विश्वविद्यालयमा दादागिरीका अनेक रूप छन्, तिनलाई पनि चिनौँ

A+ A A-

विश्वविद्यालयहरूमा पदाधिकारी, क्याम्पस प्रमुख, प्राध्यापक, कर्मचारी र विद्यार्थीले फरकफरक तरिकाले गुण्डागर्दी गर्ने गर्छन् । त्रिभुवन विश्वविद्यालय सबैभन्दा धेरै गुण्डागर्दी हुने विश्वविद्यालय हो । कुनै एउटा पक्षको गुण्डागर्दीका बारेमा मात्रै चर्चा गरेर समस्याको पहिचान गर्न सकिँदैन । विश्वविद्यालयहरू तहसनहस हुनुमा खाली एक/दुईवटा कुटपिट मात्रै होइन, विभिन्न खालका गुण्डागर्दीहरू नै पनि जिम्मेवार छन् ।

दशकौँदेखि भइरहेका गुण्डागर्दीले क्यान्सरको रूप लिइसकेका छन् । ठूलठूला अप्रेसन नगरीकन विश्वविद्यालयमा लागेको रोग निको हुन सक्दैन । राजनीतिक गुण्डागर्दीको कुरा गर्दा विद्यार्थी संगठनका क्याम्पस इकाइ समितिदेखि सिंहदरबारसम्मका राजनीतिक संयन्त्र जिम्मेवार छन् ।

भीसी, रेक्टर, रजिष्ट्रारलगायत पदाधिकारीहरूले नीतिगत गुण्डागर्दी गर्छन् । क्याम्पस प्रमुख र प्राध्यापकहरूले शैक्षिक र प्राज्ञिक गुण्डागर्दी गर्छन् । कर्मचारीहरूले प्रशासनिक गुण्डागर्दी गर्छन् । विद्यार्थीहरूले कुटपिट र आगलागीको गुण्डागर्दी गर्छन् । पदाधिकारी, प्राध्यापक, कर्मचारी र विद्यार्थी सबैले एक आपसमा मिलेर सामूहिक गुण्डागर्दी गर्ने गर्दछन्, त्यो भ्रष्टाचारको गुण्डागर्दी हो । भ्रष्टाचारको गुण्डागर्दी मिलेमतोमा हुने गर्दछ ।

विषयको गम्भीरतालाई बुझ्नका लागि यो लेखमा विश्वविद्यालयका तीनै पक्ष पदाधिकारी, प्राध्यापक र विद्यार्थीहरूबाट हुने गरेका अराजकता, अनुशासनहीनता, बेथिति र गुण्डागर्दीका बारेमा केलाउने प्रयत्न गरिएको छ । कुनै एउटा पक्षको मात्रै दोष केलाएर विश्वविद्यालयको चरित्र बाहिर आउन सक्दैन ।

जस्ता गुरु, उस्तै चेला

उपप्राध्यापक प्रेम चलाउनेमाथि गरिएको निर्मम र सांघातिक आक्रमणपछि त्रिभुवन विश्वविद्यालयमा हुने गुण्डागर्दीको व्यापक चर्चा भएको छ । विद्यार्थी संगठनको आवरणमा चलाउनेमाथि भएको आक्रमण तुच्छ र निन्दनीय घटना हो । यद्यपि यो पहिलो र अन्तिम आक्रमण भने होइन । इतिहास दोहोरिएको हो र भविष्यमा हुने गुण्डागर्दीका लागि याे नजिर पनि हो । त्यही नजिरका आधारमा अर्काे आक्रमण हुनेछ ।

त्रिभूवन विश्वविद्यालय जसरी सञ्चालन भइरहेको छ, त्यो तरिकाले विश्वविद्यालयमा यस प्रकारका हिंसात्मक घटना फेरि पनि हुन्छन् । हिंसात्मक घटनाहरू विश्वविद्यालय सञ्चालन गर्ने भ्रष्ट शैलीले निम्त्याएका बाइप्रोडक्ट हुन् । विद्यार्थीको रूपमा त्यस प्रकारका बाइप्रोडक्टको उत्पादन हुनु निकै दु:खद कुरा हो ।

