'जिन्दगी ना मिलेगी दोबारा' मा प्रयोग भएका कवितासँग

A+ A A-

यो फिल्मको एक चरित्र इमरान (फरहान अख्तर) कविता लेख्छ । तर, आफूले लेखेको कविता ऊ फिल्ममा भएका कसैलाई सुनाउँदैन । उसका दुई मिल्ने साथीलाई ऊ कविता लेख्छ भन्ने थाहा छ तर तिनले पनि उसका कविता सुनेका छैनन् ।

मलाई यो फिल्ममा सबैभन्दा धेरै छुने चरित्र उही हो । त्यहाँ भएका तीन पुरुष चरित्रहरूमध्ये 'कुनमा आफू सबैभन्दा धेरै पाउँछस् ?' भन्ने प्रश्न कसैले सोधे पनि मैले छान्ने पात्र उही हो ।

फिल्मको फरकफरक दृश्य र सन्दर्भ पारेर उसको आवाजमा चारवटा कविता बज्छन् । ब्याकग्राउण्डमा बज्ने ती कविताहरूमा म आफ्नो जीवनको लय दाँज्न खोज्छु । सोच्छु । प्रेरित हुन्छु ।

म 'जिन्दगी ना मिलेगी दोबारा' फिल्मलाई जति प्रेम गर्छु, त्योभन्दा धेरै प्रेम फिल्ममा जोया अख्तरले दृश्यहरूको भावनात्मकतालाई बढाउने गरी प्रयोग गरेका ती कविताहरूलाई गर्छु । फिल्मका लागि जाबेद अख्तरले लेखिदिएका ती कविताहरूलाई मात्र युट्युबमा बेलाबेला खोल्छु र सुन्छु । ट्वीटरमा बेलाबेला शेयर पनि गर्छु ।

ती कविता मन पराउने मान्छेलाई पनि 'हामीले एउटै कुरा मनपराउँछौँ है' भनेजसरी प्रेम गर्छु ।

यो फिल्म तीन जना साथीहरूको कथा हो । उनीहरू कलेजमा पढ्दाताकाको आफ्नो घुम्ने योजना पूरा गर्न जम्मा भएका छन् । तीन जनाले स्पेनका तीनवटा ठाउँ र ती ठाउँमा भएका साहसिक खेल छानेका छन् तर एकअर्कालाई बताएका छैनन् । एक जनाले छानेको खेल बाँकी तीन जनाले गर्नैपर्ने नियम छ । फिल्म उनीहरूले छानेका तीनवटा साहसिक खेलमार्फत अगाडि बढ्न थाल्छ ।

तर, खेलमा मात्र अडिँदैन । उनीहरूको चरित्रका फरकफरक गहिराइहरू पनि खोलिदिन थाल्छ । फरकफरक खोजीहरू केलाइदिन थाल्छ । त्यही क्रममा तीनवटा खेल अनि त्यसको यात्रामा भएका केही घटनाहरूको साक्षी बसेजसरी ती कविताहरू बज्न थाल्छन् ।

निर्देशक जोया अख्तरले ती कवितामार्फत तीनवटा काम एकैपल्ट गरेकी छन् । पहिलो इमरानको चरित्रले केके सोच्छ र केके लेख्छ भन्ने कुरा खोलिदिएकी छन् । दुई कविता आएका बेलाको सन्दर्भ र भावलाई अझै बलियो पारिदिएकी छन् । अनि तीन फिल्म हेर्नेहरूलाई स्वतन्त्र रूपमा चार शक्तिशाली कविताहरू उपहार पनि दिएकी छन् । म तिनले दृश्यमा बोलेका भाषा र मसँग बोलेका फरकफरक भाषालाई छुट्याएर लेख्न खोज्दै छु ।

०००

पहिलो कुरा त जोया अक्तरले ती ठाउँमा कविता प्रयोग गर्ने किन सोचिन् भन्ने कुरा महत्त्वपूर्ण छ । धेरै बलिउड फिल्महरूमा त्यस्ता दृश्यहरूलाई गीतमा पनि भन्न खोजिएका हुन्छन् । उनीसँग त्यही कुरा गीतमा पनि भन्न सक्ने ठाउँ थियो ।

तर, यहाँ भन्न खोज्नुको कारण अलग छ । इमरान पात्र कवि हो तर उसले आफूलाई बुझाउन सकिरहेको छैन । सुनाउन सकिरहेको छैन । उसको एउटा गोप्य डायरी छ । ऊ बेलाबेला त्यसमा केही लेख्छ तर सुनाउँदैन । साथीहरू पनि धेरै चल्ने अवस्थाका भए पनि उसको त्यो डायरी खोस्दैनन् ।

