छोरीको बोली खोज्ने आमाको आँखा

A+ A A-

छोरीको बोली फुटेको छैन । आमालाई त्यसको पिर छ । उनको आँखामा त्यो पिर छल्किन्छ ।

उनलाई छोरीको बोली जसरी पनि ल्याउनु छ । त्यसैले उपाय खोज्दै धामीकोमा पुग्छिन् । धामीले शहरको कुनै मन्दिरमा पुर्‍याए ठीक हुन्छ भनिदिएका छन् । तर, एक्लै शहर पुग्न उनलाई सजिलो छैन ।

त्योबीचमा केही सम्बन्ध छन् जसलाई उनले नाघ्नु छ । त्योबीचमा केही बाध्यता छन्, जसलाई उनले काट्नु छ ।

यसपालिको काठमाडौँ अन्तर्राष्ट्रिय माउन्टेन फिल्म फेस्टिबल 'किम्फ'मा प्रदर्शन भएको किरण श्रेष्ठको कथा र निर्देशनमा बनेको फिल्म 'एट अनोदर विन्टर' को कथा यति हो ।

खासमा कथा कति नै हुन्छ र ? कथालाई एक वाक्यमा पनि भन्न सकिन्छ । धेरैवटा वाक्यमा पनि भन्न सकिन्छ । कथालाई लाखौँ पेजमा पनि भन्न सकिन्छ । केही पेजमा पनि भन्न सकिन्छ ।

कथा के हो भन्दा पनि कसरी भनिन्छ भन्ने कुरा फिल्ममा महत्त्वपूर्ण हुन्छ । माथि लेखिएको त्यही कथालाई 'एट अनोदर विन्टर' फिल्मले जसरी भनेको छ, त्यसको प्रभाव यतिमै सकिँदैन ।

यो छोटो कथा भन्नलाई फिल्मले जुनजुन सटहरू प्रयोग गरेको छ, जुनजुन बिम्ब प्रयोग गरेको छ, अनि छोरीको बोलीसँग सम्बन्धित रहेर आएका अन्य सम्बन्धहरूलाई जसरी सबटेक्स्टमार्फत केलाएको छ, त्यसले कथालाई फिल्मको अवधिभन्दा धेरै परसम्म पुर्‍याइदिएको छ । फिल्मको पात्रभन्दा धेरै माथि उठाइदिएको छ ।

छोरीको बोली नआउनुका संकेत अनि त्यसले सबैभन्दा धेरै आमालाई पिरोल्नुका गहनतालाई आमाको आँखाका भरिएका फरकफरक भावमार्फत प्रस्तुत गरेर फिल्मले कथा भन्न सक्ने सम्भावनाहरूलाई निक्कै पल्ट पल्टाएको छ ।

फिल्म सकिसक्दा जेजे चीज हेर्ने मनमा रहन्छ, त्यही नै फिल्मको सफलता हो भनिन्छ । २४ मिनेट लामो (फेस्टिबल निर्देशकको मन्तव्यसहित, त्यो मन्तव्य हरेक फिल्मको सुरुवातमा आएर लास्टै झुर भएको थियो ।) यो फिल्म हेरिसक्दा धेरै चीज मनमा अडिए ।

तिनै कुरा यता नलेखी मन अडिएन ।

०००

यो फिल्मले आफ्नो कुरा भन्न कुनै हतार गरेको छैन । बरु त्यसभन्दा पहिला साउन्डलाई बज्न दिएको छ । पात्रलाई स्थापित हुन दिएको छ । अनि एउटा दृश्यमा बरु धेरै समय अडिने अनि जम्प कट (एउटा घटनाबाट पछि पुग्ने घटनाहरूमा एकै कटमा लैजानु) प्रयोग गरेर अर्कै दृश्यमा पुर्‍याएको छ । तर, त्यसले फिल्मको बगाइलाई भत्काउँदैन ।

फिल्मको ओपनिङमा धामीको सामुन्ने आमा र सानी छोरी बसेका छन् । आमाले छोरीलाई अँगालो मारेकी छन्, अनि उनका जोडिएका हातबाहिर आफ्नो हात राखेर हात जोडेकी छन् । यही एउटा सटले उनका लागि छोरी कति महत्त्वपूर्ण छन् भन्ने देखाइदिन्छ ।

