प्रधानमन्त्रीज्यू ! विश्वविद्यालयकाे पनि डायलाइसिस गरौँ

A+ A A-

नाङ्गो र उजाड डाँडो । खण्डहर जमिन । धर्तीमा पाइला टेक्न नपाउँदै कैयौँ शिशुहरू त्यही डाँडोको माटोमा मिसिन्थे । कयौँ आमाहरू सन्तानको मुख हेर्नै नपाई अस्ताउँथे । ‘चिहान डाँडो’ले परिचित ठाउँ । मान्छेहरू हिँड्न पनि डराउँथे त्यो बाटो भएर ।

२८ वर्षअघिको परिवेश हो यो काभ्रेको धुलिखेल डाँडाको ।

त्यही नाङ्गो र उजाड डाँडोमा २०४८ सालमा स्थापना भएको हो, काठमाडौं विश्वविद्यालय । विश्वविद्यालयअन्तर्गत नै चिहान डाँडोमै धुलिखेल अस्पताल बनाइयो ।

आज त्यही चिहान डाँडोको स्वरूप बदलिएको छ । शिशुहरूले सास फेर्न पाएका छन् । आमाहरूले प्रसव पीडामा पनि खुसीसाथ मुस्कुराउन पाएका छन् । नाङ्गो र उजाड डाँडो अहिले हरियाली बनेको छ ।

०००

सम्झनैपर्छ, प्राध्यापक डा. सुरेशराज शर्माको प्राज्ञिक टिमलाई, जसले उक्त विश्वविद्यालयको जग बसाए । अथक मिहिनेत, परिश्रम, दुःख, कष्ट गरेर विश्वविद्यालयको भौतिक संरचना खडा गरे ।

कमरेड ! समाजवाद हेर्न धुलिखेल अस्पताल जाऔं

शर्माको टोलीले डाँडोलाई खारेर प्राज्ञिक थलोमा रूपान्तरण गर्‍यो । त्यसैले संस्थापक प्राज्ञहरूले देखाएको बाटोमा नै विश्वविद्यालय अहिले पनि अगाडि बढेको छ, बढ्नुपर्छ ।

काठमाडौं विश्वविद्यालय खुल्नुुअघिको विश्वविद्यालय हो, त्रिभुवन विश्वविद्यालय । २०१६ सालमा स्थापना भएको देशको जेठो विश्वविद्यालय भने आज मृतप्रायः अवस्थामा छ ।

२०४६ सालपछि त्रिवि ओरालो लाग्दै गयो । मूल कारण थियो– विश्वविद्यालयमा राजनीति ।

त्रिवि राजनीतिको चपेटामा गाँजिदै गयो । दलीय भागबण्डामा रुमल्लिँदा विश्वविद्यालय प्राज्ञिक थलो बन्न सकेन ।

प्राध्यापक, विद्यार्थी र कार्मचारी नै संघसंगठन बनाएर राजनीतिमा लाग्दा त्रिविबाट अध्ययन, अनुसन्धान र अन्वेषणका काम हुन छाडे । यो तीतो यथार्थ सबैमा जगजाहेर नै छ ।

देशको विकास र समृद्धिको मेरुदण्ड शिक्षा नै हो । जेठो विश्वविद्यालय मात्र होइन, त्यसपछि खुलेका काठमाडौं विश्वविद्यालयबाहेकका पोखरा विश्वविद्यालय, पूर्वाञ्चल विश्वविद्यालय, नेपाल संस्कृत विश्वविद्यालय, मध्यपश्चिम विश्वविद्यालय, सुदूरपश्चिम विश्वविद्यालय, नेपाल कृषि तथा वन विश्वविद्यालय, खुला विश्वविद्यालय पनि राजनीतिको चेपुवामा परे ।

कुनै पनि विश्वविद्यालय माथि उठ्न सकेनन् । प्राज्ञिक गतिविधि भन्दा पनि राजनीतिक चलखेल हावी भयो । त्यसैले विद्यार्थीहरू उच्च शिक्षाका लागि विदेशलाई गन्तव्य बनाउन बाध्य भए ।

त्यसैले तत्कालीन नेतृत्वले केयूलाई विशुद्ध प्राज्ञिक थलो बनाउने सङ्कल्प गरेकै कारण हो, आमनागरिकले केयूलाई विश्वास गरेको । त्यसैले अहिले अभिभावकको रोजाइमा पनि काठमाडौं विश्वविद्यालय परेको छ ।

