क्यामेरालाई हतार नलगाई ओस्कार जितेको फिल्म 'नोम्याडल्याण्ड'

A+ A A-

एउटा मान्छे धेरै चीजले बनेको हुन्छ । धेरै यादले बनेको हुन्छ ।

ऊ बाहिरबाट देखिएको अनुहार मात्र होइन । ऊ कसैसँग बोल्दाको आवाज मात्र होइन । ऊ बाहिरबाट देखिएको जति मात्र होइन ।

उसले बिताएर आएको समयमा त्यस्ता केही चीज हुन्छन्, जो ऊबाहेक कसैले देख्न सक्दैनन् । ऊबाहेक कसैले बुझ्दैनन् । ऊबाहेक कसैले सुन्दैनन् । तर, विगतमा भएका ती चीजले उसले वर्तमानमा गर्ने कामहरूलाई प्रभावित पारिरहेको हुन्छ ।

त्यो विगत नबुझ्ने अरूलाई उसले गर्ने कुनै काम किन गरेको होलाजस्तो लाग्छ । उसले भोगेको कुनै पीडा किन भोगेको होलाजस्तो लाग्छ । उसले गरेको कुनै यात्रा किन गरेको होलाजस्तै लाग्छ ।

त्यसलाई बुझ्न उसको नजिकै जानुपर्छ । उसलाई नजिकैबाट सुन्नुपर्छ । उसको यात्रालाई अवरोध नगरी सुन्नुपर्छ । उसको भावनालाई ठेस नपुर्‍याई सुन्नुपर्छ । उसलाई पछ्याइरहेको थाहा दिएर तर पछ्याउँदा असर पार्दिनँ भन्ने कुरा आश्वस्त पारिवरी पछ्याउनुपर्छ ।

यस वर्ष ओस्कार जितेको फिल्म 'नोम्याडल्याण्ड' फिल्मले त्यस्तै एक वृद्ध पात्र फर्नलाई पछ्याउँछ, जो दिवङ्गत आफ्नो श्रीमान्‌का यादहरू बोकेर हिँडिरहेकी छन् । जो बन्द भएको एउटा कम्पनी छोडेर निस्किएकी छन् । जो कर्पोरेट संसारले जीवनभर काम लगाएर लगातार देखाइरहेको एउटा सपना बिसाएर हिँडिरहेकी छन् ।

उनले एउटा भ्यानलाई आफ्नो घर बनाएकी छन् र त्यही घरसँग डुलिरहेकी छन् । वा भनौँ घर उनीसँग डुलिरहेको छ । वा दुवै एकअर्कासँग डुलिरहेका छन् । त्यसैले त एक बालिकाले घरका बारेमा सोधेको प्रश्नमा उनी भन्छिन्, 'म घरबारविहीन होइन, म घरविहीन हुँ, यी दुई एकै चीज एउटै त होइनन् नि होइन ?'

उनका लागि घर कुनै ठोस वस्तु होइन । कुनै स्थिर सम्पत्ति होइन । उनी काम गर्ने ठाउँमा एक जना सहकर्मीले हातमा हानेको ट्याटुमा लेखिएजस्तै उनका लागि पनि घर एउटा शब्द मात्र होइन, यो आफूभित्र सधैँ बोकेर हिँडिने कुनै चीज हो ।

घर उनका लागि मूर्त चीज होइन ।

उनी मूर्त घरभन्दा बाहिरको सडकको अमूर्त घरमा आफ्नो विगतसँग मिल्ने मानिसहरू भेटिरहेकी छन् भन्ने थाहा नै नभएका ती घुमन्तेहरूमा आत्मीयता बाँडिरहेकी छन् ।

उनलाई धेरै प्रिय मान्छेहरूले आफूसँग बस्न भनिरहेका छन् । तर, उनी अडिन्नन् ।उनलाई घरबाहिरको घर प्यारो लाग्छ । उनलाई अमूर्त घर प्यारो छ ।

०००

फिल्मले फर्नसँगै अरू घुमन्ते पात्रहरूलाई अवरोध नगरी पछ्याएको छ । ती पात्रहरू फर्नजस्तै कुनै न कुनै चीजहरू छोडेर हिँडेका छन् । क्यामेराले उनीहरूलाई नछोडी पछ्याएको छ ।

