'टर्मिनल'मा रोकिएको 'सानो खबर'

A+ A A-

ऊ अमेरिकाको विमानस्थलमा थुनिएको छ ।

विमानस्थल खासमा कोही थुनिनुपर्ने ठाउँ हैन । कतै जाने ठाउँ हो । या कतैबाट आइपुग्ने ठाउँ हो । तर ऊ चढेको जहाज हावामै हुँदै गर्दा उसको देशमा सैनिक 'कु' हुन्छ । देश गृहयुद्धमा जान्छ । चढ्नेबेलामा वैधानिक रहेको उसको पासपोर्ट ओर्लिँदासम्म अमेरिकाको लागि अवैधानिक हुन्छ । ऊ विमानस्थल कट्न पाउँदैन ।

निषेध अमेरिकाले उसको देशमाथि लगाएको थियो । निषेध लागेको बखत ऊ हावाको देशमा थियो । त्यसले जहाजलाई अमेरिका ओर्लिनबाट रोकेन । तर, ओर्लेपछि निस्किनबाट रोक्यो ।

कुनै देशले गरेको निर्णय सुनिँदा अर्को देशलाई अस गरेको सुनिएला । तर, त्यसले खासमा त्यो देशमा भएका मान्छेहरूलाई असर गर्छ । त्यो देशमा भएका मान्छेका सपनालाई असर गर्छ ।

त्यसैको असरले ढोकाबाट बाहिर निस्किने बेलामा उसको पासपोर्टमा हरियो स्ट्याम्प लागेन । अङ्ग्रेजी नजान्ने देशबाट आएको सरल र निस्वार्थ मान्छे ऊ अमेरिकाको एयरपोर्टमा थुनियो । कहिले निस्किन पाउँछु भन्ने थाहा नपाउँदै थुनियो ।

थुनिएपछि त्यसैले उसले जिन्दगीभर जानेको एउटै कुरा गर्‍यो । उसले कहिलेसम्म पर्खिनुपर्छ भन्ने थाहा नपाइकन पर्खियो । केवल पर्खियो ।

साना देशहरूले पर्खिनबाहेक के नै गर्न सक्छन् र ।

स्टिभिन स्टिलवर्गले निर्देशन गरेको 'द टर्मिनल' फिल्मले एयरपोर्टमा रोकिएको भिक्टर चरित्र र उसले भेट्ने मानिसहरूमार्फत साना देशका मानिसले रोकिनुपर्ने कारण र गर्नुपर्ने पर्खाइको कुरा गर्छ ।

सिमानाले छुट्टाएका देशहरूमा भएका मानिसहरूको पर्खाइ । अरूले गरेको निर्णय र अरूले गरेको युद्धले असर परेका मानिसहरूको पर्खाइ । एउटा मान्छेले अर्को मान्छेलाई मान्छेको रूपमा बुझ्न लाग्ने समयको पर्खाई । कुनै निर्णयले त्यो निर्णयले असर गर्नेहरू मानिस नै हुन्छन् भनेर बुझ्ने दिनको पर्खाई ।

कसैलाई उसको देश, थर, लिङ्ग, जातीयता आदि कुराहरूबाट माथि उठेर केवल एक मानिसको रूपमा गरिने समयको पर्खाई ।

टम ह्याङ्सले प्रमुख भूमिका निभाएको भिक्टर चरित्र र एयरपोर्टभित्र उसले बिताएको समय यति बेला धेरै देशका नागरिकहरूले भोगिरहेका छन् । कसैले नाकाबन्दीको कारण अत्यावश्यक वस्तुहरूको अभाव भोगिरहेका छन् । कसैले शरणार्थी बनेर अर्को देशको सिमानामा गरिने असीमित पर्खाइ भोगिरहेका छन् । कसैले छोडेर जान लागेको जहाजको चक्कामा झुन्डिनु पर्नेखालका बाध्यता भोगिरहेका छन् ।

