नेकपा एसभित्रको विवाद : नेपाल र खनालको शक्ति संघर्ष

A+ A A-

नेकपा एकीकृत समाजवादीभित्र विवाद चर्केको छ । आन्तरिक रूपमा चलेको विवाद यही २८ भदौ २०८० मा अन्तरपार्टी निर्देशन (अपानि) जारी गरेपछि बाहिर छताछुल्ल भएको छ ।

नेकपा एस बनेको केही समयपछि नै अध्यक्ष माधव नेपाल र सम्मानित नेता झलनाथ खनालका अलगअलग समूह छन् । बहुमतमा अध्यक्ष नेपाल भए पनि खनालको पनि गुट सशक्त नै छ ।

एमालेमा अध्यक्ष एकलौटी पार्टी सञ्चालन गरे भन्दै दुई वर्षअगाडि नेपाल-खनालले अलग्गै पार्टी बनाएका थिए । तर, अहिले खनाल नै नेपालले पार्टी एकलौटी रूपमा चलाएको आरोप लगाउन थालेका छन् । पार्टी कमिटीको बैठक बसेर निर्णय एक भएको र अपानि जारी हुँदा अर्कै आएको भन्दै खनालले विरोध गरेका छन् ।

अध्यक्ष नेपालले पार्टीमा नेताहरूको जिम्मेवारी प्रतिशोधपूर्ण तरिकाले हेरफेर गरेको आरोप खनाल पक्षका नेताहरू लगाउँछन् ।

अहिलेको कार्यविभाजन माघमा हुने महाधिवेशनकेन्द्रित रहेको युवा संघका पूर्वमहासचिव दीपक जीएमले बताए । उनले भने, ‘अहिले नेताहरूले काम गरिरहेको जिम्मेवारीबाट हटाएर अर्को ठाउँ पठाइएको छ । जनवर्गीय संगठनहरूमा पनि हस्तक्षेप भएको छ, जुन महाधिवेशनकेन्द्रित हो । संस्थापन पक्षमा नलागेकाहरूको कार्यक्षेत्र र जिम्मेवारी हेरेफेर भएको छ ।’

खनालले अपानि कसरी जारी भयो, किन भयो र अपानिमा आएका निर्णय कहाँ गए भन्नेसम्म प्रश्न उठाएका छन् । शिलापत्रसँग नेता खनालले भने, ‘यो अपानि कसरी जारी भयो, केही पनि थाहा छैन । केन्द्रीय कमिटी बैठक र सचिवालय कसैले पनि यो निर्णय गरेको होइन । त्यो कसरी भयो, मलाई केही पनि थाहा छैन ।’

आफू पक्षका नेताहरूलाई जिम्मेवारीविहीन बनाएको आरोप खनाल पक्षका नेताहरूले लगाएका छन् ।

तर, पार्टीको अपानि बैठकको निर्णयअनुसार भएको नेपालनिकट एक स्थायी कमिटी सदस्यले बताए । ती सदस्यले भने, ‘पार्टी बैठकमा भएका निर्णयहरू अपानिमा जारी हुन्छन्, जुन अहिले पनि भएको छ । नेताहरूको जिम्मेवारी हेरफेर सबैको भएको छ । कसैको भूगोल मिलाएको छ । कसैलाई दोहोरो जिम्मेवारीबाट एउटा मात्र जिम्मेवारी दिएको छ । यसमा विवाद गर्नुपर्ने केही छैन ।’

