ट्रक ड्राइभरको आँखाबाट समाज हेर्ने सिनेमा

A+ A A-

'माइलस्टोन' फिल्मको एउटा दृश्यमा घुमिरहेको ट्रकको अगाडिको चक्का निक्कै बेर देखाइन्छ । चक्का पछाडिबाट अगाडि घुम्छ । झट्ट हेर्दा ट्रक अगाडि गइरहेको जस्तो लाग्छ । तर, जब क्यामेराले निक्कै बेर त्यसलाई खिचिरहन्छ, तब त्यो उल्टो घुमिरहेकोजस्तो हुन्छ । पहिला अगाडि गइरहेकोजस्तो लागेको ट्रक आफैँ पछाडि फर्किरहेकोजस्तो लाग्छ ।

गतिमा अगाडि गइरहेका चिजहरूलाई लगातार नियालिराख्ने हो भने केहीबेरमा त्यो पछाडि गइरहेकोजस्तो देखिन्छ । घरी उल्टो घुमेको, घरी सुल्टो घुमेकोजस्तो हुन्छ । हाम्रो जिन्दगी पनि गुडिरहेको कुनै गाडीजस्तो रफ्तारमा छ । हामी हतारमा छौँ । त्यसलाई पनि एक छिन घोरिएर हेरिराख्ने हो भने घरी अगाडि गएकोजस्तो, घरी पछाडि गएकोजस्तो देखिएला । अगाडि जानेहरू अगाडि मात्रै कहाँ जान्छन् र ?

कहिले बाल्यकालको सम्झना भएर । कहिले बिर्सन नसक्ने कुनै क्षण भएर । कहिले आफूलाई माफी दिन नसक्ने कुनै गल्ती भएर । अगाडि बढिरहेकोजस्तो लागेको बेला बेलाबखत आउने यस्ता स्पिड ब्रेकरहरूले हामीलाई पुराना कयौँ स्पिड ब्रेकरहरूसँग ठोक्काइदिन्छन् । भेटिएका कुनै मान्छेले पुरानो आफूतिर फर्काइदिन्छन् । कसैले कुनै प्रश्न सोधेर आफ्नै अतीततिर पुर्‍याइदिन्छन् । यो फिल्मको प्रमुख पात्र गालिबलाई विभिन्न घटनाहरूले उसको विगतमा पुर्‍याइदिएजस्तै ।

फिल्मले जिन्दगीभर अगाडि गइरहेको जस्तो लागेको मान्छे पटक पटक पछाडि फर्किएको कथा भन्छ ।

गालिब एक ट्रक ड्राइभर हो । उसले भारतका सडकमा ५ लाख किलोमिटर यात्रा गर्नै लागेको छ । ऊ लामो समयदेखि एउटै ट्रक कुदाइरहेको छ । तर, त्यति समय दौडमा लागिसक्दा पनि ऊ कतै पुगेको छैन । केवल आफ्नो विगतको उही अवस्थामा फर्किरहेको छ ।

राहत इन्दोरीको सायरी उसलाई पनि महसुस हुँदो हो:

कट चुकी है उम्र सारी जिनकी पत्थर तोड़ते,

अब तो उन हाथों में कोहिनुर होना चाहिए......

तर, गालिबको हातमा कोहिनुर छैन । ऊजस्तै आफ्नो जिन्दगी नै ट्रकसँग बिताएका धेरै ड्राइभरहरू फिल्ममा छन् । आफ्नो घरमा भन्दा धेरै समय ट्रकमा बिताएका उनीहरू जीवनको अन्तिमतिर पुग्दै छन् । उनीहरूको हातमा पनि कोहिनुर छैन ।

जिन्दगीको गाडी त्यतिका वर्षसम्म चक्का घुमेर अगाडि गएको भए उनीहरू अन्तै कतै पुग्नुपर्ने थियो । तर, पुग्दैनन् । उनीहरू सबै पनि त्यही दृश्यमा जस्तै ट्रकको चक्का भएका छन् । अगाडि गएकोजस्तो लाग्दालाग्दै पछाडि फर्किएका छन् ।

यो फिल्म अगाडि गएजस्तो लागेर पनि पछाडि नै फर्किरहेका पात्रहरूको कथा भन्छ ।

०००

गालिबलाई पछाडि लैजाने चिज धेरै छन् । उनको श्रीमतीले आफैँलाई मारेकी छन् । उसले उनको परिवारलाई क्षतिपूर्ति भर्नु छ । क्षतिपूर्ति भर्ने हैसियत उ सँग छैन ।

ऊ उनकै लागि बसाइँ सरेर शहरमा आएको थियो । तर, नयाँ फ्ल्याटभन्दा धेरै ट्रकमा दौडियो । उनी अब शहरमा छैनन् । जसको लागि काम गरेको, त्यो मान्छे सधैँभरि रहन्छ भन्ने छैन ।

उसले आफ्नो लागि काम गरेको थियो कि थिएन ?