ऊ कुन तहको कवि हो र कुन तहमा महसुस गर्छ भन्ने कुरा स्थापित गर्न जोयाले उसको कवितालाई पृष्ठभूमिमा प्रयोग गरेकी हुन् । त्यसैले कविता उसकै स्वरमा वाचन हुन्छ । ती दृश्यहरू गरेर फर्किएपछि वा भन्दै गर्दा उसको दिमागले के सोच्यो भन्ने कुरा पनि खुल्दै जान्छ । सँगै गरिएको उनीहरूको यात्राले उनीहरूलाई के दियो भन्ने पनि खोतल्दै जान्छ ।

साथै, ती कविताहरूले इमरानको अर्को गहिरो पाटोलाई पनि उजागर गरिदिन्छन्, जुन उसको एकदमै हँसाउने र रमाइलो पाटोले बेलाबेला छोपिएको थियो । तीन चरित्रहरूमध्येमा ऊ सबैभन्दा धेरै ठट्टा र चकचक गर्ने मान्छे हो । उसको त्यो ठट्टा र चकचकभन्दा पृथक् चरित्र पछि आफ्नो बाबुसँग स्पेनमा भेटिइसक्दा सबैभन्दा शक्तिशाली बन्छ । 'स्पेन जाने भनेर उसले छानेको थियो । उसलाई आफ्नो बाबु भेट्नु थियो । त्यो यात्राले उसलाई त्यसरी त्यहाँ पुर्‍याउनु थियो ।' विस्तारै खुल्दै जाने उसको चरित्रका पाटोहरूलाई बाबुसँग भेटेर फर्किएको पलसम्म पुर्‍याउनका लागि पनि उसले वाचन गरेका कविताहरूले ठूलो भूमिका खेलेका छन् ।

फिल्मको एउटा दृश्यमा उनीहरू स्पेनको टमाटिना फेस्टिबल (टमाटरको होली) पुगेका छन् । त्यहाँ टमाटिना फेस्टिबलमा सहभागी भइसकेपछि एक जना स्पेनी युवतीसँग इमरान नजिकिन्छ । उ नजिकिएको बेलाका दृश्यहरू सुरुमा हाँस उठ्ने छन् । तर, जब उनीहरू बेडमा सँगै हुन्छन् ऊ हिन्दी नबुझ्ने केटीसँग हिन्दीमा आफ्नो मनको भावना सुनाउन थाल्छ । उसको मनमा गुम्सिएका ती पीडाहरू बाहिर आउँछन्, जुन उसले कवितामा पनि व्यक्त गर्न सकेको थिएन । भाषा नबुझ्ने पहिलोपल्ट भेटेकी मान्छेलाई बाबुको खोजीमा रहँदाको नर्भसनेसका बारेमा उसले सुनाउँदा दर्शकका लागि उसको अर्को पाटो खुल्छ ।

जुन पाटो उसको कविताजस्तै फेरि पनि फिल्ममा रहेका बाँकी पात्रहरूले थाहा पाउँदैनन् ।

०००

इमरानले सुनाएका कविताहरू आफैँमा पनि प्रेरणादायी छन् । ऊ आफू अलमलमा भएको बेलामा पनि धेरै दु:खी छैन । ऊ दु:खको कुरा गरिरहेको छ तर पनि त्यसबाट निस्किने आशा पनि मारेको छैन ।

उनीहरू तीन जना डिप सी डाइभिङ (समुद्रमा डुबुल्की मार्ने खेल) गरेर फर्किरहेका हुन्छन् । उनीहरूको पहिलो साहसिक खेल ।

क्यामेराले अर्जुन (ऋतिक रोशन) लाई पछ्याउँछ । उसको सासलाई पछ्याउँछ । सास चाँडोचाँडो फेरेको सुनिन्छ । कुनै बहुमूल्य अनुभव गरेपछि खुसी र आँसु एकैपल्ट भेट भएको बेलामा निस्किएको सास । ऊ डिप सी डाइभिङ गर्दा लगाएका सामानहरू फुकाल्दै हुन्छ । अर्जुन पानीसँग डराउने मान्छे पहिलोपल्ट समुद्रको गहिराइमा पुगेर निस्किन्छ । पानीमाथिको सतह देखिरहेको र त्यसैमा बानी भइरहेको ऊ पानीमुनिको शान्तिसँग साक्षात्कार गर्छ । बाहिरको हल्ला सुनिरहेको ऊ आफूभित्रको हल्ला सुन्छ ।