'जस्ता शिक्षक उस्तै विद्यार्थी' भन्ने आमप्रचलनको भनाइ हो । गुरु गतिला भए पो चेला गतिला हुन्छन् भन्ने भनाइ पनि प्रचलनमै छ । विश्वविद्यालयका पदाधिकारी, प्राध्यापक र विद्यार्थीलाई गुरु चेला भन्ने कि कांग्रेस र कम्युनिस्टका कार्यकर्ता भन्ने, दुविधा उत्पन्न हुन्छ । विद्यार्थी सबैभन्दा पहिले विश्वविद्यालयका प्राध्यापकका चेला हुन् भने त्यसपछि कांग्रेस वा कम्युनिस्टका कार्यकर्ता हुन् ।

नसा-नसामा राजनीतिक पार्टी र तिनका संगठन खोजेर विश्वविद्यालय र क्याम्पसहरू शैक्षिक र प्राज्ञिक थलो बन्न सक्दैनन् । विश्वविद्यालयमा दर्शन, विचार र सिद्धान्तको राजनीति खोजिनुपर्दछ । गुण्डागर्दीको होइन ।

विश्वविद्यालयको अपराधको फेहरिस्त

त्रिभुवन विश्वविद्यालयमा विद्यार्थीमाथि पनि धेरै अपराध हुने गर्दछन् । परीक्षाको नाममा, नतिजाको नाममा, शैक्षिकसत्रको नाममा हुने अपराधको अवस्था भयावह छ । यहाँ परीक्षाको नाममा भएको अपराधको प्रतिनिधि घटना उल्लेख गरिएको छ ।

विज्ञान तथा प्रविधि अध्ययन संस्थान डीनको कार्यालयले २०७५ सालमा लिएको फिजिक्स (५०३) को परीक्षामा ९० प्रतिशत प्रश्नहरू पाठ्यक्रमभन्दा बाहिरबाट हालियो । सबै विद्यार्थीले परीक्षा बहिष्कार गरे । परीक्षामा केही पनि नलेखेका विद्यार्थीमध्ये आधा विद्यार्थीलाई अन्धाधुन्ध पास गराइयो र आन्दोलनमा उत्रिएका विद्यार्थीलाई विभाजित बनाइयो । एउटा गल्ती ढाकछोप गर्न अर्काे परीक्षाको नाटक गरियो । विद्यार्थीहरूमाथि एकपछि अर्काे अपराध गर्दै गएपछि विद्यार्थीको आन्दोलन चर्कियो । विभागीय प्रमुख, विज्ञान संकायका डीन, विश्वविद्यालयका भीसी, रेक्टरले त्यो विषयको सुनुवाइ गरेनन् ।

डीन कार्यालयले छानबिन गर्‍यो, विद्यार्थीहरूले उक्त मुद्दा अख्तियार लगे, अख्तियारले छानबिन गरेर प्रश्नपत्र नजलाउन भन्यो, तर ती विद्यार्थीको मागप्रति कुनै सुनुवाइ भएन । त्यो मुद्दा अहिले अदालतमा विचाराधीन छ । यसरी दुई वर्षमा सकिनुपर्ने शैक्षिकसत्रका विद्यार्थीलाई चार वर्षसम्म हालत खराब मात्रै गराइएको छैन, तिनीहरूको भविष्य नै तहसनहस बनाइएको छ । त्यस्ता पदाधिकारीहरूलाई कुन प्रकारको सजाय हुन्छ भन्ने कुरा कसैले पनि भन्न सकेको छैन । उता विद्यार्थीको भविष्य तहसनहस भइसकेको छ ।

प्राध्यापकहरूको अपराध लुकाउन सबै तिकडमहरू गरिसकिएको छ । त्यो अपराधलाई केलाउने हो भने तिनीहरू माफी दिन लायक छैनन् । यद्यपि सत्ताको आडमा उक्त अपराधलाई ढाकछोप गर्न तिनीहरू सफल भएका छन् । त्रिभुवन विश्वविद्यालयले सर्वाेच्च अदालत, राष्ट्रिय सतर्कता केन्द्र, राष्ट्रिय सूचना आयोग, शिक्षा मन्त्रालयको आदेशलाई समेत लत्याएको छ ।

