अन्तर्वार्ता : ‘महामारी युद्धजस्तै हो, जोखिमबाट मुक्त भएका छैनौँ’

जनस्वास्थ्यविद् डा. शरद वन्त ।

A+ A A-

स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयले ओमिक्रोन भेरियन्टको जोखिम बढेको निष्कर्ष निकाल्दै सतर्कता अपनाउन स्थानीय तहलाई आइतबार परिपत्र गर्‍यो । छिमेकी देश भारतमा ओमिक्रोन तीव्र गतिमा फैलिनु र सीमाक्षेत्रमा संक्रमितको संख्या बढ्नुले नेपाल पनि ओमिक्रोन भेरियन्टको जोखिममा परेको मन्त्रालयको विश्लेषण छ । हालसम्म नेपालमा तीन जनामा ओमिक्रोन पुष्टि भएको छ । ओमिक्रोन फैलिने क्रम बढेको निचोड मन्त्रालयको छ । नेपालमा अहिले संक्रमणको स्थितिबारे जनस्वास्थ्यविद् डा. शरद वन्तसँग शिलापत्रले गरेको कुराकानीको सम्पादित अंश :

नेपालमा कोरोना महामारीको अहिलेको स्थिति के हो ? ओमिक्रोन भेरियन्टले अर्को लहर लिएर आएको हो ?

हामीले बुझ्नुपर्ने कुरा के हो भने कुनै पनि महामारी जबसम्म टुंगिँदैन, तबसम्म विस्तार हुने क्रम रोकिँदैन । हाल संक्रमणको जोखिम समुदायमा घुमिरहेकाले अर्को चरण आउने सम्भावनालाई नकार्न सकिँदैन । अहिले डेल्टा र ओमिक्रोन भेरियन्ट चर्चामा छ । भाइरस परिवर्तन हुँदा कहिले कमजोर कहिले शक्तिशाली भएर परिवर्तन हुन्छ । अरु भेरियन्टभन्दा यो दुईवटा बढी संक्रामक देखियो । तर, अध्ययन अनुसन्धानले डेल्टाभन्दा ओमिक्रोन संक्रामक भए पनि घातक कम देखिएको छ ।

ओमिक्रोन संक्रामक तर घातक कम हुनुको कारण नि ?

यो हाम्रो कारणले वा जीवाणुको कारणले हो । अहिले नै भन्न सकिने अवस्था छैन । तर, ओमिक्रोन बढी संक्रामक छ भन्ने स्थापित भएको छ । विश्वका विभिन्न भागमा ओमिक्रोन बढ्दै गएको छ । हामी पनि विश्वको एउटा भाग भएकाले यहाँ अर्को लहरको सम्भावना छ । त्यसैले नयाँ लहर आउन सक्छ भनेर तयारीलाई गम्भीरताका साथ लिनुपर्छ । अझ हाम्रो छिमेकमै ओमिक्रोन आएपछि बढी सतर्क हुन आवश्यक छ । चीनभन्दा भारतसँग हाम्रो सम्पर्क बढी छ । सीमानाकामा मानिसको चहलपहल बढेको छ । त्यसैले तयारीलाई गम्भीरताका साथ लिनुपर्छ ।

भनेपछि हामी उच्च जोखिमको घेराभित्र छौँ ?

यसमा संक्रमणको स्रोतलाई पनि हेर्नुपर्छ । संक्रमणको स्रोत आयातित र हाम्रो समुदायमा पनि छ । तर, सधैँ आयातित मात्र हुन्छ भन्ने छैन । आयात हुने र हाम्रो समुदायभित्र संक्रमणको स्रोत रहेकाले जोखिमबाट मुक्त भएका छैनौँ । संक्रमणको वेग केही घटेको हो । जुन तहमा संक्रमण घटेको भनेका छौँ, त्यो तहमा वास्तवमा घटेको हो कि होइन भनेर अनुसन्धाान गरिएको छैन । अहिले भएका परीक्षण विशेष गरेर यात्रासँग जोडिएका र बिरामी भएर अस्पताल पुगेकाको भएको छ । परीक्षणको संख्याको तुलनामा संक्रमित कम देखिएको हो । कन्ट्याक्ट ट्रेसिङ गरिएको छैन । संक्रमितको परीक्षण कम भएकाले संख्या पनि कम भएको हुन सक्छ । संक्रमणको स्रोत सुमदायमा विद्यमान रहेकाले जोखिमबाट मुक्त भएका छैनौँ । लापर्वाही गर्‍यौँ भने जुनसुकै समयमा पनि बढ्न सक्छ । हाल दैनिक २ सयको हाराहारीमा संक्रमित भेटिएका छन् । २ सय संक्रमित देखिनु भनेको राम्रो होइन ।

जनस्वास्थ्यविद् डा. शरद वन्त ।

सरकारी तथ्यांकले त जोखिम कम भएको देखाउँछ । ५ प्रतिशतभन्दा कम संक्रमणदर हुनु भनेको जोखिम कम हुनु होइन र ?

