा फेरि पनि पितृसत्ताले उनलाई सुनाएको 'महिलाहरू घरमा काम गर्ने मात्र हुन्' भन्ने हल्लाबाट प्रेरित थियो ।

नयनले खोजेको शान्ति उनलाई एकदमै माया गर्ने श्रीमानले पनि दिन सक्दैनन् किनकि उनी पनि उनलाई अशान्त बनाउने पितृसत्ताको जालमा परिसकेका छन् ।

फिल्मले महिलाहरूको लागि पितृसत्ता कहिले 'फ्राइङ प्यान' त कहिले 'भुङ्ग्रो' जस्तै भएको देखाएको छ । त्यसले दिएको हल्लाले उनीहरूलाई एक अर्कासम्म पुग्नै नसक्ने र बोल्नै नसक्ने बनाएको छ भन्ने पनि दर्साएको छ । एकातिर जिते जस्तो लाग्दा पनि हराउने अरू ठाउँहरू बाँकी नै छन् भन्ने देखाएको छ । पितृसत्ताविरुद्धको लडाइँका तहहरू कति धेरै छन् बताएको छ । अनि त्यसका धेरै अवतारहरूलाई खोजेको छ ।

अनि मासाको चरित्रलाई जस्तो अगाडिको बाटो के हो भन्ने कुरामा कन्फ्युज बनाइदिएको पनि देखाएको छ । मासाको कन्फ्युजन हाम्रो समाजले महिलाहरूलाई दिएको नयाँ कन्फ्युजन हो । उनकी आमा र हजुरआमाले स्वतन्त्र जीवन बिताएका छन् तर त्यसले धेरै मूल्य चुकाएको छ । उनी आमा र हजुरआमाको जस्तो जिन्दगी भोग्न चाहन्नन् । उनी आफ्नो परिवार जस्तो भए पनि सबै जना भएको होस् भन्ने चाहन्छिन् । उनी बेसिक तिर फर्किन खोज्छिन् ।

तर त्यसले पनि उनलाई मुक्त गर्दैन किनकि उनी गर्भवती भएको बेला उनको परिवारले 'छोरा छ कि छोरी' भनेर टेस्ट गर्न भ्याइसक्छ ।

फिल्मले धेरै स्थानमा पितृसत्ताको भिन्न भिन्न तहहरू देखाएर हामीलाई सोच्न लगाउँछ । ती तह जसले पटक पटक घुम्दै एक ठाउँमा ल्याइपुर्‍याइहाल्छन् । त्यहाँ भएका चरित्रहरूको भूमिका हेर्दै गर्दा दिनदिनै समाचारमा पढ्ने 'बाबुद्वारा छोरी बलात्कृत' जस्ता शीर्षक याद आउँछन् । 'छोरीहरूको भ्रूण हत्या बढ्दो' जस्ता शीर्षक बिझाउँछन् ।

अनि पितृसत्ताले दिएको हल्लालाई जित्ने लडाई कति अनन्त छ भन्ने बताउँछन् ।

फिल्मले यो कुरा देखाउन गरेको तीन पुस्ताको छनौट बिम्बात्मक छ । अझ यसलाई तीन पुस्ता नभनेर चार पुस्ता पनि भन्न मिल्छ । मासाको पेटमा भएको बच्चा 'छोरी' भएको भए त्यसलाई जन्माउन अर्कै सङ्घर्ष गर्नुपर्ने थियो ।

यसरी तीन फरक महिला पात्रहरूलाई तीन फरक फरक समय, सन्दर्भ र परिवेशमा देखाउँदै फिल्मले हरेक महिलासम्म पुग्ने पितृसत्ताको फरक फरक र बदलिँदो स्वरूपलाई चिनाउने प्रयत्न गरेको छ । ती स्वरूपले चरित्रहरूको दिमागमा अरूलाई सुनाउन नमिल्ने गरी र नसक्ने गरी थुपारिदिएको 'हल्ला'को बेलुनमा प्वाल पारिदिएको छ ।

हरेक घरमा हुने झगडामा कहीँ न कहीँ त्यस्तै खाले हल्लाहरू कारण हुन्छन् । सासू बुहारीको बिचमा हुने झगडामा त झन् पितृसत्ताको ठुलो हिस्सा नै सक्रिय भएर लागेको हुन्छ । त्यसले सासू र बुहारी दुवैलाई पर्याप्त झगडा गर्ने कारणहरू उनीहरूलाई थाहा नै नपाई थुपारिइदिइसकेको हुन्छ । त्यसमा बाहिरबाट महिलाहरू भिँडेको देखिए पनि भित्र पनि पुरुषहरू नै कारण हुन्छन् ।

त्यो हल्ला हरेक दिन रहँदा झन् झन् भारी हुँदै जान्छ । अनि त्यसलाई बुझ्न नसक्ने मान्छेसँग दुरी बढ्दै जान्छ । भन्न खोजेको बेलामा कसैलाई भन्न सकिएन भने त्यो कुरा धेरैलाई भन्न सकिँदैन । भन्न नपाएको कुराले बिगारेका सम्बन्धहरू धेरै गह्रौँ हुन्छन् भनेको छ ।

