डिभोर्सको कथा भनेर सम्बन्ध बुझाउने 'म्यारिज स्टोरी'

A+ A A-

यो फिल्मको सुरुआत पुरुष र महिलाको न्यारेसनबाट हुन्छ । उनीहरू पालैपालो एकअर्काका बारेमा उनीहरूलाई मन पर्ने कुरा सुनाइरहेका छन् । ती कुराबाट उनीहरूको व्यक्तित्व बुझिन्छ, बानी बुझिन्छ ।

उनीहरू श्रीमान् श्रीमती हुन् । श्रीमती निकोल लस एन्जलसकी फिल्म अभिनेत्री । श्रीमान् चार्ली न्युयोर्कका थिएटर डिरेक्टर । उनी बिहेपछि न्युयोर्क बस्न थालिन् । उनीहरूको छोरा छ ।

उनीहरू दुवै जना एकदमै प्रतिस्पर्धी छन् । दुवै काममा पोख्त छन् । थिएटरमा सँगै काम गर्छन् । दुवै छोरालाई एकदमै माया गर्छन् । दुवै जना एकअर्काको कामको प्रशंसा गर्छन् । एकअर्कालाई कम्प्लिमेन्ट गर्छन् ।

उनीहरू प्रेममा छन् । खुसी देखिन्छन् । सँगै काम गर्नेहरूका लागि आदर्श जोडी । उनीहरू सधैँ एकअर्कासँग एकदमै मिलेका देखिन्छन् । त्यो न्यारेसन चलिरहेको बेला कतै पनि उनीहरूको बिहेमा कुनै समस्या भएको देखिँदैन ।

तर, जब न्यारेसनमा पढिएको कुरा के हो भन्ने थाहा हुन्छ फिल्मले कोल्टे फेर्छ । एउटा दृश्यमा निकोलको न्यारेसनमा सुनिएका अक्षर लेखिएका कागजको क्लोज अप सट आउँछ । त्यो कागज निकोलले बोकेकी छन् । उनले आफ्नो श्रीमान्‌को बारेमा राम्रो लाग्ने कुरा लेखेको कागज ।

तर, उनी त्यसलाई श्रीमान्‌ले सुन्ने गरी पढ्दिनन् । कसैसँग दुरी बढेपछि उसकै बारेमा लेखेको कुरा पनि उसलाई सुनाउन सकिँदैन ।

उनीहरू डिभोर्सलाई सहजीकरण गरिदिने एउटा अफिसमा छन् । वाइड एङ्गलमा तीन जना बसिरहेको सट । त्रिभुज जस्तो कोण बनाएर बसेका उनीहरूमा, एउटा भुज निकोल, अर्को भुज चार्ली, अनि अर्को भुज उनीहरूको डिभोर्सलाई सहजीकरण गर्न बसेको मान्छे । चार्लीको पछाडिको झ्यालमा सहर देखिन्छ । निकोलले न्यारेसनमा भनेको जस्तो उ 'न्युयोर्करहरू भन्दा धेरै न्युयोर्कर भइसकेको छ' भन्ने कुरा उसको पछाडिको उ र सहर एकै ठाउँ परेको फ्रेमले देखाउँछ । तर निकोलको पछाडि भित्तो छ । अर्थात् उनको लागि त्यो सहर भित्तो जस्तै भइसकेको छ । र उनी बसेको स्थान बाँकी दुई मान्छेभन्दा सजिलै निस्किएर हिँड्ने ठाउँमा छ ।

निर्देशक नोवा बामवाकले सामान्य ब्लकिङको माध्यमबाट पात्रहरूका धेरै तह केही मिनेटमै बताइसक्छन् । यहाँसम्म आइपुग्दा 'म्यारिज स्टोरी' फिल्मले उनीहरूको सम्बन्ध विगत र वर्तमान सुनाइसक्छ । सँगै एउटा महत्त्वपूर्ण कुरा पनि भन्छ, 'सम्बन्धहरू बाहिरबाट देखिएका जस्ता मात्र हुँदैनन् ।'

त्यसपछि उनीहरूको डिभोर्सले गरेको यात्रा फिल्मले पछ्याउँछ । डिभोर्स सँगै विवाहका धेरै पाटाहरू सोहोरिन्छन् । फुस्किन्छन् । सम्बन्धमा थाहै नपाई हल्लिएका साना साना बल्टुहरू चिनिन्छन् ।

