प्रधानमन्त्री ओलीलाई चीनले नबोलेरै दिएको चार सन्देश

चिनियाँहरूले दुई तरिकाले जवाफ दिन्छन् । एक, बोलेर । अर्को, नबोलेर । प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीको चीन भ्रमणमा चीनले नबोलेरै धेरै सन्देश दिएको छ । कूटनीतिज्ञहरूको विश्लेषणमा ओलीको भ्रमणमा नबोलेर चीनबारे नेपालमा भइरहेका गतिविधिप्रति मौन असहमति जनायो ।

ओलीको भ्रमणमा क्रममा चिनियाँ प्रधानमन्त्री ली छ्याङबीच भएका नाैबुँदे समझदारी त्यही असहमतिका सन्देश हुन् । विगतमा भइसकेका सहमतिलाई दोहोर्‍याएर समझदारी गर्नुले चीनको चित्तमा चिसो परेको अर्थमा विश्लेषण गर्नुपर्ने कूटनीतिज्ञहरू बताउँछन् ।

खासगरी, काठमाडौंमा चर्चा भएजस्तो बीआरआई कोअपरेसन फ्रेमवर्कमा हस्ताक्षर हुने र पोखरा अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलको ऋण मिनाहाको कुरा ओलीको भ्रमणअघि खुबै उठेका विषय थिए । ती दुवै एजेन्डा प्रधानमन्त्रीको तहमा समझदारी भएन ।

पोखरा विमानस्थलको ऋण मिनाहाका लागि केही महिनाअघि अर्थ मन्त्रालयले चीनलाई पत्र पनि पठाइसकेको थियो । त्यस अर्थमा अहिले प्रगतिको अनुमान थियो । तर, प्रधानमन्त्री ओलीको भ्रमणअघि राप्रपा अध्यक्ष राजेन्द्र लिङ्देनसँगको भेटमा चिनियाँ राजदूत छन् साेङले पोखरा विमानस्थलको ऋण मिनाहा गर्न नसक्ने बताएका थिए ।

त्यसैले पोखरा विमानस्थलको ऋण मिनाहाको एजेन्डाको च्याप्टर त्यही बेला क्लोज भएको अर्थमा हेरिएको थियो । तर, कांग्रेस र एमालेका नेताहरूबीच लामो छलफलपछि सहमति जुटाएको भनिएको बीआरआई कोअपरेसन फ्रेमवर्कमा पनि चीन सहमत नभएको सन्देश दिएको छ ।

चीनका लागि पूर्वराजदूत राजेश्वर आचार्य दुई जना प्रधानमन्त्रीबीच बीआरआईको विषय नपरेपछि उक्त विषयमा समझदारी छैन भन्ने अर्थमा बुझ्नुपर्ने बताउँछन् । शिलापत्रसँगको कुराकानीमा आचार्यले भने, ‘बीआरआईको एजेन्डा दुई जना प्रधानमन्त्रीबीच समझदारी नभएपछि अब हुँदैन, फेस सेभिङका लागि संयुक्त विज्ञप्तिमा आउन सक्छ । तर, त्यसको खास अर्थ हुँदैन ।’

प्रधानमन्त्री ओलीको चीन भ्रमण क्रमभंगको निर्णय थियो । प्रधानमन्त्रीमा निर्वाचित भएपछि भारत भ्रमण जाने अघोषित परम्परा तोडेर ओलीले उत्तरको यात्रा तय गरेका थिए । त्यस कारणले राजनीतिक र भूराजनीतिक रूपमा निकै अर्थपूर्ण ढंगले हेरिएको थियो ।

अघिल्ला भ्रमणमा ओलीले ऐतिहासिक सहमति गरेका थिए । त्यस अर्थमा पनि अहिले ओलीको भ्रमणलाई महत्त्वका साथ हेरिएको थियो । त्यसैले, ओलीको राजनीतिक भविष्यमा चीनको भ्रमण अर्थपूर्ण हुने अनुमान गरिएको थियो । तर, चीनको अहिलेको आतिथ्य हेर्दा ओलीको अन्तर्राष्ट्रिय छवि मात्र होइन, आन्तरिक राजनीतिमा पनि निराश बनाइदिएको छ ।

आचार्य भन्छन्, ‘गार्ड अफ अनर पाएर प्रधानमन्त्री ओलीका लागि व्यक्तिगत रूपमा उपलब्धिपूर्ण रह्यो तर देशका लागि भ्रमण उपलब्धिमूलक भएन ।’ त्यसरी हेर्दा ओलीको भ्रमणबाट चीनले चार सन्देश दिएको कूटनीतिज्ञहरूले विश्लेषण गरेका छन् ।