फिल्म हेर्दै गर्दा भिक्टर चरित्र विश्वका धेरै देशको साझा चरित्र बन्छ । जो कुनै प्रतिबन्ध फुक्ने असीमित पर्खाइमा छन् ।

०००

फिल्मको ९५ प्रतिशतभन्दा बढी भाग अमेरिकाको एउटा विमानस्थलभित्र सकिन्छ । त्यो विमानस्थल आफैँमा साङ्केतिक हो । केही समयपछि त्यो नै अमेरिकाजस्तो लाग्न थाल्छ । अनि त्यहाँ भएका ठूला अफिसियलहरू अमेरिकाका ठूलो पदमा भएका मानिसहरूजस्तो लाग्छन् ।

फिल्मले भिक्टरको केसलाई उनीहरूले ह्यान्डल गरेको देखाउँदा अर्को तहमा अमेरिकी वैदेशिक नीति र त्यहाँको पुँजीवादी बजारले कसरी मानिसहरूलाई स्वतन्त्र बनाएकोजस्तो पारेर बाँधिरहेको छ अनि कसरी उपभोक्तावादमा सीमित गरिरहेको छ भन्ने देखाउँछ ।

ऊ एयरपोर्टबाट बाहिर जान पनि नपाउने अनि आफ्नो देश फर्किन पनि नपाउने अवस्था आएपछि अफिसियल भन्छ, 'म तिमीलाई फ्रि गरिदिन्छु । एयरपोर्ट टर्मिनलभित्र जता पनि जान सक्नेगरी फ्रि गरिदिन्छु ।' अर्थात् तिमी स्वतन्त्र छौ । तर यति सिमानाभित्र मात्र स्वतन्त्र छौ । कुनै जेलभित्र परेको मान्छेलाई जेलरले भनेको जस्तो । यस्सो सोच्दा स्वतन्त्रता भएको जस्तो । फेरि सोच्दा स्वतन्त्रता नभएको जस्तो ।

यो वाक्यले स्वतन्त्रताको नाममा एउटा बिल्डिङबाट अर्को बिल्डिङमा सीमित हुँदै गरेको अमेरिकी जीवनशैलीलाई व्यङ्ग गर्छ । सामान्य रूपमा अमेरिकामा बस्ने मान्छेको होलसेल दैनिकी त्यति मात्र हो । अमेरिकी व्यवस्थाले उनीहरूको लागि सुनिश्चित गरेको बाचा त्यति मात्र हो । अनि त्यसको बदलामा दिएको केही अधिकार पनि त्यति मात्र हो ।

त्यस्तै अर्को दृश्यमा एउटा संवादले भन्छ 'यहाँ एउटा मात्र काम गर्न मिल्छ । त्यो हो किनमेल ।' अर्थात् अमेरिकामा गर्न पाउने काम त्यही खर्च मात्र हो ।

पहिला अमेरिकाको सपनाभित्र अटेका यी चिजहरू अहिले संसारभर फैलिँदै छन् । हाम्रै वरपर आइपुगेका छन् । हामीभित्र नै छिरिसकेका छन् । फिल्मले त्यो फैलावटलाई सम्झाउँछ । अनि सँगै घचघट्याउँछ ।

सँगै उसलाई गेटबाट बाहिर निकाल्न खोज्दा उसका हरेक गतिविधिलाई पट्याउने सिसिटिभी क्यामेराले पनि सुरक्षाको नाममा बढ्दै गएको निरीक्षणको प्रभावलाई बताउँछ । त्यस्ता सामाग्रीहरू यति जटिल गरी हाम्रो आवश्यकतामा गाँसिएका छन्, तिनले कतिबेला हामीलाई सीमित गरिसक्छन् थाहा नै हुँदैन । एउटा दृश्यमा भिक्टरलाई बाहिर निकाल्न पाए सहर प्रहरीको जिम्मा लगाउन पाइन्थ्यो सोचेर विमानस्थलको प्रमुख उसलाई भाग्न दिने योजना बनाउँछ । तर, भिक्टर भाग्दैन । बरु ऊ सिसिटिभीतिर हेर्दै बोल्छ । उसले बोलेको माथिबाट हेरिरहेका कोही अधिकारीले सुन्दैनन् ।

