नक्कली भुटानी शरणार्थी प्रकरण: १३ दिन बहसका १३ किस्सा

A+ A A-

नक्कली भुटानी शरणार्थी प्रकरणमा टोपबहादुर रायमाझी र बालकृष्ण खाँणलगायत १६ जनालाई पुर्पक्षका लागि थुनामा पठाउने आदेश शुत्रबार आयो । जिल्ला अदालत काठमाडौंका न्यायाधीश प्रेमप्रसाद न्यौपोनको इजलासले थुनछेक बहसपछि उनीहरूलाई थुनामा पठाउने आदेश दिएको हो ।

जेठ २१ गते आइतबार वादी पक्ष (सरकारी वकिल कार्यालय) को बहसबाट सुरु भएको थुनछेक बहस उनीहरूले नै जवाफी बहस गर्दै असार २ गते सकियो । यो बीचमा जेठ २७ गते शनिबारबाहेक १२ दिन बहस भयो भने तेह्रौ दिनमा आदेश आयो ।

इजलासमा चटपटे टोपबहादुर र गम्भीर खाँण, पाण्डेमा देखिन्थ्यो बेचैनी

टोपबहादुर र बालकृष्णसहित १६ जनालाई पुर्पक्षका लागि थुनामा पठाउने आदेश

टोपबहादुर, बालकृष्ण र टेकनारायणलाई अदालतले पुर्पक्षका लागि जेल पठाउन लिएका आधार (पूर्णपाठ)

इजलास कक्षमा आधारित रहेर देखिएका १३ दिनका १३ किस्साहरूः

पत्रकारलाई हज लैजानुस्

फैसला आउने अन्तिम दिन असार १ गते १ बजे इजलास उठ्यो । १ बजेपछि प्रतीक्षा थियो आदेशको । अघिल्लो दिन न्यायाधीशले सरकारी वकिललाई कतिबेला जवाफी बहस सक्नुहुन्छ भन्दै फैसला आउने हिसाब सुनाएका थिए । सरकारी वहिल निर्मला मरासिनीले १ जबे बहस सक्नेभन्दा न्यायाधीशले औँला भाँच्दै समयको हिसाब गरेका थिए, ‘१–२–३, ४ .. ए ‍‍‍‍‍ .. ल ल ।’

कम्तीमा ५ बजे आदेश आउनेछ भन्ने सञ्चारकर्मीलाई पनि लागेको थियो । आदेश पर्खेका प्रतिवादी, सञ्चारकर्मीहरू गफमा व्यस्त थिए । सबै आ–आफ्नो धुनमा व्यस्त थिए । न्यायाधीश आसनको देब्रेतिर दोस्रो लरहको बेन्चमा बस्ने प्रतिवादी शमसेर मिया दाहिनेपट्टिको अन्तिम बेन्चमा गफिँदै थिए । साथमा अन्य प्रतिवादी र सञ्चारकर्मी पनि ।

रमण श्रेष्ठको तर्क- बहालवाला सचिव भाग्ने सम्भावना छैन

गफैगफमा उनले भने, ‘पत्रकारहरूले कुरा मात्रै गर्छन्, लेख भनेको लेख्दैनन्, नचाहिने मात्रै लेख्छन् ।’ यसो भन्दै गर्दा उनी जंगिएका थिए ।

त्यसअघि सरकारी वकिलहरूले ‘सबै आरोपितहरूलाई थुन्नुपर्छ’ भनेपछि जवाफमा मिया ‘तिमीहरूलाई नै थुन्नुपर्छ’ भन्दै कराएका थिए । आफू अनाहकमा फसेको सुनाउनेमा सबैभन्दा अगाडि उनै थिए ।

मियाको कुरा सुनेपछि अघिल्लो लहरमा रहेका बालकृष्ण खाँणको साथमा रहेका सचिव टेकनारायण पाण्डेले ठट्यौली शैलीमा जवाफ फर्काए । उनले मियातिर फर्केर भने, ‘अध्यक्षज्यू, पत्रकारहरूलाई पनि एकपटक हज गर्न लैजानुस्, अनि खुसी हुन्छन् ।’ अनि इजलास कक्षमा हाँसोको फोहरा छुट्यो । सितीमिती नहाँस्ने खाँण पनि हाँसे । गम्भीर बनेका प्रतिवादीलाई सो कुराले एकैछिन् हँसायो ।