देशमै उच्च शिक्षा प्रदान गर्न, रोजगारीका अवसर सिर्जना गर्न, नेपाली विद्यार्थीलाई विदेश जानबाट रोक्न केयू केही हदसम्म सफल रह्यो ।

स्वास्थ्य सेवाको पहुँचबाहिर रहेका गरिब जनताले स्तरीय स्वास्थ्य सेवा पाएका छन् । विद्युतदेखि अक्सिजनसम्म, उपचार गर्दा प्रयोग गरिने रसायन र सौन्दर्य सामग्री पनि विश्वविद्यालयअन्तर्गत नै उत्पादन हुन्छन् ।

प्रविधिको अनुसन्धान र अन्वेषणका काम पनि विश्वविद्यालयबाट हुन थालेको छ । अत्याधुनिक सुविधा सम्पन्न भौतिक संरचना र ल्याब केयूले बनाएको छ ।

वर्षिक रूपमा केयूबाट हजारौँ विद्यार्थीले उच्च शिक्षा हासिल गर्छन् । डाक्टर, इन्जिनियर, बैंकरलगायतका जनशक्ति केयूले उत्पादन गरिरहेको छ । तिनै व्यक्ति आज राज्यको महत्त्वपूर्ण ठाउँमा पुगेका छन् ।

सस्तो र सहज रूपमा आमनागरिकले स्वास्थ्य सेवा पाएका छन् । त्यसैले विश्वका विश्वविद्यालयसँग तुलना गर्नलायक विश्वविद्यालय बनेको छ केयू । देशका लागि पनि गौरवको विषय हो यो ।

लामो राजनीतिक अस्थिरताबाट देश गुज्रिँदा पनि काठमाडौं विश्वविद्यलयमा त्यसको असर परेन । अहिले देशमा राजनीतिक सङ्क्रमणको अन्त्य भएको छ ।

तर, पछिल्लो समय केयूमा पनि राजनीतिक चलखेल बढेको छ । विश्वविद्यालयको नेतृत्व, प्राध्यापक, विद्यार्थी र कर्मचारीका कारण विश्वविद्यालयको अस्तित्वमाथि प्रश्न उठ्न थालेको छ ।

झण्डै १ महिना केयूमा ताला लाग्यो । शैक्षिक गतिविधि ठप्प भए । केयूको क्यालेन्डर प्रभावित भयो, जसका कारण परीक्षा, परीक्षाफल प्रकाशन, दीक्षान्त समारोहसमेत पछाडि धकेलिने सङ्केत देखियो ।

अहिलेसम्म पनि केयू आफ्नो क्यालेन्डरमा चलेको थियो । बन्द, हडताल र तालाबन्दीले केयू पनि त्रिविलगायतका विश्वविद्यालय जस्तै हुने त होइन भन्नेमा संस्थापक प्राज्ञहरू चिन्तित भएका छन् ।

केयूको विवाद के हो ?

प्राध्यापक र कर्मचारीको राजनीति
सानोबाट सुरु भएकोे केयू आज विश्वसँग प्रतिस्पर्धा गर्ने विश्वविद्यालय बनेको छ । जब ठूलो हुँदै गयो, तब प्राध्यापक र कर्मचारीहरू सङ्गठित हुन थाले । उनीहरूले प्राध्यापक, विद्यार्थी र कर्मचारीको संघ खोल्न पाउनुपर्ने माग गरे ।

विक्रमको २०६० को दशकदेखि नै प्राध्यापक र कर्मचारीले संघको माग गर्दै आएका हुन् । त्यसैले प्राध्यापक र कर्मचारीको आन्दोलन नयाँ होइन । तर, राजनीतिका कारण अरू विश्वविद्यालय ध्वस्त भएका कारण तत्कालीन नेतृत्वले केयूमा संघ खोल्न दिएन ।

केयू भिन्न परिवेशबाट बनेकाले आफ्नै सङ्गठन बनाउने निर्णय गर्‍यो । विश्वविद्यालय ऐनमा कल्याण परिषद् गठन गर्ने भनियो । त्यसैको अवधारणामा प्राध्यापक, कर्मचारी, विद्यार्थी कल्याण परिषद् अहिले पनि जीवितै छ ।

हिजो छुट्टै संघ चाहिन्छ भन्ने समूह आज पनि अस्तित्वमा छ । त्यही समूहले हो विश्वविद्यालयमा तालाबन्दी गरेकोे ।

प्राध्यापक र कर्मचारीको माग के हो ?

