विद्यार्थी संगठनहरू खारेज गराैँ

A+ A A-

नेपालको प्रत्येक राजनीतिक परिवर्तनमा विद्यार्थीहरूको भूमिका उपेक्षा गरियो भने त्यो इतिहास अध्ययन वस्तुनिष्ठ हुने छैन ।

नेपाली इतिहासका प्रत्येक घुम्तीहरूमा विद्यार्थीहरूको चेतना अघिअघि देखिन्छ । राजनीतिकर्मी र नागरिक समाजको स्वर पछिपछि ।

२००४ सालमा छात्राहरूले पनि पढ्न पाउनुपर्छ भनेर राणाशाहीलाई चुनौती दिने सहाना प्रधान, साधना अधिकारी, मंगलादेवी सिंह होउन् या २०१७ सालको शाही कूका प्रतिरोधक । २०३६ सालको जनमतसंग्रहका लागि पञ्चायती सत्तालाई बाध्य पार्ने विद्यार्थीहरू थिए । देशैभरि छरिएर बसेका तिनका आवाजहरूलाई संगठित गर्ने अरु कोही नभएर तिनै विद्यार्थी संगठनहरू थिए ।

दलहरू प्रतिबन्धित थिए । विद्यार्थी संगठन तिनका वैचारिक माइकहरू ।

पहिलो नेपाल बन्द सफल पार्ने विद्यार्थी नेता घनश्याम भुसाल अहिले कृषिमन्त्री छन् । टंक कार्कीदेखि गगन थापा, योगेश भट्टराईदेखि विश्वप्रकाश शर्मा, लेखनाथ न्यौपानेदेखि प्रदीप पौडेल, रामकुमारी झाँक्रीदेखि मानुषी यमी । विद्यार्थी राजनीतिबाट राष्ट्रिय राजनीतिमा अर्थपूर्ण हस्तक्षेप गर्न चाहनेहरूको सूची तयार पार्न सकिन्छ ।

तर त्यो सूची त्यति लामो भने छैन । २०४६ सालको आन्दोलनदेखि २०६२/६३ सालको परिवर्तनसम्म सधैँ इतिहासको निर्णायक अगुवा भएर पनि आज किन विद्यार्थी ‘आन्दोलन’ बद्नाम हुन गयो– अब हामीले समीक्षा गर्नुपर्छ ।

त्रिवि समाजशास्त्र विभागका उपप्राध्यापक प्रेम चलाउनेलाई मरणासन्न हुनेगरी पिट्नेहरू विद्यार्थी संगठनका मानिसहरू हुन् । संयोगले ती कांग्रेसको भ्रातृ संगठन नेविसंघ हुन् । यस्ता हर्कत र कलंकित काण्डहरू रच्न नेकपाको अनेरास्ववियु कत्ति पनि कम छैन ।

त्रिविका घाइते प्राध्यापक भन्छन् : यी विद्यार्थी नेताभन्दा चक्रे मिलन र मनाङे इमानदार

अनेरास्ववियुले आफ्नै कार्यकर्ता कुटेका खबर कति त समाचार पनि बन्दैनन् । परिआए नेतै कुटिदिन्छन् उनीहरू । नेविसंघ त्यसै गर्छन् । अरु संगठनको पनि प्रवृत्ति करिब उस्तै हो ।

दृष्टान्तहरू हेराैँ, प्रत्येकपल्ट संगठनकाे नेताले दलभित्रैकाे गुन्डागर्दीसँग लडेर जित्नुपर्छ । चाहे त्यसका लागि अर्काे गुन्डागर्दी नै किन गर्नु नपराेस् । यसाे गर्न नसक्ने दलभित्रै बढारिने गर्छ ।

कोभन्दा को कम ? विश्वप्रकाश शर्मा सभापति चुनिएको नेविसंघ चितवन महाधिवेशनका बेला परालका माचभरि चुप्पी, तरबारहरू लुकाइएको समाचार उतिबेला सार्वजनिक भएको थियो ।