कांग्रेसनिकट वकिलहरूकाे महाधिवेशनले नक्कली भुटानी शरणार्थी प्रकरणको बहस प्रभावित

मुद्दामा बहस गर्दा गर्दा पोख्त भएका वकिलहरूलाई थाहा हुन्छ कस्तो मुद्दा जितिन्छ कस्तो हारिन्छ । जेठ १९ गते शुक्रबार प्रतिवादीहरूको बयान सएिको दिन अदालतबाट बाहिरिँदै गर्दा एक वकिलले शिलापत्रसँग भनेका थिए, ‘अफ द रेकर्ड ...यो कुरा हेर्नस् । जिल्लाले यस्तो मुद्दामा अहिलेसम्म छाडेको छैन । हामी पनि कन्भिस्ड छौँ । हामीले आफ्नो पेसाको धर्म निभाउने हो ।’

नेपाली नागरिकता त्यागेर नक्कली भुटानी शरणार्थी बन्ने पनि दोषी रहेको उनको तर्क थियो । इजलासमा बहस गर्दा पनि उनले सो कुरा गरेका थिए ।

सबै प्रतिवादीको बहस सकिएको दिन जेठ ३२ गते अर्का वकिलले पनि सोही कुरा भने । ‘हामीले त गर्ने बहस मात्र हो । जिल्लाले यस्तो कुरा छाड्दैन भन्ने थाहा छ । मैले त पैसा पनि लिएको छैन । निःशुल्क हो । मेरो डेढ दशकको अनुभव यही भन्छ,’ तीन जनाको तर्फबाट बहस गरेका ती वकिलले भने ।

जो इजलासमै रोए प्रतिवादी

इजलासमा सबैभन्दा भावुक कोही थिए भने प्रतिवादी मिया नै थिए । उनी आफू अनाहकमा फसेको, आफूले गाडी नचलाएको, पूरा रूपमा गाडी चालकको जिम्मामा छाडेको बताउँथे ।

प्रतिवादी सन्देश शर्माले उनलाई राजदूत बनाइदिने लोभमा एमाले महासचिव शंकर पोखरेल र अध्यक्ष केपी शर्मा ओलीसँग भेट गराएको कुरा इजलासमा नौलो थिएन ।

इजलास कक्षमा यहाँ बोल्न पाउछौँ भनेका शमसेर मियालाई न्यायाधीशले- भने चुप लाग्नुस्

जेठ ३१ गते आफ्नोतर्फबाट बहस हुँदा उनी रोएका थिए । इजलासमा बसह हुँदा रुने एक मात्र प्रतिवादी थिए मिया । उनलाई टेकनाथ रिजाल, रामशरण केसीलगायतका प्रतिवादीले सम्झाएका थिए ।

जो फैसला आएपछि रोए

असार १ गते १ बजे जवाफी बहस सकिएको इजलासमा ६ बजेर १३ मिनेटमा न्यायाधीश न्यौपानेले संक्षिप्त रुपमा भने, ‘लक्ष्मी महर्जनको हकमा ५ लाख, टंककुमार गुरुङको हकमा १० लाख धरौटी माग्ने आदेश भएको छ, बाँकीको हकमा पुर्पक्ष ..उच्चमा जाने बाटो छँदैछ ।’

त्यति भनेर न्यायाधीश न्यौपाने चेम्बरभित्र पसे । इजलासमा निकै सन्नाटा छायो । सञ्चारकर्मीलाई ब्रेकिङ न्युज टिपाउन हतारो थियो ।

न्यायाधीश आसनको साबिकको तेस्रो बीचमा बेन्च थपेपछि चौथो आसनमा रहेका प्रतिवादी टेकनारायण पाण्डेले बरर आँसु झारे । पछि न्याप्किनले आँसु पुछे ।

