छठपर्व आजदेखि सुरु, पहिलो दिन नहाय खाय विधि गरिँदै

A+ A A-

आस्थाको महापर्व छठअन्तर्गत आज पहिलो दिन नहाय–खाय विधि गरिँदैछ । चार दिनसम्म मनाइने छठपर्वअन्तर्गत पहिलो दिनमा नहाय–खाय विधि गरिन्छ । आजको दिनलाई अरबा–अरबाइन पनि भनिन्छ ।

व्रतीले भोजनमा माछा, मासु, लसुन, प्याज, कोदो, मसुर वस्तु परित्याग गरी आजकै दिनदेखि व्रत बस्ने परम्परा रहेको छ । छठपर्व अत्यन्त श्रद्धा र भक्तिपूर्वक मनाइन्छ । यसका लागि कात्तिक शुक्लपक्ष लाग्नेबित्तिकै व्रतीले सात्विक भोजनका साथै अपवित्र मानिने दाल, तरकारी र सागपात आदि खाने गरिँदैन ।

यस पर्वमा नैवेद्यका लागि आवश्यक गहुँ र गम्हरी (धानको एक प्रकार, कालो रङको गर्भमै पाक्ने पवित्र अन्न) को व्यवस्था केही दिन पहिलेदेखि नै गरिएको हुन्छ । गम्हरीलाई साठी पनि भनिन्छ । छठपर्वमा साठी प्रकारको वस्तु चाहिन्छ, तिनमा गम्हरीलाई कुटेर त्यसको केही कमी रहन गएमा गम्हरीको प्रयोगले त्यसको पूर्ति हुने विश्वास छ ।

आरोग्य लाभ मुख्य उद्देश्य भएको छठपर्व उत्सवको रूपमा मात्र नभई कठिन व्रत र उपवास गरिने तपस्याको रूपमा पनि लिइन्छ । चोखोपना, संयम र पूर्ण ब्रह्मचर्यसाथ छठी माताको भक्तिपूर्ण आराधना गर्दा मात्र छठ पूजाको फल प्राप्त हुने जनविश्वास छ ।

छठपर्व विशुद्धरूपमा प्रकति र पुरूषको पूजा हो । सन्तान प्राप्तिका लागि दैवी कृपाको अपेक्षा यस व्रतले गरेको छ । झट्ट हेर्दा यो सूर्यको पूजाझैँ देखिए पनि पुराणअनुसार यो मूल प्रकृतिको छैँठौं अंशबाट उत्पन्न भएकी भगवती देवीको पूजा रहेको छ । देवी भागवतमा षष्ठी देवीले पुत्रहीनलाई पुत्र प्रदान, पत्नीहीनलाई पत्नी प्रदान, धनहीनलाई धन र कर्मवानलाई उत्तम फल प्रदान गर्ने उल्लेख गरिएको छ । यसै कारण यो पर्व साझा समानताको पर्वका रूपमा लोककरण भएको पाइन्छ ।

चार दिन मनाइने छठको पहिलो दिन नुहाई खाई, दोस्रो दिन खरना, तेस्रो दिन अस्ताउदो सूर्यलाई अर्घ तथा चौथो दिन उदाउदो सूर्यलाई अर्घ दिने परम्परा रहेको संस्कृतिविद् डा. भोगेन्द्र झाले बताए ।

पञ्चमी तिथिको दोश्रो दिनलाई खरना भनिन्छ । खरना छठ पर्वको अघिल्लो दिन भएकाले यो दिन ब्रतालुहरु दिनभरि निर्जला ब्रत बस्ने गर्छन् र साँझपख नुहाएर चोखो भइ पूजा कोठामा नयाँ चुल्हो स्थापना गरी प्रसादको सख्खर मिलाएर खीर बनाउने गरिन्छ । प्रसादका रुपमा विशेषगरी पाकेको केरा र खीरलाई लिईन्छ ।

त्यसपछि गाईको गोबरले लिपपोत गरी अरबा चामलको पिठोबाट तयार पारिएको झोलले भूमि सुशोभित गरेर ब्रतीले राति चन्द्रोदयपछि चन्द्रमालाई खीर चढाई प्रसादको रुपमा ग्रहण गर्छन् । यो दिन पछि ब्रतालुले पूर्ण ब्रत लिईनुपर्ने परम्परा रहँदैआएको छ ।

तेश्रो दिन गहुँ र चामल ओखल, जाँतो वा ढिकीमा कुटान–पिसान गरी पिठोबाट विभिन्न गुलियो खाद्य साम्रगी बनाइन्छ र साँझतिर अर्घदिने गरिन्छ भने चौथौ तथा अन्तिम दिन उदाउँदो सूर्यलाई अर्घ दिई महापर्वको समापन हुने गर्छन्।

छठ पूजाका सामग्री तयार पार्दा विशेष चनाखो रहनुपर्ने हुन्छ। पूजा सामग्री चोखो र शुद्ध हुनुपर्दछ, जुठो हुन गएमा अनिष्ट हुने जनविश्वास रहँदैआएको छ। त्यसैले पूजा सामग्री तयार पार्दा महिलाहरुले निक्कै सतर्कता अपनाउने गरिन्छ।

यता छठ पर्वलाई ध्यानमा राखी जनकपुरको गंगा सागर, रुक्मीनी सर, धनुष सागर, अरगज्जा सागर, दशरथ तलाउ,रत्न सागर, भुतही पोखरी सहितका पोखरीलाई पूजाको लागि विशेष रुपले सजाइएको छ ।

छठमा केरा, भुसबा, ठकुवा, नारियल, उखु, मुला सहित विभिन्न फलफुल लिएर भक्तजनहरुले सूर्य लाई अर्घ दिने गर्छन । छठको पूजा पोखरी र नदीमा मात्र हुने गर्छ ।

आदिकालमा सती अनुसुयाले रोग ग्रस्त पतिलाइ निको हुनको लागि भगवान सूर्य र षष्टी देवीको पुजापाठ गरेकी थिइन् भन्ने किंवदन्ती छ । त्यस्तै महाभारतकालमा पाँच पाण्डवका द्राैपतीले कौरवलाई पराजित गर्न सूर्य देवको उपासना गरी छठ पर्व मनाएकाे बताइन्छ ।

प्रकाशित मिति: बिहीबार, कात्तिक १४, २०७६ १०:४९