दुई असल चरित्र र परम्परागत रूपमा देखिने गरी गलत चरित्रका कुनै बानी वा प्रकृति नभएका दुई पात्रहरूको डिभोर्सको प्रक्रियालाई एकदमै नजिकैबाट नियाल्दै यो फिल्मले डिभोर्सका बारेमा भएका धेरै गलत बुझाइहरूलाई झकझक्याउँछ । दुई वटै पात्रमा कुनैको पनि पक्ष नलिई केवल डिभोर्सको प्रक्रियालाई एकदमै नजिकैबाट देखाएर उक्त प्रक्रिया कति धेरै पीडादायी हुन्छ भन्ने कुरा पनि बताउँदै जान्छ ।

आफ्नो डिभोर्सको अनुभव सुनाउँदै भारतीय अभिनेत्री मलाईका अरोराले करिना कपुरसँगको संवादमा डिभोर्स हुनुभन्दा अगिल्लो रातसम्म पनि परिवारले 'साँच्चै गर्न लागेको हो ?' भन्दै सोधेर हैरान पारेको बताएकी थिइन् ।

यो फिल्मले डिभोर्सलाई झुम इन गर्छ । लामो समयदेखि 'ट्याबु' बनाइएको डिभोर्स त्यसरी झुम इन हुँदा अरू धेरै नदेखिएका पाटाहरू देखिँदै जान्छन् ।

***

भर्खरै आमिर खानको दोस्रो डिभोर्स भएको समाचार आयो । धेरैले उनको 'मिस्टर पर्फेक्सनिस्ट' को छविसँग विवाह बचाउन नसक्ने छविको तुलना गरे । त्योभन्दा केहीपहिला बिल गेट्सको डिभोर्स पनि सामाजिक सञ्जाल घुमेर फर्कियो । उनको डिभोर्सले 'जति पैसा भए पनि श्रीमती बचाउन नसकिने रहेछ' भन्ने जस्ता प्रतिक्रिया पायो ।

डिभोर्स हुनुलाई 'ट्याबु' बनाएकै कारण यसलाई हुन नदिनलाई दबाब दिने धेरै संरचना बनेका छन् । आफ्नो डिभोर्सको अनुभव सुनाउँदै भारतीय अभिनेत्री मलाईका अरोराले करिना कपुरसँगको संवादमा डिभोर्स हुनुभन्दा अगिल्लो रातसम्म पनि परिवारले 'साँच्चै गर्न लागेको हो ?' भन्दै सोधेर हैरान पारेको बताएकी थिइन् ।

बेलाबेला हुने सेलिब्रेटीका यस्ता डिभोर्स र तीपछि आउने विविध प्रतिकृयाहरूबाट हाम्रो समाजमा डिभोर्सलाई हेर्ने नजर राम्रो छैन भन्ने बुझ्न गाह्रो पर्दैन । डिभोर्स हुनुलाई विवाह बचाउन नसक्नुसँग जोडेर त्यसलाई ठुलो असफलता करार गरिदिन समाजलाई सजिलो लाग्छ । अझ महिलाले डिभोर्स गरेको केसमा त झन् उनको चरित्र र नियतलाई प्रश्न नसोधी समाजलाई शान्ति मिल्दैन ।

कसैको डिभोर्स भयो भने चङ्ख भएर प्रतिक्रिया दिन हौसिने समाजले डिभोर्स हुनुका कारणहरूलाई चाहिँ खोज्दैन । खोजे पनि ठुला-ठुला कारणहरूलाई मात्र खोज्छ । यस्तो लाग्छ समाजलाई भिलेन चाहिएको छ र उ ती भिलेनहरूलाई डिभोर्स गर्ने मान्छेहरूको अनुहारमा खोज्दै छ । तर अक्सर डिभोर्स गराउने कारणहरू देखिँदा साना तर ठूलो क्षति गर्ने खालका हुन्छन् भन्ने कुरा समाजलाई वास्ता लाग्दैन ।