पूर्व गृहमन्त्री बालकृष्ण खाँणले पनि आँसु झारे । त्यसअघि उनमा छटपटाहट थियो । १३ दिनसम्म कोट नखोलेका उनले अन्तिम दिन कोट खोलेका थिए ।

एकपटक उनले दुई हात जोडेर प्राथना पनि गरेका थिए । केही बेरमा उनी सम्हालिए । अनि कानुन व्यवसायीहरू पछि छेवैमा आएर ‘उच्चमा जाने बाटो छँदैछ’ भनी सान्त्वना दिए ।

कहिले कालो टीका कहिले चन्दन र कहिले तीन रङको टीका लगाएर इजलासमा उपस्थित हुने खाँण प्रायजसो गम्भीर देखिन्थे । पुर्पक्षका लागि थुनामा जान लाग्दा उनले भने, ‘सबैलाई धन्यवाद । यसमा म निर्दोष छु । म अध्ययन गर्छु । अहिलेलाई गएँ ।’

‘न्यायाधीशको टाइम कार्ड’ फेल भएको प्रतिवादीलाई नै दिक्क लाग्ने बहस

टोपबहादुर रायमाझीकाे बचाउमा टेकनाथ रिजाललाई स्वस्थ नरहेकाे देखाउने वकिलहरूकाे प्रयास

आसन नफेरेका आत्मविश्वासी रायमाझी

आदेश सुनाउँदा प्रतिवादी टोपबहादुर रायमाझी मलिन थिए । उनले आँसु झारेनन् । अरु प्रतिवादीहरू पनि मलिन र निराश थिए । इजलासमा सुरुदेखि नै चटपटे रहेका रायमाझी सधैँजसो उस्तै देखिए ।

आदेश आउन आधा घण्टा बाँकी भन्ने गाइँगुइँ चल्यो साढे ३ बजे । रायमाझीले उभिएर चारैतिर नियाले । बाहिर सुरक्षा व्यवस्था कडा रहेको लख काटे । यतिबेला उनी अलि गम्भीर थिए ।

बहसमा प्रमाण खोइ भन्दा, ‘हो भन्या प्रमाण खै ?’ भनेका रायमाझी केही छैन मलाई यत्तिकै बर्बाद पारे भन्थे । उनले पहिलो दिनदेखि बसेको सिट फेरेनन् ।

‘न्यायाधीशको टाइम कार्ड’ फेल भएको प्रतिवादीलाई नै दिक्क लाग्ने बहस

कमजोर बहस गर्ने वकिललाई ‘नो’

रायमाझीले कमजारे वकिललाई अर्को बहसमा दोहोरिन दिएनन् । जेठ २६ गते आफ्नो तर्फबाट बहस गरेका एक वकिललाई उनले छोरा सन्दीपको पक्षबाट बहस गर्न दिएनन् ।

बहस सुनेर उनी आफैँ दिक्क मान्ने अवस्थामा थिए । कसले कस्तो बहस गरे भनेर समीक्षा खाँण, पाण्डे र उनले गर्थे । ‘सन्दीप रायमाझीको तर्फबाट पनि मेरो बहस छ त्यसमा थप बहस गर्नेछु’ भनेका वकिलको बारेमा उनले भनेको थिए, ‘यो हुदैँन ।’ उनले हुदैँन भनेपछि ती वकिल भोलिपल्ट वकिल बहसमा देखिएनन् ।

निदाएका टोपबहादुर बहसमा दोषी देखाइएपछि जर्‍याकजुरुक

न्यायाधीशले प्रमाण खाेजेपछि टोपबहादुरलाई दाेषी ठहर गर्न भट्टराईले दिए यी छ तर्क

न्यायाधीशको रिस

जेठ २८, २९ र ३० गतेको इजलासको अन्तिम समय तनावपूर्ण भएको थियो । २८ गते न्यायाधीशले बहसका लागि बोलाउँदा प्रतिवादीका वकिलहरू बहसका लागि पुगेनन् । २९ गते ‘आदेश दिनैपर्छ म त्यता लाग्छु’ भनेर इजलासबाट उठेका न्यायाधीश न्यौपाने ३० गते झन् तनावमा देखिएका थिए । उनी ‘अदालत त निरीहजस्तो लाग्यो, मैले हात उठाउनुपर्लाजस्तो छ’ भनेर इजलासबाट उठेका थिए ।