प्राध्यापक र कर्मचारीले संघलाई वैधानिकता दिनुपर्ने, संघबाट सभा र कार्यकारी परिषद्मा सहभागी हुनुपर्ने, विश्वविद्यालयमा भएको आर्थिक अपचलन छानबिन हुनुपर्ने, परीक्षा समयमै हुनुपर्ने, प्राध्यापक र कर्मचारीको वृत्ति विकास हुनुपर्ने माग राखेका छन् ।

गत ३० भदौमा विश्वविद्यालयका उपकुलपति, रजिष्ट्रार, डिन, प्राध्यापक तथा कर्मचारीबीच माग पूरा गर्ने सहमति भएको थियो । सहमति कार्यान्वयन नभएको भन्दै प्राध्यापक र कर्मचारीले आन्दोलन गर्दै आएका हुन् ।

८० प्रतिशत माग पूरा

तर, विश्वविद्यालय नेतृत्वले ८० प्रतिशत माग पूरा भएको बताउँदै आएको छ । संघको निर्णय गर्ने अधिकार नेतृत्वसँग नभएकाले सिनेटबाट हुनुपर्ने बताउँदै आएको छ । मुख्य मुद्दा भनेको संघको वैधानिकता नै हो ।

कल्याण परिषद् हुँदाहुँदै संघ किन ?

प्राध्यापक र कर्मचारीले कल्याण परिषद् हटाएर संघ बनाउनुपर्ने माग गर्दै आएका छन् । तर, संघमा प्रतिनिधित्व गर्ने पात्रहरू राजनीतिबाट निर्देशितहरू छन् ।

त्यसैले विश्वविद्यालय नेतृत्व संघलाई वैधानिकता दिन नहुने पक्षमा छ । संघभित्र विभिन्न पार्टीका व्यक्तिहरू छन् । वैधानिकता नपाउँदै आआफ्नो पार्टीको रङ देखाउँछन् । सङ्गठन बनाउने र राजनीतिक आस्थाका आधारमा आफ्नो पोजिसन बनाउने दाउमा प्राध्यापक र कर्मचारी देखिन्छन् ।

राजनीतिक भागबण्डाबाट नेतृत्वमा पुग्नका लागि प्राध्यापक र कर्मचारीले संघको अवधारणा अगाडि सारेको हिजोदेखिकै नेतृत्वको बुझाइ छ ।

यदि पेसागत हक अधिकारका लागि हो भने कल्याण परिषद्बाटै आवाज उठाउन पनि सकिन्छ । राम्रो काम गर्ने जो कोही पनि नेतृत्वमा पुग्न सक्छन् । किन संघ नै चाहियो ? राजनीति गर्ने हो भने विश्वविद्यालयबाहिर पार्टी छन् । आफ्नो इच्छाअनुसारको पार्टी रोजेर राजनीति गर्न सकिने बाटो प्रशस्त छ ।

संघ बनाउने अधिकार ऐनमा छैन

विश्वविद्यालय ऐनले संघ बनाउने अधिकार दिएको छैन । तर, आन्दोलनरत कर्मचारी र प्राध्यापकले हालै जारी भएको राष्ट्रिय शिक्षा नीतिमा उल्लेख भएकाले संघ खोल्न पाउने बताउँदै आएका छन् ।

आर्थिक अनियमितता

प्राध्यापक र कर्मचारीले नेतृत्वबाट आर्थिक अनियमितता भएको आरोप लगाएको छ । नेतृत्वले यस विषयमा छानविन गर्न तयार रहेको बताउँदै आएको छ । आफूहरूलाई कमजोर बनाउन आर्थिक अनियमितताको आरोप लगाइएको नेतृत्वको भनाइ छ । आर्थिक अनियमितताको विषयमा गम्भीर रूपमा छानबिन हुनैपर्छ ।

फेक सर्टिफिकेट !

केयूका केही कर्मचारीहरू पनि विवादमा तानिएका छन् । केही कर्मचारीको फेक सर्टिफिकेटको कुरा पनि सतहमा आएको छ । फेक सर्टिफिकेट लुकाउन केही कर्मचारीले राजनीति गर्न चाहेको केयू स्रोतले नै बताएको छ । विश्वविद्यालयमै फेक सर्टिफिकेटको कुरा आउन विडम्बना हो । यस विषयमा पनि छानविन गरिनु नै पर्छ ।

विद्यार्थीको राजनीति

केयूको अहिलेको विवादमा प्रत्यक्षरुपमा विद्यार्थीको संलग्नता देखिदैँन । तर, पार्टी निकटका विद्यार्थी पनि संघको पक्षमा छन् । विद्यार्थी संगठनको नेतृत्वमा आउन पनि विद्यार्थी संघको पक्षमा छन् ।

विश्वविद्यालय कमजोर हुँदा के हुन्छ ?