कर्पोरेट लाइफमा पैसाको आवाज मात्र सुनेको ऊ पहिलोपल्ट आफ्नो सासको आवाज सुन्छ ।

फर्किरहेको डुङ्गामा साथीहरू चुपचाप बसेका छन् । क्यामेरा पालैपालो उनीहरूको अनुहारमा पुग्दै फर्किरहेको छ । उनीहरूको धड्कन सुन्न खोजेजसरी अनि अनुहार पढ्न खोजेजसरी यताउता हल्लिरहेको छ । समुद्रको लहरसँग मिल्ने गरी र डुंगाको हलचलसँग मिल्ने गरी नाचिरहेको छ । लामो सास फेरिरहेको अर्जुन उठ्छ र समुद्रतिर हेर्न थाल्छ । ऊ त्यतिञ्जेल जमिनका बारेमा मात्र सोचिरहेको थियो । तर, पृथ्वीमा जमिनभन्दा धेरै भएको समुद्रले उसलाई जमिन मात्र सबै थोक हैन भनेजसरी सिकाइदिएको छ । तीनवटै चरित्रहरूलाई साहसिक खेलको माध्यमबाट नयाँ आफूसँग साक्षात्कार भएको छ । अनि आउँछ, इमरानको स्वरमा पहिलोपहिलो कविता:

पिघले नीलम सा बहता हुआ ये समां
नीली नीली सी खामोसियाँ
न कहीं है ज़ मीन, न कहीं आसमान
सरसराती हुई टहनियाँ, पत्तियां
कह रहीं हैं की बस एक तुम हो यहाँ...
सिर्फ मैं हूँ...मेरी साँसें हैं...मेरी धड़कने
ऐसी गहराइयाँ, ऐसी तन्हाइयां,
और मैं... सिर्फ मैं...
अपने होने पे मुझको यकिन आ गया...।

उनीहरूलाई आफ्नाबारेमा थाहा दिने क्रमको यो पहिलो सुरुवात थियो । उनीहरूसँगै घुम्न गइरहेका छन् अनि साथीसँग हुँदा आफू को हो भन्ने पनि थाहा पाइरहेका छन् । घुम्न जानु भनेको नयाँ ठाउँ पुग्नु मात्र हैन, नयाँ ठाउँमा पुगेपछि खुसी हुने आफूसँग पुग्नु पनि हो ।

यो कविता इमरानले लेख्यो भन्ने कुरा थाहा दिएर निर्देशक जोयाले उसको चरित्रको पहिलो कर्भ भन्न सुरु गरेकी छन् । ऊ त्यहाँ डुङ्गामा ढल्किरहेको दृश्यमा पनि त्यतिञ्जेल हलुका जोक मात्र गर्नेजस्तो चरित्र लागेको इमरानको पहिलो सिरियस लुक देखिन्छ । उसको साइलेन्स र कविता एकैपल्ट मिसिँदा घरी बाँकी दुई पात्रको मनको कुरा भन्छन्, घरी इमरानको आफ्नै चरित्रको गहिराइ सुनाउँछन् ।

तीन जना नै साथीहरू एकअर्काभित्र धेरै भारी बोकेर बसिरहेका छन् । उनीहरूमा क्लोज सट अड्याउँदै आउने यी कविताहरूले हामीलाई ती चरित्रले भोगेको जस्तो भारी वा कन्फ्युजन हुँदा पनि यस्तो सबैलाई भएको छ भन्ने प्रेरणा बाँड्छन् । यी कविताहरूले ती चरित्रहरूको बीचमा नयाँ समानूभूतिसहितको मित्रता पनि थपेका छन् । उनीहरू एकअर्काबाट थोरै भए पनि आफ्नो भारी निकाल्छन् ।

आफ्नाबारेमा थाहा पाउन थाल्नु भारी निकाल्ने क्रमको सबैभन्दा सुन्दर सुरुवात हो ।

०००

दोस्रो कविता सुरु हुँदा उनीहरू टमाटिना फेस्टिबलमा सहभागी भएर फर्किँदैछन् ।

यस कवितामा पुगुञ्जेलमा अर्जुनलाई डिप सी डाइभिङ सिकाउने लैला (कैट्रिन कैफ) सँगको प्रेम महसुस भइसक्छ । इमरानले कसैलाई सुनाउन नसकेको आफ्नो मनको कुरा आफ्नो भाषा पनि नबुझ्ने एक अपरिचित युवतीलाई सुनाइसक्छ । उनीहरूको गाडी हिँडेपछि फेरि पनि क्यामेरा पहिलो कवितामा जस्तै अर्जुनलाई पछ्याउँछ । अनि छुटेर उनीहरू तीन जना गाडीमा निस्किएपछि यो कविता बज्छ:

एक बात होटों तक है जो आई नहीं
बस आँखों से है झांकती
तुमसे कभी मुझसे कभी
कुछ लब्ज है वो मांगती
जिनको पहन के होटों तक आ जाए वो
आवाज़ की बाहों में बाहें डाल के इठलाये वो
लेकिन जो ये एक बात है एहसास ही एहसास है
खुशबु सी जैसे हवा में है तैरती
खुशबु जो बेआवाज़ है
जिसका पता तुमको भी है, जिसकी खबर मुझको भी है
दुनियाँ से भी छुपता नहीं, ये जाने कैसा राज है ।

झट्ट सुन्दा यो कविता पनि अर्जुनको पक्षबाट लिएको जस्तो लाग्छ । वा प्रेम कविता मात्र हो जस्तो पनि लाग्छ । तर जति कुरा यसले दुवैलाई थाहा भएको तर अव्यक्त प्रेमका बारेमा भनेको छ, त्यति नै तीन साथीहरूको बीचमा अझै पनि भत्किन बाँकी भावनात्मक पर्खालहरूका बारेमा पनि भनेको छ । त्यो पर्खाल इमरान र उसकी आमाको बीचमा पनि छ । त्यो पर्खाल कविर र नताशा (कल्की) को बीचमा पनि छ । त्यो पर्खाल अर्जुन र उसकी पूर्वप्रेमिकाका बीचमा पनि थियो ।

पर्खाल छ भन्ने थाहा भएर पनि कहिलेकाहीँ पर्खाल भत्काइहाल्न सकिँदैन । यो पर्खाल सबैतिर छ भन्ने बताउन यो कविता आएको बेलामा क्यामेराले सुरुमा गाडीमा भएका तीन जनालाई एकल फ्रेममा देखाउँछ । उनीहरू चारै जना (यतिबेला नताशा पनि सँगै हुन्छिन्) लाई देखाउना साथ गाडी सुरुङभित्र छिर्छ ।

त्यो दृश्यले भनेजस्तो लाग्छ, 'भन्न चाहेको तर भन्न नपाएको कुरा पनि त्यही सुरुङजस्तै त छ ।'

०००

तेस्रो कवितासम्म आइपुग्दा कविता पनि अझै गहिरो हुँदै जान्छ । इमरानले आफ्नो बाबु भेटिसकेको छ । बाबु छन् भन्ने कुरा भर्खरै थाहा पाएको ऊ बाबु भएको कुरा नभनेको भनेर आमासँग रिसाइरहेको थियो । एक्लै बसिरहेको थियो । बाबुले भेट्न खोज्दा पनि आमाले नभेट्टाएको सोचिरहेको थियो ।

तर बाबुलाई भेटेपछि त्यो कुरा गलत सावित भएको छ । बाबुले नै उसलाई भेट्न नचाहेको थाहा भएको छ । उसको यो कठिन महसुससँग बाँकी दुई साथीहरू पनि मिसिएका छन् । उनीहरू पहिलोपल्ट कुनै साथीको यति गह्रौँ भारीसँग जोडिएका छन् ।

उनीहरू राति बाटोमै बसेका छन् । आगो तापिरहेको इमरानको मलिन अनुहारमा क्यामेरा अडिएपछि उसको आवाजमा न्यारेसन सुरु हुन्छ:

जबजब दर्द का बादल छाया,
जब गम का साया लहराया
जब आँसु पलकों तक आया,
जब ये तनहा दिल घबराया
हमने दिल को ये समझाया,
दिल आखिर तू क्यों रोता है...
दुनिया में युही होता है...
ये जो गहरे सन्नाटे हैं...
वक्त ने सब को ही बांटे हैं
थोडा गम है सबका किस्सा...
थोड़ी धुप है सब का हिस्सा
आँख तेरी बेकार ही नम है,
हर पल एक नया मौसम है
क्यूँ तू ऐसे पल खोता है...
दिल आखिर तू क्यूँ रोता है...।

यसमा धेरै बेर क्यामेराले इमरानलाई नै पछ्याउँछ । बिहानको राति पर क्षितिजमा घाम आउन खोज्दै छ । बाबुलाई भेटेपछि बढेको पिरको उतारचढाव उसको हिँडाइ र क्यामेरा मुभमेन्टबाट व्यक्त हुन्छ । ऊ एक्लै यताउता जान्छ । क्यामेरा उसलाई पछ्याउँछ । अन्य बेलाको दृश्यभन्दा कविता सुरु हुँदा यसभरिको दृश्यमा बढी कालो छ । बिहानको साँझमा ऊ निस्किएको केही बेरमा जब कवितामा 'हर पल एक नयाँ मौसम है' आउँछ, तब उसको अनुहारमा उदाउँदै गरेको घाम पर्छ ।