...अनि न्यायाधीशले भने- अदालत त निरीह जस्तो लाग्यो, मैले हात उठाउनुपर्ला जस्तो छ

इजलासमा न्यायाधीशले बोलाइरहे, बहस गर्न कोही आएनन्

२ मिनेटको छोटो बहस

१२ दिनसम्म म्याराथन बहस भएको इजलासमा प्रतिवादीको तर्फबाट पहिलोपटक बहस गर्ने वकिलले औसत २ घण्टा समय पाउँथे । ‘पहिलो बहस गर्दै हुनुहुन्छ मैले के भन्ने ? तपाईं फ्रि भएर आफ्ना कुरा राख्नुस्,’ न्यायाधीश न्यौपाने भन्ने गर्थे ।

प्रतिवादी टेकनाथ रिजालको तर्फबाट बहस गर्न पुगेका वकिल शम्भुशमशेर कडरियाले सबैभन्दा छोटो बहस गरे । जेठ ३२ गते, ‘मेरो २ मिनेटको छोटो छ श्रीमान्’ भन्दै बहस सुरु गरेका उनले २ मिनेट पनि लगाएनन् । ‘यो मुद्दा क्षेत्राधिकार भएको ठाउँमा पठाउनुपर्छ । विदेश लैजाने भएकाले वैदेशिक रोजगार न्यायाधीकरणमा पठाउनुपर्छ । संसदले सम्बन्धित ठाउँमा मुद्दा पठाउनुपर्छ भनेर ऐन बनाएको छ,’ उनले भनेका थिए । त्यसमा इजलासले सोधेका केही प्रश्नको उत्तर दिएर उनी बाहिरिएका थिए ।

अभियोग पत्रमा के लेख्या ?

जेठ ३० गते प्रतिवादी बालकृष्ण खाँणको तर्फबाट बहस गर्न पुगे वरिष्ठ अधिवक्ता शेरबहादुर केसी । आफ्नो बहसका क्रममा केसीले अभियोगपत्र पढ्ने, सबैको नाम पढ्नेलगायत गर्न थाले । उनलाई न्यायाधीश न्यौपानेले पटक–पटक मुद्दामा केन्द्रित हुन सचेत गराउनुपरेको थियो ।

खाँणका वकिलले राज्य नै लाग्यो भनेपछि न्यायाधीशको प्रश्न- राज्यविरुद्धको मुद्दामा राज्य लाग्दैन त ?

बहसकै क्रममा केसीले खाँणविरुद्ध मिडियादेखि राज्य नै लागेको जिकिर गरे । 'उहाँको विरुद्धमा मिडियादेखि राज्य नै लागेको छ,’ उनले भने । केसीले यस्तो भनेपछि न्यायाधीश न्यौपानेले प्रश्न गरे– राज्यविरुद्धको मुद्दा छ, राज्य नलागेर हुन्छ त ?

त्यसपछि केसी र न्यौपानेबीच सवालजवाफ चल्यो ।

केसीः यो के लेखेको अभियोगपत्रमा ?

न्यायाधीशः मैले तयार गर्ने हो र ? हजुरको भनाइले त मैले तयार पारेको जस्तो गर्नुभयो ।

केसीः सहयोग गर्ने उद्देश्य हो ।

न्यायाधीशः उद्देश्यमा खोट छैन । बहकिएको हो कि भन्ने हो ।

अनि केसीले फेरि अभियोगपत्र वाचन गर्न थाले । खाँण अहिले पनि नेपाली कांग्रेसको केन्द्रीय सदस्य रहेको भन्दै केसीले कारबाही गर्ने भए पार्टीले गरिसक्ने थियो भन्ने तर्क गरे । ‘निवर्तमान गृहमन्त्री हो । चुनाव जितेको भए फेरि पनि मन्त्री बन्न सक्नुहुन्थ्यो,’ केसीले भने, ’उहाँलाई राज्यविरुद्धको अपराध ?’