जो मान्छेको जोडेको हात बाहिर पारेर हात जोड्न सकिन्छ, त्यो मान्छे सधैँ महत्त्वपूर्ण हुन्छ ।

धामीले बजाइरहेको बाजा दर्शकले सुनिरहेको बेलामा सानी छोरी कुनै प्रतिक्रिया दिइरहेकी छैनन् । उनका आँखा केवल उत्सुक छन् । तर, आमाको आँखामा आशा छ । अनि सँगै छोरीको बोली नआएको पिर पनि । आमाका आँखा र छोरीका आँखाको भिन्नताले यी दुई पुस्ताले बोकिरहेको फरक भारीलाई प्रतिबिम्बित गर्छ । निर्दोष आँखाका भारी । अनुभवी आँखाका भारी ।

अनि सँगै छोरी किन प्रतिक्रिया दिइरहेकी छैनन् भन्ने कुरा पनि फिल्मले सस्पेन्स राख्छ । धामीले चामल फ्याँकेपछि मात्र छोरी डराउँछिन् । मतलब उनी सुनेर डराउँदिनन्, कुनै भौतिक र देखिने घटना भएमा मात्र प्रतिक्रिया दिन्छिन् । यो सिनमा निक्कै बेर अडिएर यति देखाएर निर्देशकले उनी बोल्न नसकेको कुरा भन्ने तयारी पूरा गर्छन् ।

त्यसपछि घर फर्किंदाको दृश्यमा उनीहरू कुहिरो लागेको बाटो हिँड्दै पात झरेको सानो बोट नजिकैबाट काट्छन् । कुहिरोपछाडि केटाकेटीहरू बोल्दै खेलिरहेको सुनिन्छ । उनकी आमालाई तिनले बोलेको सुन्नु र आफ्नो छोरीको बोली नआउनुले पारेको असर वाइड स्थिर सटमा उनीहरूलाई बाटो काट्न दिएर फिल्मले पूरा गर्छ ।

घर पुगेर धामीकहाँ गएको कुरा उनी श्रीमान्‌लाई सुनाउँछिन् । उनले सुनाउँदा श्रीमान् आरोमा धार लगाइरहेको हुन्छ । सुरुमा उनी बोल्न थाल्दा केवल धार लगाउँदा आएको आवाज मात्र सुनिन्छ । उनले सुनाइरहेको कुराको प्रतिक्रिया श्रीमान्‌ले आरोमा धार लगाउँदा आएको घर्षणको आवाजले मात्र दिन्छ । श्रीमान् रिभिल नहुञ्जेल त्यो साउन्डले पनि सस्पेन्स निर्माण गर्छ । अनि सँगै उनीहरूको बीचमा भएको न्यून संवादलाई पनि दर्शाइदिन्छ ।

'झाँक्रीको पछि लागेर थाक्दिनस् ?,' शहर सँगै जाऊँ न भनेर श्रीमतीले गरेको अनुरोध सुनेपछि आरोमा धार लगाउन छोड्दै श्रीमान् बम्किन्छन् अनि आफ्नो आराका सामानहरू मिलाउन थाल्छन् ।

त्यसपछि उसले सामान राख्दा धातु ठोक्किएर टुन्न…. आवाज आउँछ । त्यसले उनीहरूको बीचमा भएको कमजोर सम्बन्धको मौनता दर्शाउँछ । सायद उनीहरूको बीचमा छोरीको विषयलाई लिएर धेरैपल्ट कुरा भइसकेको हुनुपर्छ । वा छोरीको बोली ल्याउने प्रयत्नमा श्रीमान् थाकिसकेको हुनुपर्छ । वा छोरी मात्र जन्मिई भनेर ऊ रिसाएको हुनुपर्छ । वा अरू केही । फिल्मले धेरै कुरा यसरी नै दर्शकलाई अर्थ बनाउन छोडिदिन्छ ।