यो फिल्ममा पनि यस्तै हुन्छ । डिभोर्सको प्रक्रियालाई अगाडि बढाउँदै वकिल भेट्न गएकी निकोललाई वकिल श्रीमान्‌को खराब बानी भए डिभोर्स लिन सजिलो हुन्छ भन्छिन् । उनको भनाइले कानुन पनि एक्ट्रिम केसमा मात्र डिभोर्सलाई सहज बनाउन बसेको छ भन्ने थाहा हुन्छ । यहाँ श्रीमतीसँग स्पष्ट भन्नलाई श्रीमान्‌को खराब बानी हुँदैन । तर उनी सँगै बस्न नसक्ने अवस्थामा पुगिसकेकी हुन्छिन् ।

यो फिल्मले सँगै बस्न नसक्ने अवस्था 'देखिनेगरी अत्यन्तै खराब' श्रीमान्‌-श्रीमती हुँदा मात्र हुँदैन भन्ने देखाउँछ । यसैले पनि समाजले खोजेका जस्ता खराब पात्र यहाँका श्रीमान्‌ र श्रीमती छैनन् । समाजले सुन्न चाहेका जस्ता डिभोर्स गर्न चाहेका कारण छैनन् ।

डिभोर्स हुनको लागि कोही एक जना धेरै खराब हुनुपर्छ भन्ने मान्यतालाई खोज्दै जाँदा कतै हामी एकदमै खराब भइसकेका सम्बन्धहरूको बारेमा मात्र थाहा पाउँदै त छैनौँ ? बिहेलाई ग्यास च्याम्बर जस्तो बनाइरहेका त छैनौँ ? यो फिल्मले यसरी पनि सोच्ने बनाउँछ ।

***

यो फिल्मले पूर्वीय समाजले आफ्नो विवाह संस्थाको बचाउमा प्रयोग गर्ने 'पश्चिमाहरू सजिलै डिभोर्स गर्छन् । उनीहरूलाई डिभोर्स गर्न ठुलो कारण चाहिँदैन ।' भन्ने बुझाइलाई डिभोर्स हुने प्रक्रियाको सूक्ष्म प्रस्तुति दिएर प्रश्न गरेको छ । यसमा प्रयोग भएका चरित्रका साना-साना वर्णनहरूले त्यसलाई सहज बनाएका छन् ।

हरेकखाले सम्बन्धहरू सधैँ रिस्कमै हुन्छन् । र हरेक सम्बन्ध राम्रो हुनु र नहुनुमा बाहिरबाट स्पष्ट देखिने ठुला-ठुला कारणहरूभन्दा साना साना कारणहरूको महत्त्व धेरै हुन्छ । त्यो कारण गर्नेलाई सानो लाग्न सक्छ, भोग्नेलाई ठुलो लाग्न सक्छ ।

एउटा दृश्यमा श्रीमती आफूलाई निर्देशन गर्न मन लागेको कुरा निकाल्छिन् । त्यो कुरा उनले श्रीमान्‌लाई भन्दा अर्को नाटकमा भन्दै सारिरहेको पनि सुनाउँछिन् । त्यो अर्को नाटक उनको जीवनमा कहिल्यै आउँदैन ।

पश्चिमा समाजको संस्कृति हाम्रोभन्दा फरक होला तर त्यहाँ भएका प्रेम, परिवार जस्ता कुरा हाम्रोभन्दा फरक छैनन् भन्ने कुरा यो फिल्ममा देखिन्छ । त्यसैले हामीले पर बसेर सामान्यीकरण गरेको जस्तो उनीहरूलाई डिभोर्स गरिहाल्न सजिलो छैन भन्ने कुरा यसले देखाउँछ ।

इरानका श्रीमान्‌ र श्रीमतीको डिभोर्सबाट सुरु हुने इरानी फिल्म अस्गर फरहादीको 'अ सेपरेसन'को चरित्र छनौटसँग यो फिल्मको पनि छनौट केही हिसाबमा मिल्छ । त्यसले पनि कुनै ठुलो खराबीबिना नै डिभोर्ससम्म पुगेका श्रीमान्‌ श्रीमतीको कथा भनेको थियो । अनि हामीले सामान्यीकरण गरेको जस्तो 'मुस्लिमहरूमा तीनपल्ट तलाकभन्दा डिभोर्स भइहाल्छ' भन्ने बुझाइलाई डिभोर्सको अदालती प्रक्रिया सूक्ष्म रूपमा देखाएर गलत साबित गरिदिएको थियो ।