श्रीमती बितेपछि त झन् ऊ दिन रात नै सडकमा छ । उसको फ्ल्याटमा ऊभन्दा धेरै चाबी बस्छ ।

उसको जीवनको अधिकांश समय बाटोमा थियो । काममा बितेको थियो । फिल्ममा पनि उसको धेरै समय काम र बाटोमा नै छ ।

फिल्मले धेरैपल्ट ट्रक भित्रबाट उसले देख्ने दृश्यहरूलाई खिचेर उसले देखेका कुराहरू भनिरहन्छ । शहरमा नयाँ हाइवे बनेको छ । तर, उसको ट्रक हाइवे छोडेर अलिकति भित्र जाने बित्तिकै हिलाम्मे बाटोमा पुग्छ । ऊ हरेक दिन हिलोमै ट्रक पार्क गर्छ । शहरमा नयाँ हाइवे बनेको छ तर त्यही हाइवेमा जीवनभर ट्रक दौडाएको उसको साथी दिलबाग कामबाट धकेलिएर निकालिएको छ । शहरमा हाइवे बनेको छ तर ट्रक व्यवसायीहरूसँग ज्याला वृद्धिको माग राखेर मजदुरहरू आन्दोलनमा छन् । मालिकले माग सुनेको छैन । उनीहरूको पेट चेप्टिएको छ ।

यो फिल्मले ट्रक ड्राइभरलाई पछ्याउँदै शहरमा विकसित विकासको नयाँ परिभाषालाई गिज्याउँछ । खुला बाटो बन्नु नै विकास हो भन्ने सोचाइलाई गिल्याउँछ । बाटो चौडा बनाउन घर भत्काउनेहरूलाई सम्झाउँछ । पुँजीवादी समाजको चर्को वर्ग विभेदलाई छताछुल्ल बनाइदिन्छ ।

गालिब त्यो लडाइँमा बाध्यताले मालिकतिर छ । ऊ कामबाहेक अरू केही सोच्न नसक्ने मान्छे हो । ऊ पुरानो मालिकप्रति बफादार छ । उसले कुनै चर्को प्रश्न गर्दैन । उसलाई नाइँ भन्न आउँदैन ।

फिल्मले उसको त्यही लाचारीलाई पनि बिम्ब बनाइदिएको छ ।

उसको मौनताको फाइदा मालिकको छोराले पटकपटक उठाइरहन्छ । उसको कामप्रतिको बफादारी मालिकको छोराले बुझ्दैन । उसको बफादारीले पहिलाको मालिकलाई मान्छेको रूपमा बुझेको थियो । उसको मालिकले पनि उसलाई मानिसकै रूपमा बुझेको थियो ।

तर, नयाँ पुस्ताको टुप्पोबाट पलाएको मालिक आफ्नो व्यवसायलाई त्यहाँसम्म ल्याउने मान्छे को थिए भन्ने सम्झिँदैन । ऊ हरेक कुरा पैसामा हिसाब गर्छ । ऊ पैसा र स्वार्थबाहेक कुनै पनि मान्छेको अनुहार चिन्दैन ।

फिल्मले आर्थिक वृद्धि र समृद्धिको नारा लिएर अगाडि बढिरहँदा पछाडि के-के छुट्न सक्छ भन्ने बताउँछ । को-को छुट्न सक्छन् भन्ने देखाउँछ । त्यसैले पनि निर्देशक ट्रकको चक्कालाई निक्कै बेर देखाएर सुल्टो घुमिरहेको चक्का उल्टो घुमेजस्तो देखाउन चाहन्छन् । भविष्यको दौडमा लागिरहँदा विगतको अनुभव नभुल्ने कुरा सम्झाउन चाहन्छन् ।

एउटा दृश्यको सबटेक्स्टमा यो अझै स्पष्ट हुन्छ ।

नयाँ मालिकले गालिबलाई पनि हटाउनको लागि पास नाम गरेको एक युवकलाई काम सिकाउन ल्याएको छ । पास गालिबसँग ट्रिपमा जान्छ । ऊ जान्ने भएपछि आफ्नो जागिर जाने कुरा गालिबलाई थाहा छ । र पनि ऊसँग स्वीकार्नुबाहेक अर्को उपाय छैन ।