एसमा जिम्मेवारी हेरफेरमा तीव्र असन्तुष्टि देखिएको छ । ‘हिजो काम गरिरहेका साथीहरूलाई हटाइयो । इन्चार्जबाट सहइन्चार्ज बनाइयो । कसैलाई बढी जिम्मेवारी छ । कसैको जिम्मेवारी कटौती गरियो । काठमाडौंको हकमा गोपाल बराल पोलिटब्युरो सदस्य भूतपूर्व सैनिक इन्चार्ज हुनुहुन्थ्यो । अहिले काठमाडौं क्षेत्र नं. ३ को इन्चार्ज बनाइएका छन् । प्रभा वज्राचार्य पेसागत महासंघको सहइन्चार्ज हुनुहुन्थ्यो, निर्वाचन क्षेत्र नं. ७ इन्चार्ज बनाइयो,’ केन्द्रीय सदस्य सागर नेपालले भने, ‘म महानगरको इन्चार्ज थिएँ । अहिले हटाएर क्षेत्र नं. ८ को इन्चार्ज बनाएको छ । पहिला ३२ वटै वडाको इन्चार्ज थिएँ अहिले कम वडाको इन्चार्ज बनाइयो । श्रीप्रसाद साहको प्रवासको जिम्मेवारी थियो, अहिले अस्ट्रेलिया अफ्रिकामा सीमित बनाइयो । रामकुमारी झाँक्रीले भूगोलमा काम गर्छु भन्दा विदेशको जिम्मेवारी दिइयो । यो सबै महाधिवेशन र गुटको कारण भएको हो ।’

महाधिवेशनअगाडि यसरी कार्यविभाजन गर्नु राम्रो नहुने उनी बताउँछन् । गुट र महाधिवेशनको झलक अहिलेको कार्यविभाजनमा देखिएको खनालनिकट अर्का नेता बताउँछन् ।

स्थायी समिति सदस्य कल्याणी खड्का भने सचिवालयले गरेको निर्णय पार्टीको सम्मानित नेताले बाहिर बोल्दै हिँड्नु त्यति उपयुक्त नहुने बताउँछिन् । यदि केही तलमाथि भएको छ भने जिम्मेवार नेताहरूले बैठकमा कुरा राख्नुपर्ने उनको भनाइ छ । ‘पार्टीको सचिवालयले गरेका निर्णय पालना गर्नुपर्छ । यदि केही तलमाथि भएको भए बैठकमा राख्नुपर्ने हो । तर, सम्मानित नेताले यसरी बाहिर बोल्दै हिँड्नु राम्रो होइन । यो पार्टी पद्धतिविपरीत हो,’ उनी भन्छिन् ।

गुटको आरोपमा घटुवासम्म

अखिलबाट बिदा भएका सुदेश पराजुलीलाई नेकपा एसको केन्द्रीय सदस्यमा मनोनीत गरियो । तर, युवा संघको महासचिवबाट बिदा भएका दीपक जीएमलाई मनोनीत गरिएन । पराजुली नेपाल पक्षका हुन् भने जीएम खनालनिकट मानिन्छन् । जीएमलाई युवा संघमा गुटबन्दी गरेर संगठनमा विवाद सिर्जना गरेको आरोप लाग्यो ।

युवा संघका पूर्वअध्यक्ष तथा सुदूरपश्चिम प्रदेश सरकारका अर्थमन्त्री नरेशकुमार शाहीलाई युवा संघको सहइन्चार्जबाट बाजुराको सहइन्चार्ज बनाइएको छ ।

दैलेख जिल्लाको सहइञ्चार्जको भूमिकामा रहेकी सावित्री मल्लले बढुवा हुन खोजेको तर बढुवा नभएर घटुवा नभएको एवं जिम्मेवारी पनि नखोसिएको केन्द्रीय सदस्य अमरबहादुर थापा बताउँछन् । उनले भने, ‘साथीहरूको चाहना बढुवा हुने थियो होला । त्यो हुन सकेन । घटुवा कोही पनि भएको छैन । सामान्य असन्तुष्टि हुने भनेको सामान्य नै हो । धेरै विवाद केही छैन,’ उनले भने ।