चीनका चार सन्देश

१) अकूटनीतिक अभ्यासप्रति अरुचि

काठमाडौंका सार्वजनिक मञ्च मात्र होइन, सरकारी तवरबाट बीआरआई र नेपाल–चीन सम्बन्धमा जुन खाले टिप्पणी भएका थिए, त्यसलाई चीनले नरुचाएको सन्देश दिएको छ । प्रधानमन्त्री ओली स्वयम्‌ले सार्वजनिक मञ्चमा बीआरआईबाट ऋण होइन, अनुदान मात्रै लिने प्रतिबद्धता जनाएका थिए । पार्टीको सभामा बोलेर ओलीले आम रूपमा सन्देश दिन खोजेका थिए । कांग्रेस नेताहरूले पनि त्यही टिप्पणी गरेका थिए । त्यसले गर्दा, चीनको महत्त्वाकाङ्क्षी परियोजना बीआरआई विवादित भएको थियो, जसलाई चीनले नरुचाएको सन्देश दिएको छ ।

चीनका लागि पूर्वराजदूत राजेश्वर आचार्यको भनाइमा काठमाडौंमा भएको अकूटनीतिक अभ्यासलाई चीनले नरुचाएको देखियो । शिलापत्रसँग आचार्यले भने, ‘राजनीतिक दलका नेतादेखि अन्य फोरमहरूमा जसरी बीआरआईको विषयमा टिप्पणी भएका थिए, त्यसलाई चीनले नरुचाएको देखियो ।’ बीआरआईदेखि चीनसँग नेपालको सम्बन्धको विषयमा जसरी चर्चा भयो, त्यसले सरकारी रवैयाप्रति चीनको चिन्ता रहेको सन्देशको रूपमा पनि विश्लेषण भएको छ ।

२) राजनीतिक नेतृत्वप्रति अविश्वास

प्रधानमन्त्री ओली र चिनियाँ प्रधानमन्त्री बीच भएका नाैबुँदे समझदारीले काठमाडौंको राजनीतिक नेतृत्वप्रति अविश्वास पनि दर्शाएको छ । विगतमा पटकपटक सहमति भइसकेका बुँदामै फेरि समझदारी भएको छ, जसको खास अर्थ हुँदैन । कांग्रेस र एमाले मिलेर बनेको सरकारप्रति चिनियाँ विश्वास कमजोर रहेको सन्देश पनि दिएको छ । यी दुई दलको सरकार बन्ने क्रममै भारत र चीनले नरुचाएको अर्थमा विश्लेषण भएको थियो । अहिले चीनले प्रधानमन्त्री ओलीका भ्रमणका क्रममा भएका नाैबुँदे समझदारीले पनि त्यही अविश्वासको सन्देश दिएको विश्लेषण भइरहेको छ ।

केही कूटनीतिज्ञहरूले प्रधानमन्त्री ओलीलाई चीनको चिसो स्वागतले अहिलेको गठबन्धनप्रतिको अविश्वास र अरुचिलाई पनि संकेत गर्ने बताएका छन् । शिलापत्रसँगको कुराकानीमा कूटनीतिज्ञहरूले प्रधानमन्त्री अ‍ोलीले जसरी भ्रमणलाई उपलब्धिमूलक बनाउने अभिव्यक्ति दिएका थिए, त्यसमा चीनले चिसो पानी खन्याएको अर्थमा बुझ्नुपर्ने बताउँछन् । त्यसमा आचार्य पनि असहमत छैनन् । उनी भन्छन्, ‘जेजति समझदारी हुने हो, त्यो समकक्षीबीचमा हुने हो, प्रधानमन्त्रीले राष्ट्रपति सी चिनफिङसँगको भेटमा त जाहेर गर्ने मात्रै हो, त्यसैले अब थप केही हुँदैन, जसले राजनीतिक नेतृत्वमाथि अविश्वास छ भन्ने संकेत मिलेको छ ।’

३) चिनियाँ कार्डप्रति सचेत

चीनले काठमाडौंमा भइरहेका गतिविधिप्रति चित्त दुखाइ रहेको सन्देश पनि दिन खोजेको छ । केही दिनअघि काठमाडौं आएका चिनियाँ प्राध्यापकले पनि काठमाडौंमा चिनियाँ कार्डको प्रयोग हुने गरेको सुनाएका थिए । चीन सरकारले पनि काठमाडौंमा चिनियाँ कार्डप्रति सचेत रहेको सन्देश दिने प्रयास गरेको पनि विश्लेषण भइरहेको छ । विगतमा पनि ओलीले चीनसँग गरेका विभिन्न समझदारी कार्यान्वयनमा ध्यान दिएनन्, बरु भारतसँग सम्बन्ध सुधारको अस्त्रको रूपमा प्रयोग गरे ।

