एमाले र माओवादीले बाटो बिराउँदा दल टुटफुटको शृंखला, जसपापछि फुट्ने पालो कसको ?

एमाले र माओवादीले बाटो बिराउँदा दल टुटफुटको शृंखला, जसपापछि फुट्ने पालो कसको ?

A+ A A-

निर्वाचन आयोगले सोमबार अशोक राईको नेतृत्वमा जसपाबाट विभाजित दल दर्ता गर्ने निर्णय गरेसँगै संघीय संसदमा सांसद हुने दलको संख्या १४ पुगेको छ । सत्ता संघर्षको चपेटामा अरु केही दल फुटको सँघारमा छन् । यसले संघीय संसदको कार्यकाल पूरा हुने बेलासम्ममा दलहरू अझै थपिन सक्ने आकलन गर्न थालिएको छ ।

‘सत्ता गठबन्धन अस्थिर हुँदा साना दलहरूको बार्गेनिङ पावर बढेको छ । आकांक्षी धेरै, अवसर सीमित हुँदा असन्तुष्टि बढ्ने नै भयो,’ राजनीतिशास्त्री कृष्ण पोखरेल भन्छन्, ‘सरकार भत्काउने र टिकाउने अनेक खेलमा अरु दल पनि टुटफुटको सिकार हुन सक्छन् ।’

जसपा आफैँ संलग्न रहेको तत्कालीन शेरबहादुर देउवा नेतृत्वकाे सरकारले एमाले विभाजनका लागि ल्याएकाे अध्यादेशको नियमावलीमा टेकेर पार्टी विभाजन भएको हो । राजनीतिक दलसम्बन्धी ऐनमा संसदीय दल र केन्द्रीय समितिका ४० प्रतिशत सदस्यले चाहेमा दल विभाजन गर्न सक्ने व्यवस्था छ । तर, देउवाले ल्याएको अध्यादेशमा संसदीय दल वा केन्द्रीय कार्यसमितिका २० प्रतिशत सदस्य भए पुग्ने भनिएको छ ।

सो अध्यादेशलाई जसपा अध्यक्ष उपेन्द्र यादवले उतिबेलै 'घाँटीमा राखिएको तरबार' भनेका थिए । त्यो तरबारले साढे दुई वर्षपछि उनकै पार्टीलाई टुक्र्याएको छ । ‘समस्या त उपेन्द्रजीको पार्टीभित्रै रहेछ । विभाजनको बिउ पनि पार्टीभित्रै उम्रिएको होला,’ राजनीतिशास्त्री पोखरेल भन्छन्, ‘बाहिरको राजनीतिक घटनाक्रम र परिस्थितिले ट्रिगरको काम गरेको देखियो ।’

अमेरिका भ्रमणमा रहेका यादवलाई वरिष्ठ नेता अशोक राईको समूहले राजनीतिक सरप्राइज दिँदा त्यसको तरंग अन्य साना दलसम्म पुगेको प्रस्टै देखिएको छ । जसपापछि नेकपा एकीकृत समाजवादी (एस) विभाजनको सँघारमा रहेको अनेक टिकाटिप्पणी राजनीतिक बजारमा सुनिन थालेको छ । नयाँ गठबन्धनमा मन्त्री पठाउँदा असन्तुष्ट नेताहरूले पार्टी विभाजनको गृहकार्य गरिरहेको सूचना चुहिएको थियो । त्यसमाथि अध्यक्ष माधव नेपाल वैकल्पिक गठबन्धनको गृहकार्यमा जुटेका थिए ।

सरकारमै रहेर वैकल्पिक गठबन्धनको तयारी गरिरहेको आरोप नेपाल र यादवमाथि लागेको थियो । कांग्रेस सभापति शेरबहादुर देउवा, माधव नेपाल र उपेन्द्र यादवबीच आलोपालो प्रधानमन्त्रीको समझदारी बनेको सुइँको पाएपछि प्रधानमन्त्री प्रचण्ड असन्तुष्ट थिए । त्यसैको परिणामस्वरूप जसपाका असन्तुष्ट नेतालाई पार्टी फुटाउन सघाएको आरोप प्रचण्डमाथि लागेको छ ।

जसपाको विभाजनले एस अध्यक्ष नेपाललाई नराम्ररी झस्काइदिएको छ । सम्मानित नेता झलनाथ खनालले पछिल्लो राजनीतिक घटनाक्रमले सत्ता गठबन्धन थप सुदृढ भएको टिप्पणी गरेका छन् । जसपा विभाजनको भोलिपल्टै सोमबार संसदीय दलको बैठक डाकेर अध्यक्ष नेपालले पार्टी एकढिक्का रहेको सन्देश दिन खोजे । अनि, विभाजनको हल्ला निराधार रहेको प्रस्टीकरण दिए ।

जसपाअघि मधेशकेन्द्रित अर्को पार्टी लोकतान्त्रिक समाजवादी पार्टी (लोसपा) विभाजन भइसकेको छ । संसदीय दल विभाजन नगरेरै नेता राजेन्द्र महताेले अर्को दल गठन गरेर सडक आन्दाेलनमा पुगिसकेका छन् । अर्को, सानो दल नागरिक उन्मुक्ति पार्टी (नाउपा) विभाजनको सँघारमा छ । एमाले–माओवादी नेतृत्वको सत्ता गठबन्धनका संघीय र प्रादेशिक सरकारलाई समर्थन गर्ने वा नगर्ने भन्नेमा संरक्षक नेता रेशमलाल चौधरी र अध्यक्ष रञ्जिता श्रेष्ठ चौधरीबीच तीव्र मतभेद छ । उनीहरू श्रीमान्–श्रीमती हुन् । रेशम–रञ्जिता घरझगडाले सुदूरपश्चिम प्रदेशमा सो पार्टीले मुख्यमन्त्री बन्ने अवसर गुमाइसकेको छ ।