यो ५ प्रतिशत हिजोका दिनमा संक्रमितको स्थिति, कन्ट्याक्ट ट्रेसिङ र समुदायमा परीक्षण गर्दा बनाइएको मापदण्ड हो । आज भइरहेको परीक्षण र हिजोको परीक्षणको तुलनाले धेरै फरक पार्छ । त्यसैले अब ५ प्रतिशतलाई पनि पुनरावलोकन गर्नुपर्छ । तर, आज संक्रमण घटेको पक्कै हो । फेरि हिजोको जस्तो ५ प्रतिशतभन्दा कम भयो, त्यसैले जोखिम घट्यो भन्ने स्थिति होइन । अहिले जसको परीक्षण भइरहेको छ, ती जोखिममा भएका होइनन् । परीक्षण गरिएकाहरू यात्रासँग सम्बन्धित छन् । जोखिममा भएका भन्दा अरुको परीक्षण भएकाले संक्रमणदर कम भएको हुन सक्छ ।

यसको मतलब समुदायमा धेरै संक्रमण छ ?

पक्कै पनि त्यो सम्भावना छ । परीक्षणबाट जति पहिचान भएको छ, त्योभन्दा बढी समुदायमा हुन सक्छ । केही समयअघि गरिएको सर्भेमा ६६ प्रतिशतमा एन्टिबडी बनेको देखियो । संक्रमित भएर नै एन्टिबडी बनेको हो । यसले दुईतिहाइ जनता कुनै न कुनै हिसाबले संक्रमति भएको देखाउँछ । अहिले पनि संक्रमणको स्रोत समुदायमा विद्यमान छ । जति पहिचान गरेका छौँ त्योभन्दा बढी समुदायमा हुन सक्छन् ।

सरकारले माघबाट तेस्रो लहर आउने प्रक्षेपण गरेको छ । प्रक्षेपणले मात्र महामारी रोकथाम तथा नियन्त्रण हुन्छ ?

सरकारले प्रक्षेपण गर्नु स्वाभाविक कुरा हो । तर कुन आधारमा गरेको छ, त्यो हेर्नुपर्छ । प्रक्षेपण गरेर मात्र महामारी रोकिने होइन । प्रक्षेपण कहिले मिल्न सक्छ कहिले नमिल्न सक्छ । प्रक्षेपण गरेर मात्र रोकथाम हुने होइन । मुख्य कुरा बनाएका योजनाहरू कार्यान्वयन गर्नु हो । योजना बनाउने तर कार्यान्वयन नहुने हो भने प्रक्षेपणले मात्र ठूलो अर्थ राख्दैन ।

तेस्रो लहर विस्तारका स्रोतहरू के-के हुन् ?

तीनवटा संक्रमणको स्रोतले जोखिममा छौँ । एउटा हामीभित्रको संक्रमण विस्तार हुन सक्छ । दोस्रो नयाँ भेरियन्टले पनि विस्तार गर्छ । तेस्रो सीमाबाट आयातित हुन सक्छ । तर, जुनसुकै भेरियन्ट आए पनि संक्रमण हुने विधि एउटै हो । अपनाउनुपर्ने जनस्वास्थ्यको विधि पनि उही हो । मास्क लगाउने, दूरी कायम गर्ने, परीक्षणको दायर बढाउने, संक्रमितको व्यवस्थापन गर्ने, आइसोलेसन बनाउने यिनै स्थापित भएका विधि नै हुन् । नयाँ थपिएको भनेको थप खोप हो ।

जनस्वास्थ्यविद् डा. शरद वन्त ।

तेस्रो लहर आउँदैछ भन्दै गर्दा रोकथाम तथा नियन्त्रणमा सरकारको तयारी कस्तो पाउनुहुन्छ ?

तयारीको कुन चरणमा छौँ भन्ने देखेका छौँ । हिजो पालना गर्दै आएको जनस्वास्थ्यको मापदण्डमा लापर्वाही भएको छ । सरकारले संवेदनशील भएर सूचना त जारी गर्‍यो । सूचना जारी गर्नु मात्र होइन, कार्यान्वयनको विधिमा गम्भीर हुनुपर्छ । हिजो कार्यान्वयनमा चुकेका छौँ । जे कुरा थाहा थियो, त्यो कुरा कार्यान्वयन नगर्दा धेरै क्षति भयो । अब अर्को लहरका लागि तयारी गर्न अझै समय र अवसर छ । जुन संकेत छिमेकी देशमा देखिइसकेको छ । त्यो खालको विस्तार नेपालमा भएको छैन । जुन भोगाइ अरुले भोगिसकेका छन् । युरोप र अफ्रिकामा सोचेभन्दा बढी फैलियो । एसियामा पनि बढ्दै छ । त्यसैले हामी सर्तक हुने र तयारी गर्ने अवसर छ ।