‘जेएनले असन्तुष्टिको फाइदा लिन खोज्नुभएको हो । न्यायोचित निर्णय भएको छैन । केही गुटका आधारमा र केही अज्ञानताका आधारमा कार्यविभाजन भएको छ । अप्ठेरो र विवाद बढ्छ भनेर नसच्याउनुभन्दा सच्याएर सबैको अपनत्व बोध गराउनुपर्छ,' कोशीका पूर्वमुख्यमन्त्रीसमेत रहेका केन्द्रीय सचिव राजेन्द्र राईले भने, ‘मेरो नेताहरूसँग यो प्रदेशको नामको विषयमा असन्तुष्टि छ । त्यो रहिरहनेछ । कार्यविभाजनमा केही गुटगत मानसिकताले काम गरेको छ । केही अज्ञानताले काम गरेको छ । यसलाई सच्याउनुपर्छ ।’

प्रचार विभागका उपप्रमुख दामोदर अर्याललाई पनि हटाइएको छ । अर्यालको जिम्मवारी हेरफेर किन गरियो भन्ने प्रस्ट छैन । तर, अर्याललाई प्रचारबाट सांस्कृतिक विभागको जिम्मेवारी दिइएको छ । प्रचार विभाग कमिटीका अशेष घिमिरेलाई झापा जिल्लाको सहइञ्चार्ज बनाइएको छ । भूगोलमा काम गरिरहेका नेताहरूलाई नसोधेर नै जिम्मेवारी हेरफेर गर्दा असन्तुष्टि बढेको छ ।

केन्द्रीय सदस्य राजु गुरुङले असन्तुष्टि पोख्दै अपानि जारी भएलगत्तै पार्टी जिम्मेवारीमा नरहेको बताए । तर, अहिले गुरुङ पार्टीमा नै रहेको बताइन्छ ।

गुटमा लागेको भएर जिम्मेवारी हेरफेर गरेको भन्नु गलत भएको नेपालनिकट एक केन्द्रीय सदस्य बताउँछन् । ती केन्द्रीय सदस्यले भने, 'सुदूरपश्चिमका मन्त्री शाहीलाई बाजुराको सहइन्चार्ज बनाइएको छ । यो अन्याय हो र ? साथीहरूले अन्याय भयो भन्दै हल्ला गर्नुभएको हो । उहाँले मन्त्रीबाट राजीनामा दिए इन्चार्ज नै बनाउँछ पार्टीले । दोहोरो जिम्मेवारी कम गरेको हो ।’

मन्त्री फिर्ता बोलाउँदा विवाद

नेकपा एसको सचिवालयको बैठकले गतवर्ष २२ जेठमा मन्त्री बनेकाहरूलाई फिर्ता बोलाउने निर्णय भएको थियो । उक्त निर्णयले पनि पार्टीमा विवाद भएको थियो ।

पार्टीको निर्णयसँगै एकीकृत समाजवादीका फिर्ता बोलाएका मन्त्रीहरूले विरोध गरेका थिए । पार्टीको उक्त निर्णयबाट सचिव झाँक्रीले पार्टीमा पाएको जिम्मेवारी पनि राम्रोसँग ननिभाएको आरोप लाग्ने गरेको थियो ।

अरु नेताहरू पनि मन्त्रीबाट फिर्ता भएपछि पार्टी काममा राम्रोसँग नखटेको नेपालनिकट एक नेता बताउँछन् ।

एमसीसी विवाद

अमेरिकी सहयोग परियोजना मिलेनियम च्यालेन्ज कम्प्याक्ट (एमसीसी) १२ बुँदे व्याख्यात्मक घोषणासहित संसदबाट पारित भएको थियो । गत वर्ष फागुन १५ गते प्रतिनिधिसभामा ध्वनि मतका आधारमा एमसीसी अनुमोदन भएको थियो । तर, अनुमोदन भएपछि खनालले विरोध गर्दै आएका थिए ।

फागुन १५ गते संसदमा बोल्ने क्रममा पनि खनालले आफ्नो असन्तुष्टि प्रकट गरे । खनालले पार्टीमा तल्लो तहसम्म एमसीसी छलफलका लागि लैजानुपर्ने माग राखेका थिए । तर, नेपाल पक्षले यो विषयलाई अहिले पार्टीभित्र छलफल गराउनु आवश्यक नरहेको प्रस्ट पारेपछि झन् विवाद भएको थियो, जुन अहिले पनि जारी छ ।