यो एउटा सानो उदाहरण मात्रै हो । परीक्षा नियन्त्रण कार्यालयले गोल्ड मेडल बेचेको, फेल गराएका विद्यार्थीलाई पास गराएको, त्रिभुवन विश्वविद्यालय सेवा आयोगका पदाधिकारीले आफ्ना छोराछोरी र नातेदारलाई जथाभावी नम्बर दिएर पास गराएको जस्ता अपराध धेरै छन् । विश्वविद्यालयका पदाधिकारी र शिक्षकहरू आफ्नो कर्तव्यबाट च्यूत भएका सयौँ घटना विश्वविद्यालयमा छन् । विश्वविद्यालयको क्यान्सर निको पार्नका लागि तिनीहरूका विरुद्ध युद्ध छेड्नुपर्ने आवश्यकता छ ।

पार्टीका कार्यकर्ताको भर्तीकेन्द्र

त्रिभुवन, नेपाल संस्कृत तथा अन्य विश्वविद्यालयका पदाधिकारी र विश्वविद्यालयका आंगिक क्याम्पसहरूमा पार्टीका कार्यकर्ता भर्ती गर्ने गरिएको छ । पदाधिकारी नियुक्ति गर्दा उच्चस्तरका कार्यकर्ता र क्याम्पसमा शिक्षक नियुक्ति गर्दा मध्यमस्तरका कार्यकर्ता र सामान्य कर्मचारी नियुक्ति गर्दा तल्लोस्तरका कार्यकर्ता भर्ती गरिन्छ ।

राजनीतिक पार्टीको सिफारिसमा सुरुमा आंशिक प्राध्यापकको रूपमा भर्ती गरिन्छ, त्यसै गरेर करारमा पार्टीका कार्यकर्ताहरूलाई कर्मचारीको रूपमा नियुक्ति गरिन्छ । त्यसपछि तिनीहरूलाई नै स्थायी गर्नुपर्ने माग उठ्छ । त्यो प्रक्रिया चलिरहन्छ । दशकौँदेखि चलिरहेको छ ।

इतिहासको लामो कालखण्डमा त्रिचन्द्र, शंकरदेव, पद्मकन्या क्याम्पसमा कांग्रेसनिकट र आरआर, ताहाचल, नेपाल ल क्याम्पसमा नेकपानिकट क्याम्पस प्रमुखहरू नियुक्त हुने गर्दछन् । देशभरका सबै आंगिक क्याम्पसमा यही प्रकारले भागवण्डा चलिरहेको छ ।

विश्वविद्यालयमा बौद्धिक, प्राज्ञिक बहस र छलफल कम तर अपराधिक कार्य बढी हुन थालेको महसुस भएको छ । विश्वविद्यालयभित्र खुँडाखुकुरी, भाटा, लाठी, पेस्तोलहरू प्रतिबन्ध गरिनुपर्दछ । पार्टीको काम मात्रै गर्ने, हेल्मेट शिक्षक, निजी शिक्षण संस्था खोल्ने र त्यसका सञ्चालक हुनेहरूलाई बर्खास्त गरिनुपर्दछ । त्यसले सरकारी क्याम्पसहरूमा सुधारका केही काम हुन सक्छन् ।

पुस्तकालय जलाउने, क्याम्पस प्रमुख र शिक्षक कुट्ने विद्यार्थी संगठन

त्रिचन्द्र क्याम्पसमा करिब छ वर्षपहिले बीपी पुस्तकालय जलाइयो । नेपाल विद्यार्थी संघले त्यो पुस्तकालयमा आगो लगाएको थियो र तीनवटा दमकलले आगो निभाउनुपरेको थियो । वास्तवमा उक्त घटना केटीका कारण भएको थियो । त्रिचन्द्रमै गत वर्ष ६० वर्ष कटेका क्याम्पसका प्रमुख प्रेमबहादुर न्यौपानेलाई सांघातिक हमला गरियो । विद्यार्थी संगठनको नामबाट गरिएको उक्त गुण्डागर्दीको संरक्षणमा अनेरास्ववियु उभियो ।

