कसरी हटाउने सार्वजनिक सवारीको बेथिति ?

A+ A A-

सार्वजनिक सवारीसाधन, यात्रुहरूलाई एक स्थानबाट अर्को स्थानसम्म पुर्‍याउन छिटो, छरितो र भरपर्दो रूपमा प्रयोग हुने सबैको साझा यातायातको साधन हो । सबैजसो कुराहरूमा बेथिति रहेको हाम्रो देशमा सार्वजनिक सवारीसाधन बेथिति र समस्यामुक्त होस् भन्ने कुरा कोरा कल्पना मात्र हुन पुग्छ ।

सार्वजनिक सवारीको बेथितिको चाङ सार्वजनिक सवारीसाधनमा यात्रा गर्ने सास्ती झेल्ने यात्रुहरूलाई नै बढी थाहा हुन्छ । सार्वजनिक सवारीमा यात्रा गर्न र समयमै गन्तव्यमा पुग्न आधा, एक घण्टाअगाडि नै निस्कनुपर्ने अवस्था छ । भनेको समयमा यात्रुलाई गन्तव्यमा पुर्‍याउन सार्वजनिक यातायात असक्षमजस्तै छ । त्यसमाथि यात्रुलाई चालक र सहचालकले गर्ने व्यवहार एकदमै अस्वाभाविक, दादागिरी र मनोमानी लाग्छ ।

सार्वजनिक सवारीसाधन सार्वजनिक हित र सेवा प्रवर्द्धनका लागि प्रयोग हुनुपर्ने हो । तर अवस्था त्यस्तो छैन । सार्वजनिक सवारीमा बज्ने चर्को स्वरका स्पिकर, हर्न आदि मुटुरोगी, बालबालिका, वृद्धवृद्धा, मानसिक रोगी र अन्य रोगीहरूका लागि त्यति उपयुक्त देखिँदैन । मनलाग्दी यात्रु चढाउने, झार्ने, ट्राफिक नियमको धज्जी उडाउने सार्वजनिक सवारीको कमी छैन ।

सवारीसाधनको उचित मर्मत सम्भार नगर्ने, फोहोरमैलाका लागि डस्टबिन राखिए पनि प्रयोग भएको देखिँदैन । सार्वजनिक सवारीसाधन अपाङ्गमैत्री पनि छैन । अपाङ्गता र शारीरिक रूपमा अशक्तहरूले सार्वजनिक सवारीसाधन चढ्न ठूलै कसरत, साहस र जोखिम मोल्नुपर्ने अवस्था छ । रिङ रोडमा चल्ने माइक्रोबस, अन्य साना र थोत्रा यात्रुवाहक सवारीमा चढ्दा सिट हल्लिइराखेको हुन्छ, सहचालक हुँदैनन्, अटोमेटिक ढोकाजडित हुन्छन् । यात्रुहरू थोत्रा माइक्रोबसमा छिटो पुगिने आसमा असुरक्षित रूपमा यात्रा गर्न बाध्य छन् । यसले दुर्घटनाको जोखिमलाई त बढाउँछ नै, साथै, पर्यावरणलाई समेत प्रतिकूल असर गरिरहेको छ ।

सार्वजनिक सवारी व्यवस्थित गर्न नियम कानुन नभएको होइन । पर्यटनको राम्रो सम्भावना बोकेको काठमाडौंमा खाल्डाखुल्डी, धुलाम्य र अव्यवस्थित सडक, सवारीसाधन र अस्तव्यस्त ट्राफिक व्यवस्थाले गिज्याइरहेको छ । ग्यास अनलाइजर र स्मोक मिटरमार्फत पेट्रोल र डिजेल गाडीको प्रदूषण मापन गरी बढी प्रदूषण गर्ने सवारी चलाउन नपाउने, प्रदूषण मापन गरी स्टिकर टाँस्नेजस्ता नियम भए पनि कार्यान्वयन र नियमनको पक्ष एकदमै कमजोर छ । यसले काठमाडौंको वायुको गुणस्तर खतराको स्थानमा पुर्‍याउन अझ मद्दत गरेको छ ।

चोकचोकमा देखिने ट्राफिक प्रहरी महाराजगञ्जजस्ता मुख्य चोकहरूमा बाहेक आफ्नै धुनमा देखिन्छन् । कतै दुर्घटना भयो भने ट्राफिक व्यवस्थापन गर्न र एम्बुलेन्स छिर्न समेत हम्मेहम्मे पर्छ । केही कारणवश सवारीसाधन रोडमै बिग्रियो भने घण्टौँ जाममा फस्नुपर्ने अवस्था छ ।

एकै ठाउँमा एकदमै धेरै समय रोक्ने, यात्रुसँग बढी भाडा असुल गर्ने, विद्यार्थीलाई दिइनुपर्ने कार्डको छुट नदिने, मनलाग्दी सवारी हाँक्ने, यात्रुसँग राम्रो व्यवहार नगर्ने आदि सार्वजनिक सवारीसाधनमा यात्रुहरूले झेल्नुपर्ने अन्य समस्याहरू हुन् । हर्न निषेधित काठमाडौंमा कान खाने गरी हर्न बजाउने र गन्तव्यमा पुग्न हतार गर्ने सार्वजनिक र निजी सवारीसाधनको कमी छैन ।