तयारीलाई अनावश्यक खर्च भनेर सोच्नु हुँदैन । हिजोका दिनमा महामारी कहिले आउँछ, अहिले नै आईसीयू बनाएर बस्ने हो र भन्ने अभिव्यक्ति सुनियो । त्यो गैरजिम्मेवारीपन हो । हस्पिटल बनाउनुपर्छ, आईसीयू बनाउनुपर्छ भनेको होइन । जब अस्पतालमा चाप बढ्न थाल्छ, त्यतिबेला चाहिने आवश्यक संरचनालाई विकास गरेर बस्ने भनेको हो ।

तेस्रो लहरमा क्षति हुन नदिन तत्काल गर्नुपर्ने काम के हो ?

मुख्य रूपमा नेपाल-भारत सिमानामा निगरानी, परीक्षण गर्ने र संक्रमितको व्यवस्थापन नै हो । हिजोका गल्ती कमीकजोरीबाट सिक्ने हो । अब परीक्षणको विधिलाई पुनरावलोकन गर्ने बेला भएको छ । कन्ट्याक्ट ट्रेसिङ र जोखिममा रहेका नागरिकको परीक्षणको दायरा बढाउने हो । अर्को आइसोलेसनको व्यवस्थापन महत्त्वपूर्ण हुन्छ । संक्रमित व्यक्तिबाट अर्को व्यक्तिमा नसरोस् भनेर आइसोलेसनको निगरानी गर्नैपर्छ ।

तत्काल जनस्वास्थ्यको विधि नागरिकलाई सूचित गराउनुपर्छ । हिजोका दिनमा कतिपय नागरिकले थाहा नपाएर पनि लापरबाही गरे । आज त्यो स्थिति छैन । धेरै नागरिकले थाहा पाएका छन् । अब जिम्मेवार भएर कार्यान्वयन गर्ने पाटो मात्र हो । राज्यले अनुगमन गर्ने र निर्देशित गर्ने हो । भारतमा मास्क नलगाए जरिवाना गर्ने भनेको छ । त्यसैले आवश्यक पर्‍यो भने दण्ड सजायको पनि व्यवस्था गर्नुपर्छ ।

नागरिकलाई सूचित गर्नुपर्ने प्रमुख दलहरू नै जुलुस, शक्ति प्रदर्शन र भेला गरिरहेका छन् । बजारमा भिड उस्तै छ । यी सबै संक्रमण फैलाउने स्रोत हुन् ?

दलहरू नै यसरी प्रस्तुत हुनु असुहाउँदो कुरा हो । सकेसम्म सामाजिक भेटघाटलाई कम गर्नुपर्ने हो त्यो भएको छैन । कोरोनाबाट मुक्त भयौं भन्ने मानसिकता राखेका छौँ । अझै सामाजिक जमघट होसियार साथ गर्नुपर्छ । भेटघाट बन्द गर्नेभन्दा पनि सुरक्षाको विधि अपनाउने हो । अत्यावश्यक भेटलाई बन्देज गर्न गाह्रो छ । तर, सुरक्षाको विधि अपनाउन त सम्भव छ नि । किन सुरक्षाको विधि अपनाउन यति गाह्रो हो ? विगतमा जस्तै नर्मल भयो भनेर सोच्ने बेला पटक्कै भएको छैन । मानिसको व्यवसाय, काम, दैनिकी र जीवनलाई तालमा ल्याउँदा पनि सुरक्षाको विधिलाई छोड्नु हुँदैन ।

दोस्रो लहरमा भयावह स्थिति बन्यो । अब तेस्रो लहर पनि त्यस्तै हुने त होइन भन्ने आममानिसमा संशय छ । कस्तो स्थितिको सामाना गर्नुपर्ने हुन्छ ?