त्यो कुरा भएपछि फ्रेममा उनीहरू दुईतिर छन् । बीचमा कालो खाँबो छ । दर्शकतिरबाट हेर्दा खाँबोको दाहिनेपट्टि श्रीमती छिन् । देब्रेतिर श्रीमान् । बीचमा छोरी पर्छिन् । छोरीको बोलीलाई के गर्ने भन्ने कुरा खाँबोले छुट्याउँछ । अर्थात् छोरीलाई लैजाने कुरा घरको मूल खाँबो (श्रीमान्) ले मान्दैनन् । तर, आमाका लागि मूल खाँबो (छोरी) हुन् । उनी आफ्नो छोरीका लागि प्रयास नगरी यत्तिकै छोड्नेवाला छैनन् ।

उनले यतिञ्जेल सबैथोक एक्लै गरिरहेकी थिइन् । अब श्रीमान्‌ले भनेको मौन 'नाइँ' थपिएको छ । त्यही कुरा बताउन क्यामेरा बिस्तारै श्रीमान्‌लाई छोडेर उनीतिर सर्छ । खाँबोको दाहिनेतिर हुँदै उनीतिर पुग्छ । उनको पछिल्तिर गाग्री देखिन्छन् । ग्यालेन देखिन्छन् । ठूलो डाडु देखिन्छ । अनि सँगैको चुल्हो ।

अर्थात् उनले छोरीका लागि केही गर्न अब यी सबै कुराहरू छोड्नुपर्छ । त्यो समयमा भएको उक्त खुलावटले 'अब उनी के गर्छिन्' भन्ने प्रश्नलाई अझै कसिलो बनाउँछ । अनि त्यसो गर्नलाई उनले केके छोड्नुपर्छ वा केकेविरुद्ध सङ्घर्ष गर्नुपर्छ भन्ने कुरा पनि बताइदिन्छ ।

०००

उनी मद्दत माग्न दिदीकहाँ जान्छिन् । चुकजस्तो रातमा उनको हातमा लाइट बलेको छ । त्यो लाइटको प्रकाश रातिको अँध्यारोको तुलनामा साह्रै कमजोर छ । अर्थात् उनले छोरीको बोली फिर्ता ल्याउने प्रयासमा कसैको सहयोग पनि एकदमै नगण्य छ । तर पनि उज्यालो भने छ । उनले आशा मारेकी छैनन् । अनि उनलाई ढिलो गर्नु पनि छैन ।

दिदी र बहिनी अगेनाको वरपर बसेका छन् । त्यहाँ उनीहरूबीचमा भएको छोटो संवादमा चरित्रहरूको बीचमा हुनुपर्ने सुनाइ र संवादमा प्रयोग भएका सबटेक्स्टको लयात्मकतामा उनिएर आउँछ ।

फिल्ममा संवाद बोल्नु भनेको केवल लेखिएको अक्षर पढ्नु मात्र हैन । क्यामेराअगाडि उभिएका दुई मूर्ति हुनु पनि हैन । त्यो संवादमा मिसिएर आउने चरित्रको भावमा एकअर्कालाई समाहित गर्नु पनि हो । ती वाक्यले माग्ने स्वाभाविक प्रतिक्रिया दिनु पनि हो ।

त्यतिञ्जेलसम्म उनी कसकोमा गइन् र किन गइन् भनेर विकसित भएको सस्पेन्स खोल्दै उनी भन्छिन्, 'अहिलेको धामीले भनेको ठ्याक्कै लाग्छ भन्छन् । तिनले भनेजस्तै बोली फर्किए त भइहाल्यो नि दिदी ।'

उनले यस्तो भनेपछि केही बेर शान्त हुन्छ । दिदीका आँखा झुक्छन् । उनका हातका औँला थोरै नर्भस भएर चल्छन् । बहिनीले बोलेको कुरा उनीसम्म पुग्छ । उनी बहिनीले भनेको कुरा जसरी चाहेको हो, त्यसरी प्राप्त गर्न सक्दिनन्, किनकि बाध्यतामा छिन् । अनि अब उनी जे भन्न खोजिरहेकी छन्, त्यो कुरा पनि उनले भन्न लागेको कुरा हैन । तर पनि भन्छिन्, 'बोली फर्किन्छ भन्दैमा त्यत्रो ठूलो शहरको मन्दिराँ एक्लै कसरी पुग्छेस् तँ ?'