क्यामेरा पात्रहरूलाई धैर्यताले सुन्छ । फिल्ममा भएका पात्रहरूले कुनै फिल्म खेलेको जस्तो लाग्दैन । उनीहरूको व्यक्तिगत यात्रालाई कसैले निर्देशन गरेको जस्तो लाग्दैन । उनीहरू सबै घरको पर्खालबाहिर छन् । उनीहरू एकअर्कासँग पारदर्शी छन् ।

यसैले मुख्य पात्र फर्नसँग भेट्ने र उनको कथा सुन्ने र आफ्नो कथा सुनाउने सबै पात्रहरू फिल्मभर रिलका लागि तयार भएको जस्तै लाग्दैनन् । उनीहरूलाई यात्राले एक बनाएको छ । उनीहरूलाई सडकले एक बनाएको छ । उनीहरू एकअर्कालाई लामो समयपछि आफ्नो कुरा सुनाउने कोही मान्छे भेटिएपछि कथा सुनाउन ठिक्क परेकी वृद्ध हजुरआमाले कथा सुनाएको जस्तो सुनाउँछन् । अनि ती कथासँगै गाँसिन्छन् ।

फर्न पीडा नभएकी मानिस होइनन् । तर, त्यो पीडालाई फिल्मले कतै पनि बिचरा भनेर प्रस्तुत गर्दैन । घर नछोड्नेहरूले उनलाई त्यसरी बुझ्न सक्छन् तर उनीसँगै यात्रामा भएकाहरूले त्यसरी बुझ्दैनन् । त्यो पीडाले कतै पनि दर्शकलाई सहानुभूति दिन लगाउँदैन । बरु त्यसमा दर्शकले आफूलाई धेरै पाउँछन् । उनीहरू आफूलाई त्यसमा खोज्छन् । समानूभूति भेट्छन् ।

फिल्ममा पात्रको वरपर बज्ने आवाजहरूलाई न्यारेटिभकै रूपमा प्रयोग गरिएको छ । फर्न जबजब काममा हुन्छिन्, तब उनको पछाडि बज्ने मेसिनहरूको आवाजले उनको आवाजलाई नसुन्ने बनाउँछन् । उनी ती सामानहरूको बीचमा उति मजाले समाहित हुँदिनन् ।

तर, जब उनी घरभन्दा बाहिरको फ्रेममा हुन्छिन् वा प्रकृतिमा हुन्छिन्, उनका पाइतालाहरूको आवाज सुन्न थालिन्छ । उनको सास बजेको सुन्न थालिन्छ । रातो पहाडवरपर घुम्दा उनको खुट्टा बजेको सुनिएको जस्तै । रुखहरूलाई सुमसुम्याइरहँदा उनले रुखलाई छोएको महसुस गरेको जस्तै ।

उनी कर्पोरेट वर्ल्डमा हुँदाको पछाडिको आवाज दर्शकलाई पनि कर्कश लाग्छ । निर्देशकले दर्शकलाई जानीजानी त्यो आवाज सुनाउँछिन् । त्यो आवाज हामीलाई वास्तवमा सामान्य लाग्न थालिसकेको छ । त्यही आवाजलाई कर्कश सुनाएर उनी हामीलाई हामी कति धेरै ध्वनि प्रदूषणमा छौँ भन्ने महसुस गराउँछिन् । अनि फर्नको पाइलाको आवाज र मनको धड्कन सुनाएर हामीले सुन्नुपर्ने आवाज कुन हो सुनाउँछिन् ।

उनी मानिसहरूले फर्न र उनका साथीहरूले एकअर्कालाई बिनाकुनै स्वार्थ सुनेको जस्तै एकआपसलाई सुनून् भन्ने चाहन्छिन् ।

०००

यो फिल्मभर क्यामेराले हतार गर्दैन । कथाले पनि हतार गर्दैन । निर्देशकले पनि हतार गर्दैन । सम्पादकले पनि हतार गर्दैन । एउटै मान्छेले स्क्रिनप्ले लेखन, निर्देशन र सम्पादन गरेकाले पनि होला, यी तीन चीजमा एकदमै बलियो संयोजन भएको छ ।

क्यामेराले पर्खिन्छ । हातबाट भुइँमा झरेको चीज टिपुञ्जेल पनि हतार गर्दैन । भुइँमा के झर्‍यो भनेर देखाउन कट गर्दैन ।