'म्यारिज स्टोरी' फिल्मको सबैभन्दा ठूलो शक्ति नै यसको कथा वाचनको इमान्दारिता हो । श्रीमान्‌ र श्रीमती दुवै पात्रका जीवनका साना-साना पाटाहरूलाई खिच्दै र मसिना-मसिना गल्तीहरूलाई केलाउँदै फिल्मले दर्शकलाई उनीहरूको आफ्नो जीवनका पाटाहरू मूल्याङ्कन गर्ने बनाउँछ । छोरालाई कसले राख्ने र कसरी राख्ने भन्ने बारेमा दुई चरित्रहरूले गरेको भावनात्मक सङ्घर्ष हेर्दै गर्दा गहिरो पीडा हुन्छ । त्यो पीडाले आफ्ना हरेक सम्बन्धलाई यदि ती रहेनन् भने कस्तो महसुस हुन्छ भन्ने हिसाबले सोच्ने पार्छ ।

***

कुनै सम्बन्धलाई डिभोर्ससम्म पुर्‍याउने कारण धेरै हुन सक्छन् । हामी अक्सर ती कारण मात्र देख्छौँ जुन बाहिर देखिन्छन् । मूर्त लाग्छन् । ठुला लाग्छन् । यो फिल्मले झट्ट हेर्दा साना तर दीर्घकालीन असर गर्ने अमूर्त कारणहरू केलाइदिएर हामीलाई समस्याको मुख्य जरासम्म पुग्न प्रेरित गर्छ ।

हामी देशको हकमा पनि त्यस्तै ठूलो चिजहरू खोजिरहेका हुन्छौँ । कुनै काम थाल्न ठूलो नारा खोजिरहेका हुन्छौँ । हामी देशको विकास नहुनुमा पनि धेरै ठूलो कारण खोजिरहेका थियौँ । स्थायित्व, बहुमत, नयाँ व्यवस्था यस्तै यस्तै । तर ती सबै आउँदा पनि समस्या जस्ताका तस्तै छन् । मतलब हामी हाम्रो राज्य व्यवस्थाका फरक-फरक संरचना र तीनका फरक-फरक मसिना-मसिना पाटोहरूलाई बेवास्ता गरिरहेका छौँ ।

साना कारणबाट बल्झिएको कुरा कहिले राम्रोसँग नबताएर, कहिले बताउनु पर्नेसँग नबताएर, कहिले राम्रो सल्लाह नपाएर त कहिले अर्को कारणले ठुलो-ठुलो हुँदै जान्छ । हामी त्यस्ता समस्याहरूलाई ठुलो हुन मद्दत गरिरहेका छौँ ।

यो फिल्मले हामीलाई विवाह र डिभोर्सको बारेमा मात्र हैन हाम्रो वरपरका अन्य समस्याहरूलाई पनि त्यसको जरासम्म पुगेर सोच्न सिकाउँछ । बाहिरबाट देखिएका धेरै सत्यहरू भ्रम हुन्छन् । यो फिल्मका निकोल र चार्लीलाई अरूले 'आदर्श जोडी' देखे जस्तै धेरै कुरा आदर्श नै देखिन्छन् । हामीलाई पनि आदर्श कुरालाई अगाडि लगिराख्न सजिलो लाग्छ ।

यो फिल्मले हामीलाई आदर्श भनिएका चिजलाई फरक कोणबाट हेर्न सिकाउँछ ।

***

म्यारिज स्टोरी ले व्यक्तिको आफ्नो छुट्टै ठाउँको वा स्पेसको पनि वकालत गरेको छ । यहाँ निकोलले चार्लीसँग अलग बस्न खोज्नुको कारण अमूर्त छ । उनलाई आफू श्रीमान्‌को इमेजअगाडि हराइरहेको महसुस भएको छ । आफू जति हुन सक्ने हो त्यति हुन नसकिरहेको महसुस भएको छ । आफ्नो करियर श्रीमान्‌सँग डिपेन्डेन्ट भएको महसुस भएको छ ।

श्रीमान्‌को सेपमा आफू परेको भान भएको छ ।

चार्लीलाई छोडेपछि एउटा फिल्मको लागि गरिएको सुटमा रहेका बेला क्यामेरापछाडि भएका कास्ट एन्ड क्रुले उनको बारेमा र श्रीमान्‌को बारेमा जोडेर कुरा गरिरहेका हुन्छन् ।