खनाल यो विषयमा पार्टीमा अल्पमतमा रहेको र उनले नै जस्ताको त्यस्तै अनुमोदन हुनु हुँदैन, केही परिवर्तन गर्नुपर्छ भन्ने चाहेका थिए । जुन व्याख्यात्मक घोषणा भएको एक नेता बताउँछन् ।

एमाले र माओवादीसँग मिल्ने विषयमा विवाद

गत वर्ष भदौ १ गते नेकपा एसले माओवादीसँग पार्टी एकता गर्ने भन्दै पार्टी एकता संयोजन समिति बनाउने तयारी गरेको थियो । माओवादी अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल प्रचण्डले पनि गत वर्ष साउनमा पार्टी एकता गर्न संयोजन समिति बनाउने तयारी भएको दाबी गरेका थिए ।

माओवादी केन्द्र र नेकपा एसबीच पार्टी एकता प्रक्रिया सुरु गर्न दुवै पार्टीका अध्यक्ष सहमत थिए । एसको सचिवालय बैठकले एकता संयोजन समिति गठन गर्ने निर्णय गरेको थियो । एकता चुनावपछि हुने कि चुनावअघि भन्ने थियो ।

चुनावअघि एकता नहुने भएपछि चुनावपछि एकता गर्ने तयारी दुवै पार्टीका शीर्ष नेताहरूबीच थियो । खनालले माओवादीसँग मिल्नुभन्दा एमालेसँग मिल्नुपर्छ भन्दै नेताहरूलाई भड्काएको आरोप लाग्ने गरेको छ । खनालले माओवादीभन्दा एमाले नजिक भएको भन्दै नेताहरूबीच गुटबन्दी गरेको एसमा बताइन्छ ।

तर, इलामबाट चुनाव हारेपछि एकता गर्न नहुने भन्दै खनालले रोकेको नेपालनिकट एक नेता बताउँछन् । ती नेताले भने, ‘इलामबाट चुनाव हारेपछि जेएन कमरेड माओवादीको नाम नै सुन्न नचाहने हुनुभयो । माओवादीले जुनसुकै समयमा पनि धोका दिन्छ । बरु एमालेसँग एकता गरौँ भन्दै पार्टीभित्रका नेताहरूलाई भड्काउन थाल्नुभयो । जसका कारण एकता रोकियो ।’

खनाल राष्ट्रपति बन्न नपाएपछि विवाद

चुनाव हारेका खनालले गठबन्धनबाट राष्ट्रपति हुने चाहना राखेका थिए । तर, माधवकुमार नेपाल र प्रचण्ड आफ्नो नाम पनि नलिएको भन्दै नेपालसँग रुष्ट बने ।

खनालले स्थानीय तहको निर्वाचनमा गठबन्धन अथवा माओवादीलाई सहयोग नगरेर एमालेलाई सहयोग गरेको आरोप नेकपा एसभित्र नै लाग्ने गरेको छ । खनालले इलाममा एमालेलाई सहयोग गर्दा पार्टीलाई नै घाटा भएको आरोप लाग्ने गर्छ ।

खनालले राष्ट्रपति हुन नपाएपछि अध्यक्ष नेपालसँग हरेक निर्णयमा प्रतिशोध साँध्ने गरेको नेपालनिकट नेताहरू बताउँछन् ।

जबज बोक्नु र कार्यकर्ता पलायन रोक्न नसकेको आरोप

एमाले विभाजन गरी नेकपा एकीकृत समाजवादी गठन गरेको दुई वर्ष पुग्दा अध्यक्ष माधव नेपालले पार्टीलाई सही तरिकाले सञ्चालन गर्न नसकेको, कार्यकर्तामा निराशा र पलायन रोक्न नसकेको आरोप खनालले लगाउँदै आएका छन् ।