बहिनी पुलुक्क ऊतिर हेर्छिन् । दिदीसँगै जान्छिन् भन्ने उनलाई ठूलो आशा थियो । तर, उनले 'एक्लै कसरी जान्छेस् तँ' भनेपछि उनको आशा मेटिन्छ । उनी त्यो विश्वास टुटेको भावमा उनीतिर हेर्छिन् । विश्वास टुटेको भावलाई उनका आँखाले सर्लक्कै पोख्छन् । (विनिता थापामगरका आँखाको सम्झना भइरहनेछ ।)

दिदीलाई पनि सँगै जान नपाउनुको बाध्यताले त्यो संवाद बोलाएको हो । बहिनीले फर्किएर हेरेपछि उनका आँखा पनि झुक्छन् । यी संवादको बीचमा भएका यी दुई आँखाका झुकाइहरूलाई प्रयोग गरेर फिल्मले आमा चरित्रको पीडालाई झनै गहन बनाउँछ ।

भात छड्किइरहेको छ । दिदी भात चलाउँछिन् । उनले भात चलाएर आफू किन जान पाउँदिनँ भन्ने कुरा केही नबोली पनि व्यक्त गर्छिन् । सँगै महिलाले घर चटक्कै छोड्न नसक्नुको बाध्यता पनि उनीहरूले कुरा गर्दा आगोको छेउमा बसेर गरेकोबाट देखिन्छ । यति भइसक्दा धेरै कुरा आफैँ बुझिन्छ ।

दृश्यमा त्यसपछि कुनै संवाद नभएको भए पनि हुन्थ्यो । यतिमै ओपन छोडेको भए पनि हुन्थ्यो । उनले पर सरेको कुरा अनि भिनाजु घरमा नभएको कुरा नभनेको भए पनि हुन्थ्यो । (थाहा छैन यो चाहिन्छ भन्ने किन सोचे निर्देशकले । हुन सक्छ यति त भन्नुपर्छ भन्ने भयो कि ?)

यो दृश्यले फिल्मको कन्टेन्टलाई छोरीको बोली खोजिरहेकी आमाको कथा मात्र नभनेर 'बोली खोज्नलाई' आमाहरूमा भएको बाध्यताका सिराहरू पनि खोलिदिन्छ । आफ्नो बोली होस् वा अर्काको बोली होस्, महिला भएर बोली खोज्न सजिलो छैन । (श्रीमान्‌सँग बोल्दा पनि त उनीसँग आरोमा धार लगाएको आवाज मात्र बोलिरहेको थियो । आमाहरूसँग बोल्नुपर्ने सबै बोलिरहेका छैनन् । आमाहरूले सोध्नुपर्ने सबै सोध्न पाइरहेका पनि छैनन् ।)

बहिनी चुप लाग्छिन् । उनका आँखाले फेरि पनि साथ खोजेको बेला सान नपाएको गह्रौँपना देखाउँछन् । त्यत्तिकैमा दिदीको छोरा आउँछन् । उनी छोरालाई आमाको नजिकै जाने ठाउँ छोडिदिन्छिन् । दिदीको छोरा आएपछिको सन्नाटामा आगो फुकेको आवाज आउँछ । दिदीले पटकपटक फुकेको आगोले उनको मनभित्र हुर्रिएको आगोलाई जनाउँछ । आगोको यस्तै दृश्य उनले श्रीमान्‌लाई धामीकहाँ लगेको कुरा सुनाउँदा पनि आएको थियो ।

०००

अर्को दृश्यमा उनी रातमा उठ्छिन् । उनको छेउमा श्रीमान् निदाइरहेको आवाज सुनिइरहेको छ । उनका आँखा भने पूरै जागै छन् । उनलाई छोरीको बोलीले सुत्न दिएको छैन । उनलाई आफ्नो सपनाले भन्दा धेरै छोरीको कल्पनाले पिरोलेको छ ।

अब उनी जाने भए एक्लै जानुपर्छ । जाऊँ कि नजाऊँ भनेर उनको मनमा चलेको दोमन पर भित्तामा भएको ऐनामा उनको तस्वीर देखिएको दृश्यले झनै बताइदिन्छ ।