डार्क कलरबाट सुरु भएको कविताको दृश्य उज्यालोमा आइपुग्छ । त्यो उज्यालोले बाँकी साथीहरूलाई पनि छुन्छ ।

हामी सबैको जीवनमा कुनै न कुनै यस्ता काला पलहरू होलान् तर त्यो सबैको जीवनमा पनि छन् भन्ने सन्देश कविताले पठाउँछ ।

०००

अन्तिम कविता आउँदा उनीहरू खतरामध्येमा पर्ने स्पेनका साँढेहरूले खेदाउने दौडमा छन् । बिनाकुनै सुरक्षा खेलिने दौड । जति बेला पनि साँढेले पछाडिबाट हान्न सक्ने दौड । इमरानको भाषामा भन्दा आफ्नो सबैभन्दा ठूलो डर 'मृत्यु' लाई जित्ने दौड ।

पहिलोपल्ट झण्डै झण्डै साँढेले हिर्काएपछि तीनै जना तर्किएर पाखा लागेका छन् । डराएर खेल छोड्ने कि फेरि दौडिन थाल्ने भन्ने सोचमा छन् । डराएका अनुहारले एकअर्काका अनुहार खोज्दै छन् । फिल्मको पृष्ठभूमिमा साँढेको खुट्टाको आवाज र उनीहरूको मुटुको आवाज मिसिएर बजेको सुनिइरहेको छ ।

साँढेबाट जोगिन लडेको ठाउँबाट उठ्दै गर्दा डराएको सासलाई जित्दै कविर सबैभन्दा पहिला दौडिन थाल्छ । उनीहरूले दौड सकेपछि गर्ने कामहरूमा उसले नताशालाई बिहे गर्दिनँ भन्छु भनेको छ । त्यो कुरा बाचा बाँध्ने बेलामा उसले सबैभन्दा अन्तिममा भनेको थियो । ऊ फिल्मभर त्यही कुरा भन्ने कि नभन्ने भन्दै भारी बोकिरहेको थियो ।

त्यो दृश्यमा सबैभन्दा पहिला दौडिन थालेर उसको चरित्रले नयाँ मोड लिन्छ । उसलाई त्यो कुरा भन्नु कति जरुरी छ भन्ने कुरा जोया अख्तरले यही ब्लकिङमार्फत भनिदिन्छिन् । ऊ पछि दौडिन्छ अर्जुन, जसले लैलासँग पुग्छु भनेको छ । अनि दौडिन्छ इमरान, जसले कविताको गोप्य डायरी सबैले पढ्न सक्ने बनाउँछु भनेको छ, अहिलेसम्म आएका सबै कविताहरू भएको डायरी ।

तीनै जना दौडिरहेका छन् । सबैको अनुहारमा अब के हुन्छ भन्ने डर छ । तर विस्तारै इमरान हाँस्न थाल्छ । हाँस्दै ऊ अर्जुनतिर हेर्छ । अर्जुन कविरतिर । उनीहरूको हाँसो मिसिन्छ । अँध्यारो अनुहार हराउँछ । उनीहरूसँग जति पनि दु:ख छन्, ती सबै दु:ख अरूसँग पनि छन् भन्ने सन्देश अघिल्लो कवितामा दिइसकेपछि अब आउने कविता जिन्दगीलाई त्यही रेसमा हाँसेर दौडिएजसरी दौडिनुपर्छ भन्ने सन्देश बोकेर आइपुग्छ:

दिलो में तुम अपनी बेताबियाँ लेके चल रहे हो तो जिंदा हो तुम...
नज़र में ख्वाबों की बिजलियाँ लेके चल रहे हो तो जिंदा हो तुम...
हवा के झोकों के जैसे आज़ाद रहना सीखो
तुम एक दरिया के जैसे लहरों में बहना सीखो...
हर एक लम्हें से तुम मिलो खोले अपनी बाहें
हर एक पल एक नया समां देखे ये निगाहें...
जो अपनी आखों में हैरानियाँ लेके चल रहे हो तो जिंदा हो तुम...
दिलो में तुम अपनी बेताबियाँ लेके चल रहे हो तो जिंदा हो तुम...।

प्रकाशित मिति: शनिबार, कात्तिक २७, २०७८ ०८:१९