जबजब पात्रहरू कसैलाई आफ्नो विगतका बारेमा सुनाउन थाल्छन्, त्यस बेला क्यामेरा मिडियम सटमा स्थिर भएर बस्छ । मानौँ कि ऊ उसको कुरा उसको आँखामा हेरेर हतार नगरी सुन्दै छ । सास नफेरी सुन्दै छ । त्यसबीचमा सम्पादनले बीचमा कट गरेर कुनै हस्तक्षेप गर्दैन । र, यो विशेष गरी प्रभावकारी किन पनि छ भने यो फिल्ममा प्राय: सबै मानिसहरू आफ्नो विगतसँग कुनै न कुनै रूपमा अल्झिएका छन् । विगतसँग अल्झिएका मान्छेको कथा सुन्न र भन्न धैर्यता चाहिन्छ । यो फिल्मका धेरैजसो प्राविधिक पक्षले त्यो धैर्यता पुर्‍याएका छन् ।

र, आफ्नो अगाडी कोही मान्छे धैर्य भएर केही सुनाउँदै छ भने त्यो मान्छेले धेरै कुरा सुनाउन सक्छ । एक महिला निर्देशकले लेखेको, खिचेको र सम्पादन गरेको फिल्म भएकाले यसमा पात्रलाई र विशेषगरी महिला पात्रलाई सुन्ने संवेदनशीलता स्पष्ट भेटिन्छ । पात्रहरू एकअर्कालाई सुन्छन् । समानुभूति दिन्छन् । एकअर्काको कथामा मिसिन्छन् । उनीहरू कुनै वस्तु उपहार दिन्छन् । र, ती वस्तु पात्रहरू छुटे पनि मुख्य पात्रसँग जोडिइरहन्छन् ।

जबजब यात्राका सटहरू हुन्छन्, क्यामेरा खिच्न थालेको एउटा सट निक्कै बेरसम्म चलिरहन दिन्छ । डुब्न लागेको घामलाई ढुक्कले डुब्न दिन्छ । किनकि घामलाई कसैले हतार लगाउन सक्दैन ।

र, धेरैजसो ग्रेट डिप्रेसनपछि नोम्याड बनेर घुम्न निस्किएका वृद्ध पात्रहरूलाई पछ्याइएको भएर पनि यो फिल्मले उनीहरूले हतार नगरी घुमेको यात्रालाई हतार नगरी खिच्छ ।

पर्खिनेले अर्को पर्खिनेको भाव बुझ्छ । उनी फर्नको भाव बुझ्छन्, फर्न उनको । ती वृद्ध भन्छन्, 'जस्तो जे भएपछि फेरि भेटौँला भन्न पाइन्छ । मलाई जिन्दगीको यो कुरा एकदमै रमाइलो लाग्छ ।'

फर्न आफ्नो घरका सबै सामान बेच्छिन् तर यात्राका क्रममा भेटेका साथीहरूले दिएका सानासाना सामान फर्न यात्राभर लिएर जान्छिन् । उनका लागि निश्चित घरमा भएको सामानभन्दा ती सामान महत्त्वपूर्ण छन् । साथीले दिएको 'हरियो कुर्सी' उनी यात्राभर लिएर जान्छिन् ।

यस्तै, 'ढुङ्गा' कलेक्ट गर्ने एक महिलाको कथा पनि प्रब्समा मिसिएर फिल्मभर यात्रा गर्छ । उनले डुङ्गाको बारेमा कुरा गर्दै मुख्य पात्र फर्नसँग भनेकी हुन्छिन् 'कुनै दिन म मरेपछि मानिसहरू गोलो परेर आगो ताप्दै बस्नेछन् र जलिरहेको आगोमा मलाई सम्झिएर ढुङ्गा हान्नेछन् ।'