छिटो, छरितो र भरपर्दो भए सार्वजनिक सवारीसाधनका प्रयोगकर्ता बढ्छन् । त्यसले दीर्घकालीन रूपमा निजी सवारीको चापलाई घटाउँछ । फलस्वरूप यसले ट्राफिक व्यवस्थापन र सवारी चाप घटाउन ठूलो मद्दत पुग्छ । तर, यहाँ त अवस्था ठ्याक्कै उल्टो छ । सार्वजनिक सवारीसाधनको दिक्कलाग्दो यात्राले साना तथा ठूला निजी सवारीको चाप दिनानुदिन बढ्दो छ ।

जथाभावी बाटो काट्ने यात्रु देख्दा यात्रु सचेतना फिटिक्कै देखिँदैन । ट्राफिक नियमको पालनाका लागि स्वयम् ट्राफिक प्रहरी नै गैरजिम्मेवार भइदिँदा समस्या वर्षौंदेखि उस्तै छ । जथाभावी बाटो काट्ने, ट्राफिक नियम पालना नगर्ने, अनियन्त्रित रूपमा सवारी चलाउने, सहचालक वा अन्य व्यक्तिहरूलाई सवारी चलाउन दिने, सडक निर्माणको काम समयमै सम्पन्न नहुने आदि कुराहरूले अधिकांश दुर्घटना भएका देखिन्छन् ।

यातायात व्यवस्था विभाग नेपालको यातायात क्षेत्रलाई नियमन, विकास, व्यवस्थापन र सहजीकरणका लागि स्थापना भएको केन्द्रीयस्तरको सरकारी निकाय हो । 'काठमाडौं उपत्यकामा सुरक्षित, मर्यादित, व्यवस्थित र प्रविधियुक्त सवारी व्यवस्थापन' भन्ने मिसनसहित ट्राफिक प्रहरी परिचालित छ । नेपाल यातायात व्यवसायी राष्ट्रिय महासंघजस्ता यातायातको क्षेत्रमा काम गर्ने जिम्मेवार संस्था भए पनि समन्वय, सहकार्य र सार्वजनिक सवारी सुदृढीकरण गर्नमा लागि परेको देखिँदैन ।

ट्राफिक प्रहरी भन्छ, 'काठमाडौं उपत्यकाको शहरी विकासको अनुपातमा सडक विस्तार र सडक पूर्वाधारहरू निर्माण हुन नसक्नु, सार्वजनिक यातायात क्षेत्रमा अस्वस्थ एवं अवैज्ञानिक प्रतिस्पर्धा रहेका कारण सवारी व्यवस्थापनमा चुनौती थपिँदै गएको छ । सडक र यातायातसँग सम्बन्धित पक्षले यस्ता चुनौतीलाई अवसरका रूपमा लिएर यातायात क्षेत्रको विकासलाई उच्च प्राथमिकता प्रदान गरी समयमै अल्पकालीन तथा दिर्घकालीन कार्ययोजना तयार गरी कार्यान्वयन गरिनु अति आवश्यक भएको छ ।'

यी र यस्ता समस्या देखाउँदै ट्राफिक प्रहरी पन्छिएको देखिन्छ भने अन्य निकाय संगको समन्वय बाहिर देखिने गरी यात्रुहरूले अनुभूत गर्न पाएका छैनन् ।

अस्तव्यस्त काठमाडौंको ट्राफिक व्यवस्थापनमा ट्राफिक प्रहरीको योगदानलाई भुल्न सकिने अवस्था भने छैन । राडार गनको प्रयोगले सवारीसाधनको गति जाँच तथा मापसे गरी सवारीसाधन चलाए कडा कारबाही, ट्राफिक नियम उल्लंघन गर्ने सवारीचालकलाई कारबाहीजस्ता माध्यमबाट ट्राफिक प्रहरीले धेरै हदसम्म राजधानीको ट्राफिक व्यवस्थापनमा सहयोग गरेको छ ।

ट्राफिक नियममा कडाइ, ट्राफिक प्रहरीको सङ्ख्या र संरचनामा सुधार, भोलेन्टियरहरूलाई ट्राफिक व्यवस्थापनमा प्रयोग, सरकार र मन्त्रालयद्वारा सडक र पूर्वाधार विकासमा जोड, सरकारद्वारा सञ्चालन हुने साझा यातायातजस्ता सार्वजनिक सवारीको राम्रो व्यवस्थापन र चुस्तता, विद्युतीय सवारीसाधनलाई सरकारले नै प्रोत्साहन, दीर्घकालीन कार्ययोजना निर्माण गरी कार्यान्वयनमा जोड दिई दीर्घकालीन रूपमा सार्वजनिक सवारीमा रहेको बेथितिलाई हटाउन सकिन्छ ।

रोडको दायाँबायाँ मन्दिर र रुखहरू मासेर, चीन सरकारको सहयोगमा निर्माण हुँदै गरेको रिङरोडको चौडा सडकले सार्वजनिक सवारीको क्षेत्रमा रहेको बेथिति हटाउन सहयोग गर्ला, नगर्ला, त्यो भने हेर्न बाँकी छ ।

प्रकाशित मिति: बिहीबार, वैशाख १३, २०८१ ०६:५४