स्पेसको यस्तो समस्या थाहा नै नपाई सुरु भइरहेको हुन सक्छ । यसै पनि सम्बन्धहरू धेरै मसिना-मसिना धागाहरूमा अडिएका हुन्छन् । ती कुनै देखिन्छन्, कुनै देखिँदैनन् । कति सबै थोक ठिक हुन्जेल बलियो लाग्छन् र कुनै समस्या पर्नासाथ चुँडिन्छन् । र के कुराले तीनलाई जोड्छ र चुँडाउँछ भन्ने कुरा जहिल्यै महत्त्वपूर्ण हुन्छ । जति नै ठूलो पुललाई जोड्ने चिज पनि साना-साना नट बल्टुहरूमा हुन्छन् भनेको जस्तै ।

हरेकखाले सम्बन्धहरू सधैँ रिस्कमै हुन्छन् । र हरेक सम्बन्ध राम्रो हुनु र नहुनुमा बाहिरबाट स्पष्ट देखिने ठुला-ठुला कारणहरूभन्दा साना साना कारणहरूको महत्त्व धेरै हुन्छ । त्यो कारण गर्नेलाई सानो लाग्न सक्छ, भोग्नेलाई ठुलो लाग्न सक्छ ।

केही समयपहिला डिभोर्सलाई नै विषयवस्तु बनाएको भारतीय फिल्म 'थप्पड' ले पनि यस्तै एउटा कारण पछ्याएको थियो । घरमा पार्टी भइरहेको बेला आफ्नो श्रीमान्‌ले अफिसको सहकर्मीको रिस सबैको सामुन्ने आफ्नो श्रीमतीलाई थप्पड हानेर पोखेको थियो । त्यो घटनापछि त्यसभन्दा पहिला एकदमै सुन्दर देखिएको उनीहरूको सम्बन्धका धेरै दरारहरू खुलेका थिए ।

श्रीमतीका वरपरका धेरै आफन्तहरूले उनलाई 'बिहे बचाउन' को लागि त्यो थप्पड बिर्सिदिन भन्छन् । तर, उनलाई त्यो थप्पडले आफूले कहिल्यै नदेखेका तहहरू देखाइदिएको थियो ।

यो फिल्मले पनि शारीरिक हिंसा देखाउँदैन । शारीरिक दुर्व्यवहार पनि देखाउँदैन । तर दुई पात्रहरूको बीचमा भएको मानसिक दुरीलाई भने देखाउँछ । त्यो मानसिक दुरी राम्रा भइरहेका धेरै सम्बन्धहरूमा पनि भइरहेको हुन सक्छ वा देखिने कुनै मौका छोपिरहेको हुन सक्छ भन्ने सम्झाउँछ । लामो समयदेखिको साना-साना दुखाइहरू एकैपल्ट निस्किन सक्छन् भनेर सचेत गराउँछ । कसैले थाहा नपाई कसैलाई असर पारिरहेको हुन सक्छ भन्ने पाटो खोतलिदिन्छ ।

यो फिल्मले धेरै त्यस्ता कारणहरू मध्येको कुनै एउटा कारण हामीलाई पल्टाएर देखाइदिन्छ । र भनिदिन्छ दुई जना मान्छे नजिक हुनलाई जसरी साना-साना पलहरू मिसिएर बन्ने धेरै खुसीका पलहरूको महत्त्व छ, दुई मान्छेहरू अलग हुनलाई पनि त्यसरी नै साना साना पलहरू मिसिएर बन्ने धेरै दुखका पलहरू पर्याप्त छन् । वा एउटा सानो पल नै पनि पर्याप्त छ ।

नोट :

र, फिल्ममा जब कानुनी प्रक्रिया सुरु हुन्छ तब धेरै थोक निकोल र चार्लीको हातबाट बाहिर जान्छ । त्यो सायद न्यारेसनमा लेखिएका अक्षर उनले श्रीमान्‌कोअगाडि पढेको भए उनीहरूकै हातमा हुने थियो ।

हामीले आफ्नो हातमा भएका वा आफ्नो हातले बचाउन सक्ने सम्बन्धहरूलाई यो फिल्मको कानुन जस्तै कुनै 'संवादहीनताको कानुन' लाई बुझाइरहेका त छैनौँ ?

शिलापत्रमा प्रकाशित सुरज सुवेदीका अन्य सामग्री पढ्न यहाँ क्लिक गर्नुहोस् ।

प्रकाशित मिति: बिहीबार, असार २४, २०७८ १३:१७