साँच्चै सोच्दा सिसिटिभीले केवल देखाउँछ मात्र । बोल्दैन । सुन्दैन । हामी हाम्रो सुरक्षाको जिम्मा त्यस्तो प्रविधिको सामुन्ने पोखिरहेका छौँ । जसले हामीलाई चाहिने सुरक्षा त दिइरहेको छ तर त्यससँगै हामीबीचमा भएको मानवीयतालाई भने धेरै प्रश्नहरू सोधिरहेको छ ।

फिल्मको एउटा दृश्यमा एक जना मानिस बाबुको लागि चाहिने औषधि लिएर विमानस्थलमा आइपुग्छ । ती औषधि लैजान नपाइने भएर ऊ रोकिन्छ । त्यसलाई लैजान नपाएर ऊ अनियन्त्रित हुन्छ । ती औषधि उसले लैजान नपाउने लिस्टमा छन् । उसको लागि दोभासे बन्न बोलाइएको भिक्टरले जति गर्दा पनि औषधि लैजान नदिएपछि त्यो औषधि उसको बाबुलाई हैन बाख्रालाई हो भनिदिन्छ । बाबुको लागि भनेर लैजान नपाइएको औषधि बाख्राको लागि भन्दा भने लैजान पाइन्छ ।

यो दृश्यले धेरै नियमहरू कसरी मानवलाई केन्द्रमा नराखी बनाइएको छ भन्ने कुरा संकेत गर्छ । केही समय पहिला अलजजिराले अमेरिकाले लगाएको नाकाबन्दीको असर इरानको औषधि बजारलाई पर्छ भनेर भिडियोमा देखाएको थियो । त्यहाँको फार्मेसीले देशमा चाहिनेहरूको लागि पर्याप्त औषधि पुर्‍याउन नसकेको तथ्य सुनाएको थियो । नाकाबन्दीकै कारण अमेरिकालगायत देशबाट तथा डलरको कारोबार चाहिने देशबाट औषधि ल्याउन गाह्रो भएको सुनाएको थियो । त्यो दृश्यले फेरि पनि अमेरिकाको मानव सुरक्षाको लागि भन्दै मानव संवेदनाबाहिर पुगेका केही नियमहरूलाई सचेत गराउँछ ।

अनि विमानस्थलमा काम गरिरहेका धेरै मानिसहरूलाई आफ्नो काम गुम्छ भन्ने पीडा छ । त्यहाँको भुइँ पुछ्ने भारतीय मूलका वृद्ध भिक्टरले आफ्नो काम गरिदिएको भनेर रिसाउँछन् । उनलाई आफ्नो काम गुम्छ भन्ने पीडा छ । तर, उनको अवस्था थाहा पाएर पनि विमानस्थलका अधिकारीहरू केही गर्दैनन् । किनकि, उनीहरूलाई पनि सस्तो श्रमिकहरू चाहिएको छ । औपचारिक सुरक्षाबिना नै काम गर्ने कामदारहरू चाहिएको छ । ती त्यस्ता हुन्, जो आफ्नो काम बिग्रिएमा सबैथोक गुम्छ भनेर डराउन् ।

