प्रहरीमा ३० वर्षे सेवाहद हटाउने चलखेलले अन्योलमा एआईजी बढुवा

A+ A A-

प्रहरीमा ३० वर्षे सेवाहद हटाउने चलखेलका कारण रिक्त चार अतिरिक्त प्रहरी महानिरीक्षक (एआईजी) बढुवा अन्योलमा परेको छ । प्रहरीमा ८ एआईजीको दरबन्दी रहेकोमा हाल चार एआईजीको दरबन्दी रिक्त छ । एआईजीको ५६ वर्षे उमेरहदका कारण विश्वराज पोखरेल, मुकुन्द आचार्य, अरुणकुमार बीसी र रवीन्द्र धानुकले अवकाश पाएपछि एआईजी दरबन्दी रिक्त भएको हो ।

पोखरेलले पाँच महिनाअघि २० साउन, आचार्यले २३ भदौ, बीसीले १५ कात्तिक र धानुकले २५ कात्तिकमा अवकाश पाएका थिए । प्रहरी नियमावली अनुसार प्रहरीमा रिक्त पद तीन महिनाभित्र बढुवा गरिसक्नुपर्ने व्यवस्था छ । तर, आईजीपी धीरजप्रताप सिंह प्रहरीको ३० वर्षे सेवाहद हटाउने चलखेलमा लागेपछि एआईजी बढुवा नै अन्योलमा परेको हो ।

आईजीपी सिंह ३० वर्षे सेवाहदका कारण चार महिना पछि ११ चैतमा अनिवार्य अवकाशमा जाँदैछन् । प्रहरी नियमावली २०७१ को परिच्छेद-४ ले प्रहरी कर्मचारीको बढुवासम्बन्धी व्यवस्था गरेको छ । नियमावलीको नियम ९ (१) को खण्ड (६) ले प्रहरी निरीक्षकभन्दा माथिका पदहरू शतप्रतिशत बढुवाद्वारा पूर्ति गरिने र पदपूर्ति गर्न लेखी आएको मितिले तीन महिनाभित्र बढुवा समितिले पदपूर्ति गरिसक्नुपर्ने उल्लेख छ ।

प्रहरी प्रधान कार्यालयले भने यो बीचमा आमनिर्वाचनका कारण बढुवा प्रक्रिया रोकिएको जनाएको छ । रोचक तथ्य के छ भने तीन एआईजीको दरबन्दी रहेको प्रहरीमा तत्कालीन पाँच एआईजी थप आवश्यक रहेको भन्दै केपी शर्मा ओली नेतृत्वको सरकारले दुईवटा र शेरबहादुर देउवा नेतृत्वको सरकारले तीन दरबन्दी थप गरेर पाँच बनाएको थियो । तिनै दरबन्दी हाल रिक्त छन् ।

निवार्चन सकिएलगत्तै एआईजी बढुवा गर्ने भन्दै गृह मन्त्रालयले निर्वाचन आयोगसँग सहमति लिएको थियो । तर, उक्त सहमति कार्यान्वयन भने हुन सकेको छैन । ४ मंसिरको चुनाव सकिएको १४ दिन भइसक्दा पनि निर्वाचन आयोगको आचारसंहिताका कारण सरकारले सरुवा बढुवा गर्न मिल्दैन । चार एआईजीका लागि हालका आईजीपी सिंहकै ब्याची तीन डीआईजीसहित दुई दर्जन डीआईजी प्रतिस्पर्धामा छन् ।

सिंहका ब्याचीबाहेक अहिले एआईजी बढुवा हुने पछिल्लो ब्याचका प्रहरी अधिकारी नै भावी आईजीपीको प्रतिस्पर्धामा पुग्ने भएकाले पनि एआईजी बढुवा पेचिलो बनेको हो । आईजीपी सिंहका ब्याचीहरू डीआईजीत्रय मसुद आलम खाँ, नलप्रसाद उपाध्याय र मोहन आचार्य बढुवाका प्रमुख दावेदार हुन् । उनीहरूले अहिले क्रमश: मधेस प्रदेश, लुम्बिनी र सुदूरपश्चिम प्रहरी प्रमुख छन् । उनीहरू पछिका ब्याचीमा बसन्तबहादुर कुँवर, टेकप्रसाद राई, अशोक सिंह, दीपक थापा, श्यामलाल ज्ञवाली, सन्दीप भण्डारी, किरण वज्राचार्य, उमेशराज जोशी, मीरा चौधरी, रामदत्त जोशी र भीम ढकाल प्रतिस्पर्धामा छन् ।