रेशम र रञ्जिताले आआफ्ना उम्मेदवार खडा गरेपछि संसदीय दल विभाजित छ । पछिल्लो समय श्रीमान्–श्रीमतीको विवाद अन्त्यका लागि केही शुभेच्छुकसहित ठमेलमा संवाद पनि भएको थियो । उनीहरूबीच केही समझदारीसमेत भएको थियो । तर, अध्यक्ष रञ्जिता श्रेष्ठ चौधरीले सुदूरपश्चिम प्रदेश सरकारमा एकल निर्णयबाट मन्त्री पठाएपछि विवाद पुनः सतहमा आएको छ ।

साना दलहरूमा बढ्दै गएको विभाजनको मुख्य कारण २०७९ को आमचुनावबाट प्राप्त संसदीय अंक गणितलाई मानिएको छ । चुनावअघि नै कांग्रेस नेतृत्वमा माओवादी, नेकपा एससहितको गठबन्धन बनेको थियो । सो गठबन्धनले प्रस्ट बहुमत ल्याउन सकेन । चुनावपछि देउवा प्रधानमन्त्री हुने कि प्रचण्ड भन्ने विवादले गठबन्धन टुट्न पुग्यो । एमाले–माओवादी केन्द्रले प्रचण्डको नेतृत्वमा रास्वपा, राप्रपा, जसपा, जनमत, नागरिक उन्मुक्ति पार्टीसहित ७ दलको सरकार गठन गरे । त्यसले सत्ताको तालाचाबी साना दलमा पुग्यो ।

‘सत्ताका लागि जे पनि हुन थाल्यो । गठबन्धन भत्काउन साना दललाई प्रधानमन्त्री, मुख्यमन्त्री अफर गर्ने प्रवृत्तिले चरम अवसरवाद फस्टायो,’ पोखरेल विश्लेषण गर्छन्, ‘विचार र राजनीतिका आधारमा ध्रुवीकरण नहुँदासम्म दलहरू टुटफुटको शृंखला चलिरहन सक्छ ।’ प्रस्ट बहुमत ल्याउने गरी राजनीतिक शक्ति निर्माण हुनुपर्ने उनी बताउँछन् ।

उनले भनेझैँ ठूला राजनीतिक शक्ति निर्माण हुँदा पार्टी विभाजन रोकिन्छ ? प्राध्यापक पोखरेल २०७४ को दृष्टान्त दिन्छन् । त्यतिबेला एमाले र माओवादी केन्द्र एक ठाउँ उभिँदा साना दलहरू विभाजन होइन, एकताको बाटोमा हिँडेका थिए । संसदमा दलहरूको संख्या पनि घटेको थियो ।

एमाले र माओवादी केन्द्रले १७ असोज २०७४ मा चुनावी गठबन्धनको घोषणापछि साना दलहरूमा एकताको लहर चलेको थियो । एकता हुन नसक्ने दलहरूबीच पनि राजनीतिक ध्रुवीकरणको माहौल बन्यो । टुटफुटको लामो शृंखला बेहोरेका मधेशकेन्द्रित ६ दलहरू मिलेर राष्ट्रिय जनता पार्टी (राजपा) बनाए । कांग्रेस र राप्रपाले चुनावी तालमेल गरे, अनि एमाले–माओवादी गठबन्धनमा कुरा नमिलेपछि डा बाबुराम भट्टराई कांग्रेससँग मिलेर चुनाव लडे ।

वामपन्थी ध्रुवीकरणपछि संसदमा राजनीतिक दलहरूको संख्या घटेर आधा दर्जनको हाराहारीमा सीमित बन्न पुग्यो । चुनावलगत्तै एमाले–माओवादीले एकता गरे भने २०७७ मा जसपा र राजपाबीच एकता भयो । नेकपा विभाजनपछि भने जुटेका तिनै पार्टीहरू फुट्ने क्रम सुरु भयो । राजनीतिक ध्रुवीकरणको सन्देश दिएको नेकपा नै फुटेर तीन टुक्रा भयो भने जसपाबाट क्रमशः महन्थ ठाकुर नेतृत्वको लोसपा, डा बाबुराम भट्टराई नेतृत्वको समाजवादी पार्टी अलग्गिए । अहिले लोसपा पनि विभाजन भएको छ भने डा भट्टराई नेतृत्वको समाजवादी पार्टीबाट अलग्गिएर संघीय सांसदहरू माओवादी केन्द्रसँग एकताको तयारीमा छन् ।

दलहरूको टुटफुटको यो शृंखला कहाँसम्म पुग्ला ? ‘धेरैले निर्वाचन प्रणालीलाई दोष दिन्छन्,’ विश्लेषक पोखरेल भन्छन्, ‘म निर्वाचन प्रणाली होइन, दलको नेतृत्वमा समस्या देख्छु । सहकार्य र गठबन्धनको राम्रो संस्कृति विकास गर्न सके अहिलेका धेरै समस्या हल हुन्छन् ।’

प्रकाशित मिति: सोमबार, वैशाख २४, २०८१ २०:०७