दोस्रो लहरमा संक्रमण मात्र बढेको होइन । भेरियन्ट पनि घातक थियो । गम्भीर लक्षण पनि देखियो । संरचनाको विकास गर्न सकिएको थिएन । सेवा दिने संरचना कम थियो । जसका कारण संक्रमितले समयमा सेवा पाउन सकेनन् । त्यसैले धेरै क्षति व्यहोर्नुपर्‍यो । तर, अब आउने चरणमा हिजोको जस्तो गम्भीर लक्षण हुनेमा वृद्धि हुन्छ भन्ने लाग्दैन । यद्यपि संक्रमितको संख्या बढ्न सक्छ । सेवाको संरचना पनि विकास भएको छ । हिजाको जस्तो अक्सिजन नपाउने, बेड नपाउने स्थिति छैन । सुधार आएको छ तर व्यवस्थापनमा भर पर्ने कुरा हो । अबको चरणमा अस्पतालमा बेड, अक्सिजन नपाइने अवस्था आउँदैन भन्नेमा आशा छ ।

जनस्वास्थ्यविद् डा. शरद वन्त ।

कोरोनाविरुद्धको खोप अभियान विश्वभर चलिरहेको छ । खोप लगाएपछि महामारी नियन्त्रणमा आउनुपर्ने होइन ?

खोपको विकासका क्रममा प्रस्टसँग भनिएको छ । खोपले मात्र संक्रमणलाई पूर्ण रूपमा रोक्न सक्दैन । खोपले संक्रमणको विस्तारलाई रोक्नभन्दा पनि संक्रमितलाई मृत्युबाट घटाउन बढी सहयोग गर्ने हो । खोपले काम गरेन भन्ने होइन । खोपले एक ढंगबाट योगदान गरेको छ । तर, खोप लगाएपछि मानिस लापर्वाही भए । खोप लगाएपछि अब केही हुँदैन भन्ने मानसिकता भयो । यसले गर्दा संक्रमणको विस्तारमा भने योगदान पुगेको छ ।

खोप सबै नागरिकको पहुँचमा अझै पुगेको छैन । तर, सरकारले बुस्टर डोज दिने भनिरहेको छ । अहिलेको प्राथमिकता कुन हो ?

खोपले कति समय काम गर्छ निर्क्योल भएको छैन । दुई डोज लगाएपछि पूर्ण खोप भनियो । फेरि बुस्टर डोज भनिएको छ । तेस्रो र बुस्टर डोज भन्नु फरक हो । खोपलाई पूर्ण रूपमा दोहोर्‍याउने नै हो ।तर, बुस्टरभन्दा अगाडि सबै नागरिकलाई दुई डोज खोप दिनुपर्छ । दुई डोज लगाएकाहरू एक हदसम्म सुरक्षित भएका छन् । उनीहरूले जनस्वास्थ्यको मापदण्ड मात्र पालना गर्दा हुन्छ । कतिले भित्र-भित्रै तेस्रो डोज लगाए । कतिले पहिलो डोज नै पाएका छैनन् । यहाँ विभेद छ । त्यसैले सबैले खोप पाएपछि मात्र बुस्टर डोज दिनुपर्छ । अब घरदैलोमा जानुपर्छ । प्रत्येकको घरमा गएर सचेत गराउनुपर्छ । खोप नलगाएकालाई खोप केन्द्रमा ल्याउनुपर्छ । घरघरमा गएर नागरिकलाई खोप लगाउन जागरुक बनाउनुपर्छ ।

कोरोनाले संक्रमित वा केही व्यक्तिलाई मात्र प्रभाव पारेको छैन । मानिसको सामाजिक र आर्थिक पाटो तहसनहस भएको छ । कतै यो पाटो छायामा परेको त होइन ?

यो महत्त्वपूर्ण सवाल हो । पक्कै पनि सामाजिक पाटो छायामा परेको छ । महामारी सबैका लागि उस्तै हो । रोग एउटा हो तर यसका प्रभाव विविध छन् । कोभिड भए पनि यसको परिणाम सामाजिक र आर्थिक रूपमा मानिसमा बेग्लाबेग्लै रूपमा परेको छ । कोही संक्रमण भएर अस्पताल जाँदा सामान्य खर्च होला, कसैको धेरै । रोग एउटै हो प्रभाव विविध छन् । कैयौँले रोजगारी गुमाए । कति ऋणमा डुबेका छन् । उनीहरूको अवस्था कस्तो छ भनेर खोजीसम्म गरिएन । गरिब श्रमजीवीका लागि के गरियो ? यसलाई राज्यले सम्बोधन गर्न जरुरी छ । अझै पनि ढिला भएको छैन । सामाजिक र आर्थिक विश्लेषण गर्नुपर्छ । महामारीमा सबैभन्दा पीडित को भयो ? उनीहरूलाई राज्यले मल्हम लगाउनुपर्छ । महामारी युद्धजस्तै हो । निमुखा नागरिकको पीडा पछाडि परेको हुन्छ । हामीले खोजेनौँ भने उनीहरूको पीडा सधैँभरि पीडा नै भएर लुकेर बस्छ । अब आउने दिनमा पहुँच हुनेलाई मात्र होइन, सबैलाई खोजीखोजी समानता र न्यायका आधारमा सेवा दिनुपर्छ ।

यी पनि पढ्नुस् ः