'अनि किन फर्किनुभयो त कुवेतबाट ?' गाडी कुदाइरहेको गालिबलाई पासले सोध्छ ।

'सद्धाम हुसेन को हो थाहा छ ?' प्रश्न सुनेपछि निक्कै बेर भन्ने कि नभन्ने सङ्कोच मान्दै गालिब प्रश्नकै जवाफ दिन्छ ।

पासलाई सद्धाम हुसेन को हो थाहा हुँदैन । उसले कुवेतमा के गरेको थियो थाहा हुँदैन । त्यसपछि गालिब केही बोल्दैन । बरु गीत बजाउँछ ।

यो सिनले फिल्मले छोड्ने सबटेक्स्ट र ओपन इन्डेड डायलगहरूको सामर्थ्य देखाइदिन्छ । सद्धाम हुसेनले कुवेतलाई १९९० मा आक्रमण गरेका थिए । त्यहाँ काम गर्न गएका धेरै भारतीयहरूको सपना टुटेको थियो । तर, यो कुरा नयाँ पुस्ताको युवकलाई थाहा थिएन । नयाँ पुस्तालाई विगतको बारेमा थाहा भएन भने त्यसले पुरानै प्रवृत्ति दोहोर्‍याउँछ ।

एउटा प्रश्नमा टुङ्गिएको डायलगको भरमा फिल्ममेकरले समग्र युवा पुस्ताको इतिहास प्रतिको ज्ञान कम भएको देखाएसँगै कुनै ठूलाे घटनाको प्रभाव कहाँसम्म पुग्न सक्छ भन्ने पनि बताएका छन् । कुवेतलाई आक्रमण गरेको मिति र घटना कुनै रूपमा कतै लेखिए होलान् तर त्यसको चोट यति परको एउटा देशको एउटा मान्छेसम्म छरिन सक्छ भन्ने कुरा इतिहासका किताबहरूलाई थाहा होला कि नहोला ?

गालिब पासलाई बुझाउन चाहँदैन किनकि, युवक उसलाई बुझ्नसक्ने तहमा छैन । उसलाई गीतले मात्र बुझ्न सक्छ ।

०००

फिल्ममा अरू धेरै शक्तिशाली बिम्ब छन् । तीनले दर्शकलाई आफ्नो सन्देश सुनाउन जबरजस्ती गर्दैनन् तर चुपचाप ठूलाे कुरा भन्छन् ।

फिल्मभर गालिबको कम्मर दुखिरहन्छ । ऊ एक्लै हुँदा उसको दुखाइ झन् बढेको छ । दुखाइलाई एक्लै स्याहार गर्न उसलाई गाह्रो छ । उसले एक्लै ढाड सेकिरहेको दृश्य देखाएर फिल्मले ऊकति एक्लो छ भन्ने बताउँछ ।

तर, फिल्मको अन्त्यतिर जब ऊ युवकलाई काम जिम्मा लगाएर निस्किन्छ तब उसको कम्मर दुख्न छोड्छ । त्यो दुखाइ उसको शरीरभित्रको दुखाइ थिएन । त्यो दुखाइ उसलाई त्यो कामले दिएको थियो, जसलाई बाहेक उसले अरूलाई कहिल्यै पनि सोचेन । हामीले सबैभन्दा धेरै माया गरेका चिजहरूले पनि हामीलाई त्यसरी नै दुखाइरहेका हुन सक्छन् । तर, हामी तिनलाई नछोडुन्जेलसम्म थाहा पाउँदैनौँ । थाहा पाए पनि गालिबले काम छोड्न नचाहेजस्तै छोड्दैनौँ । कतिले त्यो थाहा पाउन पनि जिन्दगी नै गुजार्नुपर्छ ।

त्यो दुखाई उसले नबोक्दा पनि हुने बोझ बोकेको दुखाइ थियो । आफूलाई शोषित हुन दिएको दुखाइ थियो । पटक पटक नाइँ भन्न नसकेको बोझले दिएको दुखाइ थियो ।

काम छोडेपछि गालिब पासको दिदीलाई फोन गर्छ । उनले 'पासले कम्मर दुख्यो भन्दै थियो' भनेर सुनाउँछिन् ।

त्यो कम्मर दुखाइ ऊबाट नयाँ युवकमा सरेको छ । मतलब शोषण नयाँ पुस्तामा पनि कायम नै छ ।

बाटोको एउटा दृश्यले गालिबको परिवारसँगको सम्बन्धको बारेमा धेरै कुरा बताइदिन्छ । दृश्यमा ट्रक रोकिएको तर हेडलाइट बलेको छ । हेड लाइटले पर भित्तामा लेखिएको 'माँ' शब्द देखाइरहेको छ । त्यो शब्दलाई गालिब भएको फ्रेमबाट निक्कै बेरसम्म देखाएपछि गालिबले गाडी ब्याक गर्छ । ट्रकको लाइट भित्ताबाट हराउँछ । 'माँ' पनि हराउँछ ।