आजीवन कारावास भए पनि के भो र ?

यो प्रकरणका मुख्य योजनाकार भनिएका केशव दुलाल आदेश आउने दिन औपचारिक रुपमा बोल्न तयार भएनन् । उनले आफू पनि पीडित रहेको बताएका थिए । प्रहरी महानिरीक्षक वसन्त कुँवर अपराध अनुसन्धान प्रमुख हुँदा उजुरी हालेको बताए । त्यसको सुनुवाइ नभएको र पोलिएको आधारमा केहीलाई अनुसन्धानमा तानिएको र केहीलाई नतानिएकोमा उनी रुष्ट थिए ।

उनले सरकारी वकिल र प्रहरीकोमा गरेको बयानमा २०७६ असारमा तत्कालीन प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीका प्रमुख स्वकीय सचिव राजेश बज्राचार्यलाई १ करोड रुपैयाँ दिएको बताएका थिए ।

त्यसमा मिडिया, सरकारी वकिलले वेवास्ता गरेपछि अदालतमा बयान फेरेको बताए । सबैतिर बनावटी काम हुने उनले बताए । ‘मिडिया, अदालत प्रशासन सबै रेडिमेट छ यहाँ बोलेर के हुन्छ ? वास्तविकता ल्याउनुपर्छ भनेर सानु भण्डारी र मैले अडान लिएपछि यो केस यहाँ आइपुग्यो । अरुलाई मतलब छैन । अब बयान फेरेर गिज्याउँछ भनेर बयान अदातलतमा फेरे,’ उनले भने ।

अरु प्रतिवादीतर्फ देखाउँदे उनले भने, ‘यी सबै पोलेको आधारमा आउने । मुद्दा खेप्ने । तर अरु खोई ? यो सिस्टममा देश चल्दैन ।’

आदेश आउने समय नजिकिँदै गर्दा साँढे ४ बजे उनले भने, ‘जे फैसला आए पनि के हुने हो र ? आजीवन कारावास भए पनि के भो र ?’

एक मात्र वकिल

प्रतिवादीको तर्फबाट बहस गर्ने वकिलको भिडले गर्दा १० दिनमा सकिने तय भएको बहस १३ दिन लम्बियो । अन्य प्रतिवादीहरूले वकिलहरूको भिड ल्याइरहँदा प्रतिवादी गोविन्द चौधरीको तर्फबाट भने एक मात्र वकिलले बहस गरे । उनी थिए राम सुब्बा । उनले बहसको समयमा मिसिल ल्याउन सकेका थिएनन् ।

नक्कली भुटानी शरणार्थी प्रकरणः इजलासमा वकिलको मिसिल नपुगेपछि ...

वकिलको भिड

बालकृष्ण खाँणको तर्फबाट बहस गर्ने वकिलको भिड थियो । उनले अधिकांश वरिष्ठ वकिललाई बहसमा उतारेका थिए । खाँणको तर्फबाट ३० गते पंकज कर्ण, शेरबहादुर केसी, महादेव यादव, प्रेमबहादुर खड्का, लक्ष्मी थापा खड्का, एगराम पोखरेल, अजयशंकर झा, हरिहर दाहाल, नृसिंह केसी, मणिराम उपाध्याय गरी १० जनाले बहस गरे ।

दिनभर भएको बहस नसकिएपछि बार र बेन्चबीच लफडा भएको थियो । त्यसको भोलिपल्ट ३१ गते उनको तर्फबाट रमण श्रेष्ठ, सुरेन्द्र महतो, गोपालकृष्ण घिमिरे, ललितबहादुर बस्नेत, खम्बबहादुर खाती र योगेन्द्र अधिकारी गरी १६ जना वकिलले बहस गरेका थिए ।

खाँणका वकिलको तर्क- कांग्रेस सभापति बन्न सक्छ भनेर जानीबुझी 'इमेज ड्‌यामेज' गर्न खोजियो

शरणार्थी प्रकरणः बहसपछि ढुक्क देखिए केशव, बलियो अधिवक्ता खोज्दै खाँण

नक्कली भुटानी शरणार्थी प्रकरणमा १०० भन्दा बढी वकिलकाे बहस, कसले कसकाे गरे बचाउ ?