०००

यो फिल्मले ठूलाे खबरले साना मान्छेहरूलाई पार्ने असर देखाउँछ ।

उसको देशमा युद्ध सुरु भएको खबर ठूलाे हो । त्यो खबर ऊ रोकिएको विमानस्थलका धेरै टिभीहरूमा प्रसारित भइरहेको छ । उसले नबुझ्ने भाषामा प्रसारित भइरहेको छ । युद्धको खबर एउटा यस्तो ठूलाे खबर, जसलाई बुझ्न कुनै सबटाइटल चाहिँदैन । युद्ध एउटा यस्तो वस्तु जसलाई बेच्न कुनै विज्ञापन चाहिँदैन ।

तर, त्यो युद्धको कारण भिक्टरलाई परेको असर सानो खबर हो । त्यो खबर जो खबर बन्न पनि लायक छैन । जसलाई बुझ्न एयरपोर्टका कुनै पनि ठूला अधिकारीले सक्दैनन् । ऊ आफ्नो पीडा लिएर कुनै लाउन्जमा पुग्दा त्यसका गेटमा हुनेहरूले उसलाई 'पब्लिक लाउन्ज' यो हैन भनेर फर्काइदिन्छन् । ऊ किन अमेरिका जान चाहन्छ भन्ने कुराको गहिराइमा पुगेर उसलाई महसुस गर्न कुनै पनि अधिकारीले जरुरी ठान्दैनन् ।

ठूला अधिकारी बेलाबेला अमेरिकाका राष्ट्रपतिजस्तै बोल्छन् । उनीहरूले कसलाई छिर्न दिने र कसलाई छिर्न नदिने भनेको कुरा बेलाबेला अमेरिकाको अन्तर्राष्ट्रिय नीतिबारेमा छलफल गर्न बसेका राष्ट्रपतिजस्तै लाग्छन् । उनीहरू अङ्ग्रेजी बुझ्दैन भन्ने थाहा भइसक्दा पनि भिक्टरसँग अङ्ग्रेजीमा बोल्न छोड्दैनन् । उसका लागि कुनै दोभासे चाहिन्छ भन्ने महसुस गर्दैनन् ।

ठूलाे खबरमा बानी भएकाहरूको लागि सानो खबर वरपर रहेका मानिसहरू केवल कुनै सङ्ख्या हुन् । केवल कुनै मुद्दा हुन् । केवल कुनै अवस्था हुन् । वा समस्या हुन् । उनीहरूलाई पर्खिएर सम्बोधन गरिनु जरुरी हुँदैन । केवल उनीहरूलाई पन्छाउन सके हुन्छ ।

त्यसैले त शरणार्थी समस्याको खबर ठूलाे छ तर त्यसभित्र परेका साना खबरहरू लगभग अदृश्य छन् । त्यसैले त सिरियामा कसले बम झार्‍यो भन्ने खबर ठूलाे छ तर त्यहाँ को को मरिरहेका छन् भन्ने सानो । त्यसैले त धमाका ठूलाे छ तर त्यसले कुनै परिवारलाई पुस्तौँसम्म पुर्‍याएको कम्पन सानो ।

फिल्ममा भिक्टरलाई पन्साउन भर्खरै नियुक्त भएको विमानस्थल प्रमुख उसलाई केवल आफ्नो काँधबाट हटाउन चाहन्छ । भिक्टर रोकिएको उसकै देशको नीतिको कारणले हो । त्यो नीतिको मानवीय व्याख्या नभएको कारणले हो । तर, उसलाई त्यो व्याख्यातिर जाने फुर्सद छैन । उसका लागि भिक्टर कुनै मान्छे हैन । उसको प्रोफाइललाई असर गर्नसक्ने कुनै केस हो । उसको सजिलो बाटोमा आएको केवल एक ढुङ्गा हो । ठेस हो ।

ठूलाे खबरले साना खबरहरूलाई केवल ठेसको रूपमा मात्र हेर्छन् । यो कुरा खबर बाहिर पनि उस्तै छ । जहाँ मानवको मूल्य भन्दा माथि नियमका मूल्यहरू छन् ।