अनेरास्ववियुका सहसंयोजक रञ्जित तामाङले गुण्डागर्दीसम्बन्धी शिलापत्रको लेखमा उनकै संगठनले गरेको आक्रमणमा घाइते भएका त्रिचन्द्र क्याम्पस प्रमुख न्यौपानेप्रति क्षमायाचना गरेका छैनन् । त्यसैले उनको विचार झारा टार्नका लागि प्रकट भएको कुरा बुझ्न गाह्रो पर्दैन । के अब अनेरास्ववियुले कुनै क्याम्पसमा गुण्डागर्दी गर्दैन त ? त्यो त भविष्यमै देखिएला ।

आफ्नो संगठनले क्याम्पस प्रमुखमाथि हमला गर्दा बहादुरी हुने, नेपाल विद्यार्थी संघले विश्वविद्यालयका प्राध्यापकमाथि आक्रमण गर्दा अपराध हुन सक्दैन । ती दुवै घटना आपराधिक हुन् । त्रिभुवन विश्वविद्यालयको घटनामा नेपाल विद्यार्थी संघले वक्तव्य निकालेर आफ्नो संगठनले आक्रमण नगरेको बताएको छ । अपराधीहरूलाई ढाकछोप गर्नका लागि वक्तव्य निकालिएको कुरामा कुनै शंका छैन । त्रिचन्द्रको घटनामा अनेरास्ववियुको यस्तै धारणा आएको थियो । आफ्ना संगठनका स्थानीय नेताले गरेको अपराध ढाकछोप गर्ने ती विद्यार्थी संगठनको पुरानो र जब्बर तरिका हो ।

गुण्डागर्दीलाई राजनीतिक संरक्षण

त्रिभुवन विश्वविद्यालयका प्राध्यापकहरू केदारभक्त माथेमा, कृष्ण खनाल, चैतन्य मिश्र र पीताम्बर शर्माले निकालेको वक्तव्यमा एउटा सत्य कुरा व्यक्त गरिएको छ । वक्तव्यमा भनिएको छ, ‘यो घटना राजनीतिक दलका भ्रातृ संगठन र तिनले जोरजम्मा गरेका आपराधिक व्यक्ति वा समूहको आडमा भएकाे हो । यो र यस्तै अनेकन विकृतिहरूको जिम्मेवारी लिए पनि वा यसबाट उम्के भागे पनि यसको केन्द्रमा राजनीतिक दलहरू नै बसेका छन् ।’

चार जना प्राध्याकले भनेजस्तै शिक्षक कुट्ने विद्यार्थीमाथि राजनीतिक दलको संरक्षण छ । तर कुरा त्यत्तिमा मात्रै सीमित छैन । पदाधिकारी, प्राध्यापक, कर्मचारीले गर्ने विभिन्न खाले गुण्डागर्दीको संरक्षण पनि राजनीतिक दलहरूबाटै भएको छ । त्यो कुरा वक्तव्यमा किन उल्लेख भएन ? चार जना प्राध्यापकहरू त्यस विषयमा नराम्रोसँग चुकेका छन् । उनीहरू खाली विद्यार्थीको गुण्डागर्दीको मात्रै विरोध गरेर उम्किन पाउँदैनन् ।

चार जना प्राध्यापकहरू पदाधिकारी, प्राध्यापक र कर्मचारीको गुण्डागर्दीको विरुद्धमा पनि बोल्ने हिम्मत गर्नुपर्दथ्यो, तर त्यसो गरिएन । नियतमा खोट नभए पनि विद्यार्थीहरूलाई मात्रै दोष दिएर पञ्छिने तरिका गलत छ र त्यसले स्वतन्त्र ढंगले गुण्डागर्दीको समस्याको पहिचान हुन सक्दैन भन्ने कुरा चार जना प्राध्यापकहरूलाई हेक्का हुन जरुरी छ ।