मुड्की बजार्दै कड्किए टेकनाथ

जेठ ३२ गतेको इजलासमा प्रतिवादी टेकनाथ रिजालले आफ्ना कुरा राख्न न्यायाधीश न्यौपोनसँग अनुमति मागे । ३ बजेर १८ मिनेट जाँदा इजलासमा आफ्ना कुरा राख्न सुरु गरेका रिजालले ३ बजेर ३२ मिनेट जाँदा आफ्ना कुरा सिध्याए ।

इजलासमा मन्द बोलीबाट कुरा राख्न सुरु गरेका उनलाई अन्तिममा सम्हाल्न अन्य अधिवक्ता जानुपर्ने अवस्था आयो ।

रिजालले उच्च ओहदाका अधिकारीहरू अभियुक्त बन्नुको कारण उनीहरू नै रहेको बताए । ‘यहाँ अहिले सरकारका मन्त्री, सचिवहरू हुनुहुन्छ,’ पछाडितिर फर्किएर रिजालले भने, ‘त्यत्रो पदमा पुगेकाहरू आज अभियुक्त बनेर यहाँ हुनुको कारण स्वयम्‌ उहाँहरू हो ।’

इजलासमै टेकनाथ रिजालले भने– एक दुई चोहरूले हामीलाई पनि फसाए

नक्कली भुटानी शरणार्थी प्रकरणः दुई हप्ता लगाएर गरिएको थुनछेक बहस अन्तिमतिर

उनले यसो भन्दै गर्दा न्यायाधीश आसनको चौथो र पाँचौँ लहरमा बसेका प्रतिवादीहरू मौन थिए । गम्भीर भएर रिजालको कुरा सुनिरहेका थिए । रिजाल कड्किँदै जाँदा न्यायाधीश आसनको चौथो लहरमा रहेका पूर्वउपप्रधानमन्त्री टोपबहादुर रायमाझी, पूर्वगृहमन्त्री बालकृष्ण खाँण, निलम्बित सचिव टेकनारायण पाण्डेलगायत अभियुक्त गम्भीर थिए । एकले अर्कापट्टि बेलाबेलामा हेरिहन्थे । उनीहरूको सम्पूर्ण ध्यान भने रिजालतिर थियो ।

‘उहाँहरूको कारणले आज भुटानी शरणार्थीले यो अपमान, खेप्नुपर्‍यो,’ रिजालले पछाडि फर्किएर चोर औँला ठड्याउँदै कड्किए, ‘यहाँभन्दा बेइज्जती खप्न सकिन्न । यी ६ हजार मान्छेको समस्या समाधान गर्ने नाममा यी चोरहरूले ठगेर खाने ?’

टोपबहादुरका वकिललाई टेकनाथका वकिलको जवाफ- अन्तर्राष्ट्रियस्तरको काम गरिरहनुभएको छ, होस गुमाएको भन्ने ?

सहयोगीलाई समयमै पठाउन भनेका टेकनाथले वकिल नै पाएनन्

बोल्दाबोल्दै आक्रोशित बन्न पुगेका रिजालले कठघरामा मुड्की बजारे । यतिबेला इजलास कक्षबाहिर रहेका सुरक्षाकर्मी सतर्क अवस्थामा थिए । तीमध्ये अधिकांश प्रतिवादीहरूको सुरक्षाका लागि आएका प्रहरी थिए । रिजाललाई सम्हाल्न दुई जना अधिवक्ताहरू पुगेका थिए ।

न्यायाधीशलाई अभियुक्तको गुनासो- सुत्ने बेलासमेत सासै फेर्न दिइँदैन, दमको बिरामी छु

सुन्धारा कारागार लैजाँदै गर्दा बालकृष्ण खाँणले भने– म निर्दोष छु

प्रकाशित मिति: शनिबार, असार २, २०८० १९:०५