चीनसँग पारवाहन सन्धि गरे पनि कार्यान्वयनमा अहिलेसम्म प्रयास गरेका छैनन्, अनि पेट्रोल खरिदको एमओयु कार्यान्वयनमा गति नै दिएनन् । बरु, उल्टै ओलीसहित राजनीतिक दलहरूले भारतसँग पाइपलाइन विस्तारमा जोड दिए । त्यसले पनि चीनको चित्त दुखाइ रहेको सन्देश प्रवाहित गरेको विश्लेषण भइरहेको छ । हुन पनि, विगतमा ३ वर्ष प्रधानमन्त्री हुँदा बीआरआई सम्झौता कार्यान्वयनमा मौन ओली एमसीसीका लागि जोड गरिरहेका थिए । त्यही बेलामा नेकपाको विवाद उत्कर्षमा पुग्दा चीनले ओलीलाई विवाद व्यवस्थापनको सुझाव दिएको थियो ।

ओलीले भारतीय गुप्तचर सामन्त गोयललाई बोलाएर खुसामत गरे अनि चीनसँग सम्बन्ध दूरीमा राखे । त्यसबाट पनि चीन ओलीसँग असन्तुष्ट रहेको सन्देश दिन खोजेको अर्थमा पनि कूटनीतिज्ञले टिप्पणी गरेका छन् ।

४) दबाबमा राख्ने रणनीति

पछिल्ला दिनमा काठमाडौंमा पश्चिमाहरूको चर्को भूराजनीतिक प्रभाव विस्तार भएको छ । अनि, चीनले त्यसलाई काउन्टर गर्ने प्रयास गरिरहेको छ । त्यही क्रममा भारतसँग पनि सम्बन्ध सुधारको प्रयासमा चीन रहेको छ । ब्रिक्सको सम्मेलनमा दुई देशबीच देखिने गरी सहमति जुटाएका थिए । त्यस कारण नेपालसँग ठूला एजेन्डामा सहमति गरेर भारतसँग सम्बन्ध नबिगार्ने रणनीतिमा चीन रहेको अर्थमा पनि विश्लेषण भइरहेको छ ।

अर्थात्, नेपालको राजनीतिक नेतृत्वलाई दबाबमा राख्ने र भारतसँग सम्बन्ध नबिगार्ने रणनीतिका कारणले पनि अहिले ठूला एजेन्डामा प्रवेश गर्न चीन नचाहेको अर्थमा विश्लेषण भइरहेको छ ।

थप श्रृङ्खला :

ओली चीन भ्रमण विशेष- १ : ‘चाखलाग्दो र जोखिमपूर्ण’ उत्तरी यात्रामा ओली, के–के हुन सक्छन् एजेन्डा ?

ओली चीन भ्रमण विशेष- २ : ओलीको चीन भ्रमणका लागि गेमचेञ्जर परियाेजनादेखि चिनियाँ मुद्रा सटही दरसम्म चार 'प्रेस्क्रिप्सन'

ओली चीन भ्रमण विशेष- ३ : पूर्वाधार विकासमा चीनको बीआरआई कति सहयोगी कति असहयोगी ?

ओली चीन भ्रमण विशेष- ४ : प्रधानमन्त्रीको चीन भ्रमण: ‘डिजिटल सिल्क रोड सहकार्यको नवीन अवसर

ओली चीन भ्रमण विशेष- ५ : ओलीको चीन भ्रमणमा सुर्खेत-हिल्सा द्रुत मार्गदेखि उत्तरी नाका खुल्ने आस

ओली चीन भ्रमण विशेष- ६ : चीनविज्ञ भारतीय प्राध्यापकको नजरमा ओलीको चीन भ्रमणः तुष्टीकरण कि अनुकूलन ?

ओली चीन भ्रमण विशेष- ७ : नेपालले चिन्नुपर्ने चीन : प्रधानमन्त्रीको भ्रमणमा किन चाहिन्छ पर्यटन प्राथमिकता ?

ओली चीन भ्रमण विशेष- ८ : राजनीतिक ‘ग्याम्बल’ र कूटनीतिक ‘एड्भेन्चर’ गर्ने ओलीको चीन भ्रमण सामान्य र औसत हुनेछ (अन्तर्वार्ता)

यसअघिका विशेष श्रृङ्खला :

प्रचण्ड चीन भ्रमण विशेष- १ : कम्युनिस्ट प्रधानमन्त्रीले चीन जान रोजेको अमेरिकाको बाटो

प्रचण्ड चीन भ्रमण विशेष- २ : 'वातावरण बिग्रिन्छ भनेर प्रधानमन्त्रीले चुच्चे नक्साको कुरा उठाउनुभएन भने माफी दिन सक्दैनौँ'