पदाधिकारी र प्राध्यापकहरूले आफूमाथि आक्रमण हुँदा राजनीतिक संरक्षण भयो भन्ने गरेका छन् । आफूले नीतिगत, भ्रष्टाचारजन्य तथा प्राज्ञिक गुण्डागर्दी गर्दा राजनीतिक संरक्षण खोज्दै राजनीतिक दलका कार्यालय र नेताका कोठाचोटा किन चाहार्छन् ? चार जना प्राध्यापकहरूले यो कुरा किन उठाउन सकेनन् ? तिनीहरूले यो विषय उठाउन नसक्नुका कैयौँ कारणहरू छन् । कारणहरू जुनसुकै भए तापनि आगामी दिनमा ती विषय उठाउने अपेक्षा गरौँ ।

माथिबाटै सुध्रिनुपर्छ

विश्वविद्यालय र क्याम्पसहरूमा हुने गुण्डागर्दी रोक्नका लागि माथिबाटै सुध्रिनुपर्छ । सबैभन्दा पहिले विश्वविद्यालयका पदाधिकारी, क्याम्पस प्रमुखहरू, प्राध्यापकहरू र कर्मचारी सुध्रिनुपर्छ । त्यसपछि बल्ल विद्यार्थीको सुध्रिने पालो आउँछ । कैयौँ राजनीतिक नेताको सिफारिसमा भागवण्डामा विश्वविद्यालयका भीसी, रेक्टर, रजिष्ट्रार हुने, अनि तिनै पार्टीका विद्यार्थीले गुण्डागर्दी गरे भन्न लाज लाग्नुपर्ने हो । विद्यार्थीबाहेकको संरचनाबाट कति गुण्डागर्दी भएको छ भन्ने कुरा पनि गम्भीर समीक्षा गर्नुपर्छ ।

पार्टीको कोटामा क्याम्पस प्रमुख हुने, अनि पार्टीका विद्यार्थीले गर्नेगुण्डागर्दी रोक्न नसक्ने वा कारवाही गर्न नसक्ने हुन सक्दैन ।

भागवण्डा गरिसकेपछि शंकरदेव र त्रिचन्द्र क्याम्पसको जिम्मेवारी कांग्रेसले, आरआर र नेपाल ल क्याम्पसको जिम्मेवारी नेकपाले लिनुपर्छ । यही तरिकाले जुन क्याम्पसमा जुन पार्टीको भागवण्डा भएको छ, गुण्डागर्दी तिनीहरूले नै रोक्नुपर्छ । यदि गुण्डागर्दी रोक्ने तागत छैन भने राजीनामा दिएर हिँड्नुपर्छ । पदको भाग खान पार्टीको पुच्छर बन्ने, काम गर्नुपर्ने अवस्थामा अराजकता, अनियमिता र भ्रष्टाचार गरेर बस्ने तरिका बेठीक छ । गुण्डागर्दी निम्त्याउन त्यही भ्रष्ट चरित्र जिम्मेवार छ ।

मैले आरआरमा आईए पढ्दादेखि ल क्याम्पसमा कानुन र विश्वविद्यालयमा स्नातकोत्तर पूरा गर्दासम्म, विद्यार्थी संगठनको तर्फबाट क्याम्पस, विश्वविद्यालय र मन्त्रालयसँग दर्जनौँ वार्ताहरूमा सहभागी हुँदाको अनुभवका आधारमा भन्ने हो भने सबैभन्दा धेरै नीतिगत गुण्डागर्दी विश्वविद्यालयका पदाधिकारीले गर्ने गर्दछन् । शिक्षामन्त्री र मन्त्रालयका उच्च तहका पदाधिकारीहरू विदेशीको इशारामा नाच्ने गर्दछन् ।

क्याम्पसमा राजनीतिक कार्यकर्ताको रूपमा भर्ती गरिएका क्याम्पस प्रमुख र आंशिक प्राध्यापकहरूले नीतिगत र प्राज्ञिक गुण्डागर्दी गर्ने गर्दछन् । विश्वविद्यालयदेखि क्याम्पससम्मको बेथितिले सीमा नाघेपछि मात्र विद्यार्थीको गुण्डागर्दी हुने गर्दछ । गुण्डागर्दीलाई तह लगाउने तरिका सांघातिक आक्रमणसम्मको गुण्डागर्दी हुन सक्दैन । गुण्डागर्दी रोक्नका लागि माथिबाटै सुध्रिनुपर्दछ ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, असोज २८, २०७७ ०८:००