सिंहका ब्याचीबाहेक पछिल्लो ब्याचबाट बढुवाको प्रमुख दावेदार कुँवर, राई, सिंह र थापा हुन् । आईजीपी सिंहनिकट एक अधिकारीका अनुसार सिंह आफ्ना ब्याची तीन जनालाई नै रोकेर पछिल्ला ब्याचकै चार जना डीआईजी बढुवा गर्ने तयारीमा छन् । कुँवरका ब्याचीहरूबाट एक जना मात्रै एआईजी बनाउँदा भावी आईजीपीको प्रतिस्पर्धामा एकल एआईजी मात्रै हुने भएपछि चार जनालाई नै बनाउने गृहकार्यमा लागेका हुन् ।

तर, आईजीपी सिंहले ३० वर्षे सेवा हटाउन सफल भए कुँवरका ब्याचीहरू आईजीपी हुनबाट बन्चित हुनेछन् । प्रहरी नियमावलीअनुसार एआईजी बढुवामा गृहसचिवको अध्यक्षतामा प्रधानमन्त्री तथा मन्त्रिपरिषद् कार्यालयका सचिव सदस्य र आईजीपी सदस्य-सचिव रहने व्यवस्था छ ।

३० वर्षअघि रोपिएको थियो प्रहरीमा विवादास्पद ३० वर्षे सेवा हद

प्रहरीमा ३० वर्षे सेवा अवधिको कानुनी व्यवस्था भएको ३० वर्ष पुगेको छ । प्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवा विभागीय मन्त्री हुँदा १५ फागुन २०४९ देखि प्रहरीमा हालका ३० वर्षे सेवा लागू गराएका थिए । उनीमाथि गृहमन्त्री हुँदा सुदूरपश्चिम अछामका मोतिलाल बोहरालाई आईजीपी बनाउन प्रहरी नियमावली फेरबदल गरेर रत्न शमशेर जबरालाई हटाएर प्रहरीमा संगठनको ‘सिस्टम’ भत्काएको आरोप लागेको थियो ।

प्रहरीमा ३० वर्षे सेवा अवधि हटाउनुपर्ने माग २०५५ बाट नै उठ्दै आएको छ । तर, हालसम्म ३० वर्षे सेवा हट्न भने सकेको छैन । हरेक आईजीपी अवकाशको मुखमा पुग्दा ३० वर्षे सेवा पनि चर्चामा आइरहने गर्छ । प्रहरीमा ३० वर्षे सेवा हट्न आवश्यक रहे पनि पछिल्लो ब्याचका प्रहरी अधिकारीको वृद्धि विकासमा असर नपर्ने गरेर हट्नुपर्ने तर्क प्रहरी अधिकारीको छ । पूर्वप्रहरी नायब महानिरीक्षक (डीआईजी) हेमन्त मल्ल भने प्रहरीको ३० वर्षे सेवा सरकारका लागि बार्गेनिङ गर्ने हतियार भएको बताउँछन् ।

‘प्रहरीमा ३० वर्षे सेवाहद हट्नुपर्ने बहस चलेको वर्षौं भयो । हरेक आईजी अवकाशको मुखमा पुग्दा यही हल्ला चल्छ । तर, आफ्नो स्वार्थपूर्तिका लागि नियमावलीमा राख्दा संगठन झन् विकृत हुन्छ । तर, यसलाई ऐनमा व्यवस्था गर्ने गरेर राख्ने हो भने हट्नु आवश्यक छ,’ उनले भने ।

प्रकाशित मिति: आइतबार, मंसिर १८, २०७९ १३:०४