यात्राका क्रममा भेटिएका साथीहरू उनी बितेपछि हातमा ढुङ्गा बोकेर बीचमा आगो बाल्दै त्यसरी नै बस्छन् । उनीहरू ती महिलालाई सम्झिँदै आगोमा ढुङ्गा हान्छन् । आगोबाट झिल्को उड्छ । कसैले हान्दा थोरै उड्छ । कसैले हान्दा धेरै उड्छ । फर्नले हानेको डुङ्गाले धेरै झिल्को उडाउँछ । क्यामेराले अँध्यारोमा आगोबाट उठेर आकाशतिर गएका ती झिल्का पछ्याउँछ । उनको ढुङ्गोले धेरै झिल्को उडाउँछ किनकि उनी ती महिलासँग बाँकी सबैभन्दा नजिक थिइन् ।

एउटा सानो झिल्को पनि फिल्मको कुनै पात्रको संवेदना बोक्ने साधन हुन सक्छ । यस्ता सानासाना तर महत्त्वपूर्ण अर्थ बोक्ने दृश्यहरू फिल्मभर धेरै छन् ।

०००

फिल्मभर लङ स्थिर सटहरू धेरै सिनहरूमा प्रयोग गरिएको छ । क्यामेरालाई स्टिल राखेर अगाडिका वस्तुहरू मात्र चल्न दिने त्यस्ता दृश्यहरूमा पात्रहरूका अलावा अन्य धेरै चीजहरू पनि मुख्य भूमिकामा आउँछन् ।

फर्न आफ्नी बहिनीलाई भेट्न गएपछि छुट्टिएको सिन एकदमै महत्त्वपूर्ण छ । यसले फर्नको चरित्रको नयाँ आयाम खोलिदिन्छ । उनी पहिला घरभित्र जाँदा जुन ठाउँमा क्यामेरा राखेर खिचिएको थियो, उनलाई छोड्न बहिनी आउँदा पनि त्यही ठाउँमा राखेर खिचिएको छ । उनीहरू छुट्छन् । त्यहाँ कुनै क्लोजअप कट जाँदैन । दिदी दर्शकले हेर्दा दाइनेतिर जान्छिन् । उनी गएतिर बुढो रुख छ । बहिनी देब्रे फर्किएर आफ्नो घरतिर जान्छिन् । उनी भएतिर भर्खरै हुर्किंदै गएको रुख छ ।

दुई फरक उमेर समूहका दुई पात्रबीचको सम्बन्ध र उनीहरूबीचको प्राथमिकताको अन्तर देखाउन यो सिन प्रयोग भएको छ । साथै, एकअर्कालाई असाध्यै माया र प्रेम गर्ने उनीहरू आपसमा फरक छन् भन्ने कुरा पनि यो सिनले देखाउँछ ।

त्यस्तै, बाटोमा भेटिएको एउटा कुकुरलाई लैजान मन भए पनि आफ्नो आर्थिक अवस्था र जीवनशैलीले झेल्न नसक्ने बुझेर उनी कुकुरलाई छोडेर हिँडेको सिनमा पनि उनी दाइनेतिर नै जान्छिन् । परबाट खिचिएको सिनले उनको अनुहारको एक्सप्रेसन त देखाउँदैन तर उनको शरीर छोडूँ कि लिएर जाऊँको द्विविधामा भएको कुरा स्पष्ट देखिन्छ ।

यो फिल्मभर क्लोज अप सटभन्दा धेरै लङ र मिडियम सटहरू प्रयोग भएका छन् । त्यसमध्ये धेरै स्थिर सटहरू छन् । तीनलाई सम्पादन गर्दा पनि कट गर्न हतार गरिएको छैन । तीनले हरेक पल्ट पात्रका बारेमा नयाँ जानकारी लिएर आउँछन् । उनीहरूको विगतको नयाँ पाटो खोल्छन् ।

यसो गरेर फिल्म दैनिक रूपमा झन् झन् हतारमा दौडिरहेको हाम्रो समयलाई एकछिन रोकिएर हेर्न पनि लगाउन चाहन्छ । हतार र प्रतिस्पर्धामा दौडिरहेको संसारलाई कतै उभिएर अडिने र एक छिन सुस्ताउने सन्देश बाँड्न चाहन्छ र मानवको महत्त्वाकांक्षाको रफ्तारलाई पनि प्रश्न पनि सोध्न चाहन्छ ।

त्यसैले त बहिनीकोमा आएका रियल स्टेटको बिजनेस गर्ने साथीहरूलाई फर्न सोध्छिन्, 'तिमीहरू मानिसहरूलाई जिन्दगीभरको कमाइ आफूले थेग्न नसक्ने घरमा लगानी गर्न किन लगाउँछौ ?'