गगन थापालाई सभापति चुन्न नपाएकाेमा आक्रोशित कार्यकर्ताहरूलाई त्यस बेला राजनीतिको केन्द्रमा रहेका प्रधानमन्त्री गिरिजाप्रसाद कोइरालाविरुद्ध नारा लगाउँदै पोखराको दीपेन्द्र सभागृह डाङडुङ पारे ।

ठाकुर गैरदेखि रामकुमारी झाँक्रीसम्मको अधिकांश कार्यकाल कार्यकर्ताहरूको कुटपिट काण्ड साम्य पार्दैमा जान्थ्यो । बाँकी समय नेविसंघ–अखिल र अखिल क्रान्तिकारीको झगडा साम्य पार्न ।

विद्यार्थी र विद्यार्थी संगठनहरूको बीचमा कुनै सम्बन्ध हुँदैनथ्यो । संगठनका मान्छे कलेजभित्र पसे कि विद्यार्थीहरू थर्कमान हुने स्थिति हुन्थ्यो ।

दलको कोटाबाट आएका युवा प्राध्यापकहरू त विद्यार्थी नेताहरूलाई 'दाइ यसो गरिदिनुपर्‍यो' भन्दै गरेको पनि सुनिन्थ्यो । वर्षौंसम्म छात्राबास कब्जा गरेर बस्नु विद्यार्थी नेताहरूको काम । उनीहरू त्यसलाई आफ्नो पुरुषार्थका रूपमा चित्रित गर्थे ।

चैतन्य मिश्रदेखि सञ्जीव उप्रेतीसम्मका होनहार प्राध्यापकहरू विश्वविद्यालयदेखि निराश भएर बाहिरिनुमा त्यहाँभित्रको गन्धे दलगिरी कारक छ । उनीहरू यसलाई ‘राजनीतिकरण’ भन्ने शब्द पनि प्रयोग गर्न चाहँदैनन् । ‘राजनीति त राम्रो कुरा हो नि,’ उनीहरू भन्छन्, ‘यहाँ त नांगो दलीय भागवण्डा भयो ।

वाक्क भएर चैतन्य मिश्रले त अन्तर्वार्ता नै दिए, ‘दलहरूले विश्वविद्यालयमा सेना खडा गरे ।’

त्रिविका अहिलेसम्मकै सबैभन्दा काबिल र निष्ठावान् उपकुलपति भनेर चिनिएका केदारभक्त माथेमा विश्वविद्यालय कलंकित भयो, बिग्रियो भन्दै कहिले समूहमा, कहिले एक्लै कराइरहेका हुन्छन् । अब त सायद उनले पनि सत्याग्रहस्वरुप अनशन बस्न मात्रै बाँकी होला । अरु थुप्रै प्राध्यापकहरू छन्, जो प्राध्यापक, कर्मचारी संगठनका नाममा विश्वविद्यालय सिध्याउने खेलप्रति विरोधमा उभिने गर्छन् ।

यो सबै दुर्भाग्यका लागि राजनीतिक पार्टीहरू जिम्मेवार छन्, जसले जागरणका संवाहकहरू होइन, गुन्डागर्दीका अगुवाहरूलाई विद्यार्थी संगठन जिम्मा लगाए ।

कार्यकर्ता बनाएपछि तिनको ‘संरक्षण’ गर्नैपर्‍यो ।

त्यसैले एउटा कठाेर निर्णय गराैँ : गुन्डागर्दीलाई वैधानिकता दिन चलाइएका यस्ता विद्यार्थी संगठनहरूकाे विनाशर्त खारेजी । किनभने पटक-पटकका घटनाक्रमहरूबाट प्रष्ट भइसक्याे- विश्वविद्यालय र विद्यार्थी संगठन अब सँगसँगै जान सक्दैनन् ।

केपी ओलीदेखि प्रचण्डसम्म, शेरबहादुर देउवादेखि बाबुराम भट्टराईसम्मले निर्णय गरून्- के उनीहरू यस्तै विद्यार्थी नेताहरूको परिकल्पना गर्न सक्छन्, जो आफ्नो गुरु पिटेर छाती फुलाउँदै क्याम्पस परिसरमा खुलेआम डुल्न सक्छन् ?