विद्यार्थी पलायन

विश्वविद्यालय प्राज्ञिक थलो हो । प्राज्ञिक थलो कमजोर हुँदा ज्ञानका लागि विद्यार्थी विदेश पलायन हुन्छन् । यसको फाइदा विदेशीले उठाइरहेका छन् । नेपालको पैसा शिक्षाको माध्यमबाट विदेशिएको छ ।

बर्सेनि उच्च शिक्षाका लागि मात्र ६० हजारभन्दा बढी नेपाली विदेश पलायन भएका छन् । विद्यार्थीहरू २० देखि ५० लाख रुपैयाँसम्म खर्च गरेर युरोप, अमेरिका, अस्ट्रेलिया, चीन, जपान जस्ता देशमा पलायन भएका छन् । कम आर्थिक भएका विद्यार्थी खाडी मुलुक भासिएका छन् ।

विश्वविद्यालय कमजोर भएका कारण हो विद्यार्थी पलायन भएका । यदि विश्वविद्यालबाट ज्ञान, सीप दिएर श्रमअनुसारको मूल्य दिने हो भने विद्यार्थीलाई देशमै राख्न सकिन्छ । विदेश पलायन हुनै पर्दैन ।

विश्वविद्यालयमा विदेशी द्वन्द्व चाहन्छन्

विदेशी देशको आयस्रोत नेपालका विद्यार्थी हुन् । त्यसैले नेपालको विश्वविद्यालयमा विदेशी सधैँ द्वन्द्व गराउन चाहन्छन् । यसमा नेपालका केही व्यक्तिहरू पनि प्रलोभनमा फसेका छन् । र, विश्वविद्यालयलाई कमजोर बनाउन उद्यत छन् ।

अहिले पनि विदेशी राजदूतहरू नेपालमा आफ्नो विश्वविद्यालयको प्रचार प्रसारमा हिँडेका छन् । डाक्टर पढ्नका लागि विद्यार्थी चीन र बङ्गलादेश पठाएर कमिशन खाने पनि छन् । यसतर्फ कसले सोच्ने ?

विदेशीले पनि पढ्ने विश्वविद्यालय किन नबनाउने ?

नेपाली विद्यार्थी उच्च शिक्षा र आयआर्जनका लागि विदेश जान्छन् । हामीले पनि हाम्रो विश्वविद्याललाई अन्तर्राष्ट्रिय स्तरको किन नबनाउने ? विदेशी विद्यार्थीले पढ्नलायक विश्वविद्यालय बनाउने कि, विश्वविद्यालयलाई राजनीति गर्ने थलो बनाउने ?

नेपाली परिवेशको पाठ्यक्रम खोई ?

नेपालमा अहिले पनि पुरानै पाठ्यक्रम पढाइ हुन्छ । नयाँनयाँ पाठ्यक्रम बनाउने भनेको प्राध्यापकले हो । विश्वमा छिनछिनमै नयाँनयाँ प्रविधिको विकास हुन्छ ।

आज बनाएको पाठ्यक्रम भोलि काम नलाग्न सक्छ । त्यसैले दिनदिनै पाठ्यक्रम ‘अपग्रेड’ र ‘अप टु डेट’ गर्ने काम प्राध्यापकको हो ।

नेपालको माटो र परिवेशअनुसारको कोर्स बनाउने प्राध्यापकले नै हो । संघसङ्गठनमा अल्झिँदा विश्वविद्यालयको पढाइको गुणस्तर कस्तो हुन्छ ?

विश्वविद्यालयमा अनुसन्धान

विश्वविद्यालयमा किताब पढाउने होइन । विश्वविद्यालय भनेको अध्ययन, अनुसन्धान र ज्ञान उत्पादन गर्ने थलो हो । विद्यार्थी र प्राध्यापक मिलेर अनुसन्धान गर्दै जर्नल प्रकाशन गर्ने हो । जर्नलका आधारमा अध्ययन, अध्यापन हुनुपर्ने हो ।

अहिले पनि वर्षौंअघिका किताब पढाएर विश्वसँग कसरी प्रतिस्पर्धा गर्न सक्छौँ हामी ? उच्च शिक्षालाई अनुसन्धानमा आधारित बनाउने काम कसको हो ?