त्यसमा फिल्ममा एउटा चरित्र महत्त्वपूर्ण छ, मिलन । उ नयनताराको जीवनी लेखिरहेको लेखक हुन्छ । उ नै त्यो मान्छे हो जो तीनै जना महिला चरित्रको हल्ला सुन्छ ।

+++++

मिलन केवल एक चरित्र मात्र हैन । उ लेखक मात्र हैन । उ पुरुष मात्र हैन । उसले कुनै उद्देश्यको लागि यो फिल्मका तीन वटै चरित्रहरूलाई सुनेको छ । र निर्देशकले त्यहाँ पुरुषलाई राखेका छन् । तर पुरुषले मात्र सुन्न सक्छ भन्ने देखाउनलाई हैन बरु यो कुरा पुरुषले सुन्नु पर्छ भन्ने देखाएका छन् ।

ऊ नयनताराको बारेमा उनकी छोरी भन्दा धेरै जान्ने भएको छ । ऊ उनलाई प्रेम र आदर गर्छ । ऊ उनलाई सुन्छ ।

जति धेरै ठूलो हल्लाको खाडल पनि सुन्न थालेपछि कम हुन्छ भन्ने कुरा फिल्मले बताएको छ । नयनले आफ्नो जिन्दगीको आवाज सुनेकी छिन् । उनले आफ्नो कारण छोरीलाई परेको पीडाको मात्रा पनि सुन्छिन् ।

अनुराधाले पनि नयनको मनमा के गइरहेको रहेछ भन्ने कुरा सुन्छिन् । अनि छोरीको मनमा के गइरहेको रहेछ भन्ने पनि सुन्छिन् । सुन्नु सबैभन्दा ठूलो कुरा हो । उनीहरू एक अर्कालाई नजिकैबाट सुन्न थालेपछि उनीहरू बिचको दुरी छोटिन थाल्छ । धेरै कुरा एक अर्कालाई सुनाउन नपाएर दुरी बढ्छ । सुनाउन नसकेर दुरी बढ्छ ।

मिलन एक दृश्यमा आफू र नयन जीको तार जोडिएको बताउँछ । सामान्य डायलगमा आएको भए पनि त्यो तार जोडिने कुरा एकदमै महत्त्वपूर्ण छ । त्यसले मन जोडिने कुरा बताउँछ । त्यो मन जुन अरू धेरै कारणहरूले गर्दा जोडिन पाउँदैन ।

र जब जब चरित्रहरूले आफूलाई सुन्न थाल्छन् तब तब फिल्मले नयाँ नयाँ रिभिल गर्दै जान थाल्छ । एक ठाउँमा नयन भन्छिन् 'यदि यी सबै मान्छेहरू मेरा कथाका चरित्रहरू जस्तै हुने भए कति गज्जब हुन्थ्यो । म उनीहरूलाई फकाउने थिएँ ।'

खासमा कसैलाई फकाउनलाई चरित्रलाई फकाउन जति नै सजिलो छ । चरित्रलाई फकाइन्छ किनकि त्यहाँ उ सँग खुल्नलाई डराउनु पर्दैन । मान्छेसँग खुल्नलाई डराउनु पर्छ ।

फिल्मले मान्छेसँग खुल्न पनि सिकाउँछ ।

यस्तै नयन कोमामा गएको कुरा पनि साङ्केतिक छ । उनी बोल्न, चल्न नसक्ने भए पनि मात्र सारा कुराहरू खुल्न थाल्छन् । कहिलेकाहीँ बाँकी स्वर सुन्नलाई वा सुनाउन दिनलाई एक जना चुप लाग्नुपर्ने पनि हुन्छ ।

यो फिल्मले परिवारलाई एक अर्काको हल्लालाई लामो दुरीमा पुग्नुभन्दा पहिला नै सुन्नलाई प्रेरित गर्छ ।

एउटा दृश्यमा अनुराधा आफ्नो आमा, उनी र उनको छेउमा उभिएको उनको प्रेमी बिक्रमादित्यको फोटो हेरिरहेकी छिन् । प्रेमीको अनुहारमा कुनै तिखो बस्तुले पटक पटक कोरिएको छ । उसको अनुहार फोटोमा देखिँदैन । अनुराधाले उसलाई गरेको अनन्त घृणाको प्रतीक थियो त्यो ।

उनले त्यो फोटो आमालाई बेलैमा देखाएको भए सायद आमाले धेरै कुरा बुझ्न पाउँथिन् होला । उनलाई बेलैमा बुझ्न पाउँथिन् होला ।

फिल्म सकिएपछि सोचिरहन मन लाग्छ:

हामीले कसैलाई भन्नुपर्ने कुरा बेलैमा भन्न पाएका त छौँ ?

हामीले हाम्रो मनको वाक्य बनाएका त छौँ ?

कसैलाई सुनाएका त छौँ ?

अरू पनि...