घनश्याम भुसालदेखि गगन थापासम्म, विश्वप्रकाश शर्मादेखि लेखनाथ न्यौपानेसम्मले छातीमा हात राखेर सोचून्– के यस्ता अधर्मीहरू भएको संगठनमा उनीहरू कुनै बेला नेता थिए भनेर गौरव गर्न सक्छन् ?

सक्दैनन् भने नपढीकन पास हुन चाहने, चान्स पायो भने स्ववियुको एक ट्ंयाकर पानीमा समेत कमिशन खान खोज्ने, छात्राहरूलाई दुर्व्यवहार गरेर पनि दण्डहीनताको फाइदा उठाउने, अनि गुरु पिटेर बहादुर कहलिने कथित् कार्यकर्ताहरूको यो कलंकित कारखाना अब बन्द गर्नुपर्छ ।

उनीहरूले सोच्नुपर्छ– तालाबन्दी खोलेर पठनपाठन गर्नु उचित हुन्छ भन्ने सोच राख्ने प्रेम चलाउनेजस्ता प्राध्यापकहरू कुन उत्प्रेरणाले फेरि त्यही संस्थामा ‘यो मेरो विश्वविद्यालय’ भन्दै पठनपाठन गराउन सक्लान् ? देशभरिका विश्वविद्यालयहरू, तिनका असंख्य प्रेम चलाउनेहरू कुन आत्मबल बोकेर विश्वविद्यालयको साख उठाउन मरिमेट्न सक्लान् ?

ती प्रेम चलाउनेहरूको न्यायका लागि, अनि विद्यार्थी आन्दोलनको इतिहास कलंकित हुन नदिन पनि अब विद्यार्थी संगठनहरू खारेज गर्नुपर्छ । प्राध्यापक र कर्मचारी संगठनको स्वरूपबारेमा पनि नयाँ कोणबाट छलफल गर्नैपर्छ । नेता स्वयम्‌का छोराछोरी किन विदेशमा पढ्न गइरहेका छन् ? के त्यस निर्णयका पछिल्तिर यहाँकाे कमजाेर सिकाइ प्रणाली, अनि भद्दा राजनीतिकाे निरन्तरता कारक छैन र ? आत्मसमीक्षा गर्नुपर्छ ।

पक्कै, क्याम्पसहरूमा औपचारिक विद्यार्थी युनियन हुन सक्छ । विद्यार्थीहरूको हक, सहुलियतका लागि बोल्ने संयन्त्र आवश्यक हुन्छ नै । तर त्यसमा चुनिन अपनाइने परिपाटी, अनि त्यसलाई संरक्षण दिइराख्ने खालको स्ववियु विनियम परिवर्तन गर्नुपर्छ । विश्वका प्रतिष्ठित विश्वविद्यालयमा विद्यार्थी राजनीति कसरी हुन्छ, त्यसबाट सिक्नुपर्छ । संस्था बनाउने हो भने त्यहाँभित्रका विषाणुहरूलाई निमिट्यान्न पार्नुपर्छ ।

‘समृद्ध नेपाल, सुखी नेपाली’ बनाउने अभियान वास्तविक अर्थमा त्यहाँबाट सुरु हुन्छ । कलंकका पर्यायहरूलाई अघि लगाएर ‘समृद्ध नेपाल, सुखी नेपाली’ प्राप्त हुँदैन ।

बीपी कोइरालाले भनेको ‘शैक्षिक संस्था बाहुबल प्रयोग गर्ने अखडा होइन, विचारहरूको प्रतिस्पर्धा गर्ने थलो हो’ भन्ने भनाइ अनि मात्रै चरितार्थ हुनेछ ।