उनी एक्लै निस्किन्छिन् । बिहान हुनुभन्दा पहिला नै लामो बाटो नाप्छिन् । तीनवटा ठूला ढुङ्गा भएको थानमा पूजा गर्छिन् । प्रकृतिको शक्तिसँग उनी झुकेको त्यो दृश्य शक्तिशाली छ ।

वाइड एंगल सटमा उनीहरूलाई खिचिएको छ । उनीहरूले पूजा गर्दाको आवाज मात्र सुनिन्छ । उनीहरू हिँडेको पाइला तथा पूजा गर्दा आएको आवाज मात्र आउँछ ।

यसरी उनी शहरमा पुग्छिन् । मन्दिरमा पुग्छिन् । मन्दिरमा भएका पुजारीले छोरीलाई पूजाका लागि लैजान अनि भित्र एक्लै थुनिदिन सिकाउँछन् । जबसम्म भित्रबाट छोरी आत्तिएर कराउँदिनन्, तबसम्म बाहिरबाट ढोका नखोल्न सम्झाउँछन् ।

उनी उकालो उक्लिँदै गर्दा माथिबाट रुँदै गरेको बच्चातिर फर्किएर हेर्छिन् ।

उनको मनको भारी उनले प्रार्थना गर्न आँखा चिम्लिएको बेलामा पनि देखिन्छ ।

उनी पण्डितले भनेकै बाटो पछ्याउँछिन् । छोरीलाई मन्दिरभित्रै थुनिदिएर उनी बाहिर निस्किन्छिन् । केही बेरमा छोरीले बिस्तारै भित्रबाट ढकढक गर्न थाल्छिन् । छोरीपट्टिबाट खिच्दा त्यो ढोका बजेको आवाज आउँदैन । आमापट्टिबाट खिच्दा छोरीले आत्तिएर ढोका बजेको सुनिन्छ ।

उनी बाहिर बसेर छोरीको बोली पर्खिरहेकी छन् । छोरीको बोली आउँछ कि आउँदैन, थाहा छैन । कति बेला फुत्त बोली निस्किन्छ, थाहा छैन । बोली निस्कियो भने उनी कसरी फर्किन्छिन् भन्ने पनि थाहा छैन ।

क्यामेरा उनको नजिक जान थाल्छ । उनका आँखा झन्‌झन् गहिरा हुन थाल्छन् । छोरीको बोली खोज्न गएकी उनका आँखा नबोले पनि धेरै कुरा बोल्न थाल्छन्:

हुन सक्छ, छोरी जन्मिएकोमा उनले धेरै पीडा खपिन् । (दिदीलाई भेट्न गएको बेलामा उनको छोरो नजिकै आएर बसेको दृश्य यत्तिकै राखिएको हैन ।)

हुन सक्छ, बोल्न नसक्ने छोरी जन्मिएकोमा उनले धेरै पीडा खपिन् ।

हुन सक्छ, बोल्न नसक्ने छोरी जन्मिएकोमा उनले धेरै लाञ्छना खपिन् ।

हुन सक्छ, अरुका छोराछोरी बोलेको देख्दा र आमा भनेर बोलाएको देख्दा उनको मन पटकपटक कुँडियो ।

यो दृश्यमा आइपुग्दा फिल्मले छोरीको बोली नआएको पिरभन्दा पनि छोरीको बोली नआएका कारणले घर र समाजले गरेको व्यवहारबाट पाएका पीडाहरू सबै पखाल्न उनी छोरीको बोली चाहन्थिन् । यो दृश्यमा आइपुग्दा यो फिल्मले केवल बोली नआउने सानी छोरीको कथा हैन, छोरीसँग जोडिएर आउने आमाको कथा भन्न थाल्छ ।

त्यो कथा जुन हरेक वर्ष आउने जाडो महिनाजस्तै चिसो छ । कठ्याङ्ग्रिँदो चिसो छ । त्यो चिसोमा पनि उनका आँखाका आँसु भने जम्दैनन् ।

नोट: 'एट अनोदर विन्टर' ले नेपाल पानारोमाअन्तर्गत बेस्ट फिक्सन जितेको हो ।

फिल्म हेर्ने लिंक: https://festival.kimff.org/yet-another-winter/

प्रकाशित मिति: बिहीबार, पुस १, २०७८ ०८:०७