यति एउटा सानो सिनमा फिल्मले गालिबको परिवारसँगको सम्बन्धबारे धेरै कुरा अनुमान गर्न लगाउँछ । यो बिम्ब पनि ओपन इन्डेड नै छोडिन्छ ।

फिल्मभर सधैँजसो एक्लै देखिने गालिब के 'माँ' लेखिएको त्यही शब्द पढ्नलाई त्यहाँ जान्थ्यो ? उसले चुपचाप त्यो अक्षर हेरेर आमा संझिन्थ्यो ?

यो प्रश्न मनमा गुञ्जिरहन्छ ।

०००

फिल्मभर गालिबलाई कसैले पनि नजिकैबाट सुन्दैनन् । ऊ के महसुस गरिरहेको छ भन्ने कुरा नजिकैबाट बुझ्दैनन् । त्यसैले ऊ भन्छ 'परबाट त मिराज पनि पानी जस्तै देखिन्छ ।' उसलाई सबैले परबाट हेरेर पानी देखिरहेका छन् ।

उसको जीवन श्रमिक वर्गको जीवन हो । ऊ नयाँ सपना बोकेर शहरमा बसाइँ सरेको मान्छे हो । ऊ पहिलोपल्ट ५ लाख किलोमिटर गाडी कुदाउने मानिस बनेको छ । तर, त्यो उसको लागि सेलिब्रेसन गर्ने कुरा हैन । उसले फिल्मभर केही पनि जित्दैन । ऊ कसैसँग लड्दा पनि लड्दैन । त्यसैले फिल्ममा कुनै निश्चित द्वन्द्व छैन । छ त केबल एउटा साधारण मान्छेको जीवनको कारुणिक तर काव्यिक यात्रा । ऊ आफूभन्दा कयौँ गुणा ठूलाे ट्रक कुदाउँछ । तर, भुइँमा ओर्लिएर हिँडेको सिनमा त्यही ट्रकहरूमै बिलाएजस्तो देखिन्छ । त्यसैले ऊ भन्छ, 'को कसको लागि बाँचिरहेको छ भन्ने कुरा कपडा देखेर मान्छे चिन्न खोज्ने यो दुनियाँलाई के थाहा ?'

उसको कथाले 'मिराज'जस्तो बनेका श्रमिक वर्गलाई 'पानी'जस्तो देख्ने वर्गहरूलाई व्यंग्य गरेको छ । उनीहरू आफ्नो समाधानमा सबैको समाधान देख्छन् । आफू अघाउँदा सबै अघाएको देख्छन् । आफूले गरेका निर्णयले ककसलाई असर गर्छ भन्ने देख्दैनन् । उनीहरू बाटो बनाउनुलाई मात्र समृद्धि ठान्छन्, त्यसमा को को छुटेका छन् देख्दैनन् ।

फिल्मको एउटा दृश्यमा कामबाट निकालिएको रात गालिबको साथी दिलबाग मातेर उसको कोठामा आउँछ । अनि आफूलाई भित्र छिर्न दिने सेक्युरिटी गार्डको प्रशंसा गर्छ ।

'किन प्रशंसा गरेको, उसले भित्र आउन दियो भनेर ?' गालिब सोध्छ ।

'किनभने ऊ सुन्छ । सुन्ने धैर्यता सबैले गुमाइसकेको बेलामा पनि ऊ सुन्छ', दिलबाग भावुक हुन्छ ।

'त्यस्ता मान्छेलाई खोजे पनि भेटिन्न आजकाल', गालिब सही थाप्छ ।

'किनकि, ती हराइसके । लोप भइसके', दिलबाग पग्लिन्छ ।

अगाडि गइरहेको गाडीको चक्का उल्टो घुमेजस्तो लाग्ने गरी खिचेर निर्देशकले सायद यही कुरा हामीलाई भन्न खोजेका होलान् । कुनै बेला थियो, जति बेला हामी खुब सुन्थ्यौँ । जति बेला हामी खुब बुझ्थ्यौँ । एक अर्काको नजिकै थियौँ । एक अर्काको संवेदना बुझ्थ्यौँ ।

त्यो पलमा फेरि पुग्न हामीलाई केले रोकिरहेको छ ?

एक अर्कालाई सुन्ने हुन हामीलाई केले रोकिरहेको छ ?

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, जेठ २१, २०७८ ०८:३९