यो फिल्म यात्राको सेलिब्रेसन हो । घरभन्दा बाहिर भएका घरहरूको सेलिब्रेसन । घरभन्दा बाहिर भेटिएका मान्छेका सम्बन्धहरूको सेलिब्रेसन । सडकको सेलिब्रेसन । सडकले पुर्‍याउने ठाउँहरूको सेलिब्रेसन ।

घरभित्र बलेको बत्ती र घरबाहिर बलेको बत्तीको सेलिब्रेसन । घरभित्र बलेको बत्तीलाई घर उज्यालो बनाउने दायित्व छ । घरबाहिर बलेको बत्तीलाई आफूलाई पुग्ने ठाउँ मात्र उज्यालो बनाए हुन्छ । फिल्ममा फर्नको घरभित्र बलेको बत्तीको डिजाइन 'सान्टा क्लस'मा बनाइएको छ । सान्टा क्लसले क्रिश्चियन समुदायको धार्मिक विश्वास, उपहार, अपेक्षा धेरै कुराको संकेत गर्छ । उनी जब ती चीज छोडेर घरबाहिर जान्छिन्, तब त्यहाँ सामान्य बत्ती मात्र बल्छ ।

घरभित्रको बत्तीको आफ्नो निश्चित ठाउँ छ । घरबाहिरको बत्ती उनी जहाँ जान्छिन् त्यहीँ जान्छ ।

यसरी यो फिल्मले आफूलाई चाहिने ठाउँलाई मात्र सेलिब्रेट गर्न उत्साह दिन्छ । आफूलाई अटाउने मनहरूलाई सेलिब्रेट गर्न उत्साह दिन्छ । आफूलाई चाहिने जति मात्र उज्यालो खोज्न सुझाउँछ ।

यो फिल्म प्रकृतिको पनि सेलिब्रेसन हो । प्राकृतिक पानीमा निर्वस्त्र उँभो फर्किएर पौडिरहेकी फर्नको एउटा दृश्यले हामीले खोजिरहेको खुसी र प्रगतिको क्षणभंकुरतालाई बुझाइदिन्छ । उनी पानीको करेन्टसँग जुध्दिनन् । बरु त्यसमै बग्छिन् ।

०००

फिल्मको एउटा सिनमा फर्न दिवंगत बुढाको पुरानो टेबुलमा गएर हातका औँला दल्छिन् । धुलैधुलो जमेको त्यो टेबुलमा उनले दलेका औँलाले बाटोको आकृति बनाउँछन् । त्यसपछि बाहिर निस्किन्छिन् । क्यामेरा उनलाई दैलोसम्म पछ्याउँछ दैलोबाट बाहिर निस्किएपछि क्यामेरा रोकिन्छ ।

उनी विस्तारै क्यामेराको फ्रेमबाट बाहिर निस्किन्छिन् । अनि सडकमा पुग्छिन् ।

उनले टेबुलले हातमा कोरेको बाटो पछि उनले स्टेयरिङले नापेको बाटो बन्छ ।

फिल्मको अन्तिमतिर उनी एक जना वृद्ध पात्रलाई भेट्छिन् । उनी असमयमै बितेको आफ्नो छोरोको पर्खिरहेको छु भन्ने विश्वास गर्छन् । ऊ आउँदैन भन्ने थाहा भएर पनि बाटोमा उनैलाई पर्खिन्छन् ।

पर्खिनेले अर्को पर्खिनेको भाव बुझ्छ । उनी फर्नको भाव बुझ्छन्, फर्न उनको । ती वृद्ध भन्छन्, 'जस्तो जे भएपछि फेरि भेटौँला भन्न पाइन्छ । मलाई जिन्दगीको यो कुरा एकदमै रमाइलो लाग्छ ।'

उनलाई उनको छोरो बाटोमा फेरि भेटिन्छजस्तो लाग्छ । फर्नलाई उनको श्रीमान् फेरि भेटिन्छजस्तो लाग्छ ।

हामीलाई पनि त नआउने गरी गएका धेरै चीज फेरि भेटिन्छ कि जस्तो लाग्छ नि होइन ?

@SurajWritesNP

प्रकाशित मिति: मंगलबार, वैशाख १४, २०७८ १४:०६