खनालले एमालेसँग सैद्धान्तिक र नीतिगत रूपमा भिन्न देखिन नसक्दा पार्टीमा निराशा पैदा भएको र त्यसका कारण पलायन हुने क्रम बढेको बताएका छन् । ‘हाम्रो पार्टी र एमालेको सैद्धान्तिक र नीतिगत सवालमा भिन्नता के छ देखाउन नसक्नु, एमालेमा जस्तै अहिले पनि जबजकै धङधङी रहँदा ठूलो संख्यामा विद्रोह गरेर आएका नेता कार्यकर्ताहरू वैचारिक–सैद्धान्तिक भिन्नता नदेखेर एमालेमा फर्किने क्रम देखिन्छ,’ २१–२२ साउनमा बसेको स्थायी कमिटी बैठकमा पेस गरेको लिखित दस्तावेजमा खनालले भनेका छन् ।

खनाल भने प्रधान राजनीतिक अन्तरविरोध निर्क्योल गर्नुपर्ने, प्रधान शत्रु वा प्रतिद्वन्द्वीको निर्धारण गर्नुपर्ने, मुख्य कार्यनीतिक लक्ष्य र नारा प्रस्ट पार्नुपर्ने तथा संघर्षको मुख्य रूप तोक्नुपर्नेमा जोड दिएका छन् । प्रधान शत्रु नतोकेर दक्षिणपन्थी शक्तिलाई मित्रशक्ति मानेर जाँदा नेकपा एस कांग्रेस र माओवादी केन्द्रको पिछलग्गुजस्तो बनेको खनालको धारणा छ ।

दक्षिणपन्थी कांग्रेसलाई मित्रशक्ति ठान्ने र एमालेलाई शत्रुशक्ति ठानेर मुख्य निशाना ठान्ने नेपालको विचार गलत भएको, अबको कार्यदिशा जबजभन्दा पनि समाजवादी हुनुपर्ने खनालनिकट एक केन्द्रीय सदस्यले बताए । ती केन्द्रीय सदस्यले भने, ‘जबजको औचित्य गणतन्त्र प्राप्तिपछि सकिएको हो । तर, अध्यक्ष नेपाल कमरेडले बोकिराख्नुभएको छ । विवाद यहीँनिर छ । यो बोकिरहँदा पार्टीमा विवाद रहिरहन्छ । आउँदो महाधिवेशनमा यही विषयमा लडाइँ हुने देखिन्छ ।’

मुख्य शत्रु किटानी

अहिले पनि नेपालमा कम्युनिस्टको मुख्य शत्रु कांग्रेस भएको विचार खनालले राख्दै आएका छन् । उनले अहिले पनि नेपालको सन्दर्भमा कांग्रेस मुख्य शत्रु भएकाले दस्तावेजमा किटान गरेर जानुपर्ने भन्दै फरक दास्तावेज नै बैठकमा राखेका थिए ।

उता अध्यक्ष नेपालले गठबन्धन भएकाले अब कांग्रेसलाई मुख्य शत्रु भन्न नहुने तर्क राख्दै आएका छन् । कांग्रेसका भोटले आफूहरूले जित्ने र आफूहरूको भोटले कांग्रेस जित्ने हुँदा शत्रु भन्नु उपयुक्त नहुने नेपालको तर्क छ । जुन विषय नेकपा एसमा विवाद बनेको छ ।

असार ४ गते चार दलको समाजवादी मोर्चा घोषणा हुँदा पनि खनालले मुख्य शत्रु को हो भनी प्रश्न गरेका थिए । उनले त त्यो दिन मोर्चा घोषणासभामा नजाने बताएका थिए । तर, अन्तिमा घोषणासभामा सम्बोधन नै गरेका थिए ।

अहिलेसम्म वरिष्ठ नेता मुकुन्द न्यौपाने, उपाध्यक्ष केदार न्यौपाने र सचिव भागवत विश्वासीसहित ३१ केन्द्रीय सदस्यहरू र १४ जिल्ला अध्यक्ष एमालेमा फर्किसकेका छन् ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, असोज २, २०८० २१:४५