०००

भिक्टर विमानस्थलमा उसको न यता न उताको अवस्था देखाउन प्रयोग भएको एउटा बिम्ब शक्तिशाली छ । एयरपोर्टबाट बाहिर निस्किन नपाएको पहिलो रात ऊ निदाउने ठाउँ खोज्दै जान्छ । तर, कतै पनि पाउँदैन । एउटा बेन्च भेटेर त्यसमा सुत्न खोज्छ । एउटामा मात्र सुत्न सजिलो हुँदैन । त्यसमा अर्को उल्टो पारेर जोड्छ । दुईतिरबाट फर्किएका बेन्च पनि सजिलो हुँदैन । ऊ एउटा बेन्चपट्टि जिउ पार्छ र अर्को बेन्चपट्टि खुट्टा पारेर सुत्छ । दुइटा बेन्चलाई एक अर्कातिर फर्काउँदा पनि उसले चाहेको जसरी ऊ सुत्न पाउँदैन । ऊ आधा एउटा बेन्चमा हुन्छ, आधा अर्को बेन्चमा ।

मतलब आधा ऊ आफ्नो देशमा छ, आधा अमेरिकामा । मतलब उसको आधा मन आफ्नो देशमा छ, आधा अमेरिकामा ।

हामीले बनाएका सिमानाहरूले धेरै देशका मानिसहरूलाई यस्तै गरी बेन्चमा सुत्न बाध्य पारिदिएका छन् । यहाँ ऊ बसेको बेन्चमा बरू कुनै काँडा छैनन्, तर धेरैतिर त पर्खाल र काँडा पनि लगाइदिएका छन् । सिमानाविहीन राज्यको तुलना गर्नु त दिवासपना भइगयो । तर, ती राज्यहरूको बीचमा पनि यो विमानस्थलमा जस्तै 'किनमेल' गर्न पाइन्छ । व्यापार चल्छ । तर, सामान सजिलै जाने ठाउँमा पनि मान्छे सजिलै जान सक्दैनन् ।

भिक्टरले उसको देशमा युद्ध भएको कुरा नबुझेपछि बुझाउन खोज्दा अफिसियलले टेबलमा भएको हावा भरिएको चिप्स देखाउँछ र भन्छ, 'यो तिम्रो देश हो ।' एकछिनमा ऊ त्यसलाई हातले हानेर फुटाउँछ । र भन्छ, 'तिम्रो देश यस्तो भयो ।' चिप्सको प्याकेट अचानक खुल्दा चिप्स उछिट्टिएर उसको जिउभरि लाग्छ । अर्थात् देशको अवस्थाले उसको जीवनलाई अस्तव्यस्त पारिदिन्छ ।

०००

उसको पर्खाइ सकिन्छ । फिल्मको अन्तिममा ऊ बाहिर जान पाउँछ । आफ्नो बुवाकाे सपना पूरा गर्न पाउँछ । ऊ बाहिर पुगेपछि ऊ जाँदै गरेको हेरेर फर्किएको कार्यकारी विमानस्थल प्रमुख भेट्न आएको निवर्तमान प्रमुख भन्छ, 'कहिलेकाहीँ हामीले मानिसलाई वास्ता गर्नका लागि नियम र नम्बरहरूलाई बेवास्ता गर्नुपर्छ ।'

यो फिल्मले भन्न चाहेको कुरा यही हो । नियमहरू बन्छन् । बन्नु पनि पर्छ । तर, त्यो नियमको मुख्य उद्देश्य कसैको जीवनलाई अप्ठ्यारो पार्नु हैन, कसैको जीवनलाई सजिलो पार्नु हुनुपर्छ ।

हाम्रो देशले बनाएका कति नियमहरूलाई पनि मानवीय रूपमा रहूँ रहूँ लाग्दो हो है ?

यो फिल्म नेटफ्लिक्समा उपलब्ध छ ।

प्रकाशित मिति: सोमबार, पुस १२, २०७८ ०७:५९