प्रधानमन्त्रीज्यू ! विश्वविद्यालयलाई पनि डायलाइसिस गरौँ

प्रधानमन्त्रीज्यू ! तपाईंले हप्ताको २ पटक मिर्गौलाको डायलाइसिस गराउँदै आउनुभएको छ । मिर्गौला पुनः प्रत्यारोपणका लागि पर्खिइरहनुभएको छ । पटक पटक मृत्युसँग साक्षात्कार गर्नुभएको छ ।

एकपछि अर्को रोग पनि थपिँदै गएको छ । दृढ आत्मविश्वास र चिकित्सा विज्ञानको सहयोगले नै मृत्युलाई जितिरहनुभएको छ ।

अनुहारमा चम्किलो आभा बोकेर देशको प्रधानमन्त्रीको कुर्सीमा मुस्कुराइरहनुभएको छ ।

तपाईंको आत्मविश्वास, इच्छा, जोस र जाँगरलाई सम्मान गर्नै पर्छ । केही गर्छु भन्ने हुटहुटी पनि तपाईंसँग छ । तर, तपाईंलाई वरिपरि घेरेकाबाट कतै अवरोध त भएको छैन ?

प्रधानमन्त्रीज्यू ! तपाईं विश्वविद्यालयहरूको कुलपति पनि हो । तपाईं अध्यक्ष रहेको विश्वविद्यालय मृत अवस्थामा छन् । रोगले थलिएका छन् ।

जेठो विश्वविद्यालयको अनुसन्धान केन्द्रहरू सिनास, सेरिड, सेडा र रिकास्ट अस्तित्वको खोजीमा छन् । कुनै समय यिनै केन्द्रमा तत्कालीन राजा, प्रधानमन्त्री, मन्त्री, सांसद नेता पुग्थे । र, देशका नीति नियम, संवेदनशील विषयमा थिङ्कट्याङ्कहरूसँग छलफल गर्थे ।

यिनै अनुसन्धान केन्द्रले निकाल्ने जर्नलका आधारमा सरकारले बजेट, नीति, नियम, २ देशबीचको सम्बन्ध, शिक्षा र प्रविधिको विकास गर्थे ।

प्रधानमन्त्रीज्यू ! एक पटक केन्द्रमा गएर हेर्नुहोस् त, भूतघरमा सीमित भएका छन् ती ।

‘त्यसैले विश्वविद्यालयलाई बचाउने तपाईंले नै होइन ?’

अहिलेसम्म पनि राजनीतिक असर नपरेको केयू लामो समय तालाबन्दीमा पर्‍यो । प्रधानमन्त्रीज्यू ! आफ्नो घरमा ताला लगाउँदा सन्तानको भविष्य कस्तो हुन्छ ? विश्वविद्यालयमा ताला लगाउनु भनेको सन्तानलाई कोठामा थुन्नुसरह होइन ?

लोकतन्त्रमा आफ्नो माग राख्न पाइन्छ तर आफ्नो माग राख्दा अरूको अधिकार हनन् भएको त छैन ?

प्रधानमन्त्रीज्यू ! के फेरि केयूलाई नाङ्गो, उजाड र चिहान डाँडो बनाउने हो ?

गत १३ माघमा काठमाडौं विश्वविद्यालयको विशेष सभामा तपाईंले प्राध्यापकलाई ‘राजनीति गर्ने भए मसँग आउनू’ भनेर सम्बोधन गर्नुभयो ।

त्यसपछि हो, केही आशाको त्यान्द्रो पलाएको ।

प्रधानमन्त्रीज्यू !

विश्वविद्यालय अनुसन्धान, सिकाइ, पढाइ, चिन्तन, मनन, छलफल र बहस गर्ने ठाउँ हो । तर, राजनीति प्रेरित संघसङ्गठनले विश्वविद्यालयको गरिमालाई खोक्रो बनाएका छन् ।

तालाबन्दी, हडताललगायतको आन्दोलनले विश्वविद्यालय कमजोर बन्यो । देशलाई समृद्ध बनाउने तपाईंको सपनाका लागि जनशक्ति तयार पार्ने थलो विश्वविद्यालय हो ।

प्रधानमन्त्रीज्यू ! लाखौँ विद्यार्थीको भाग्य र भविष्य तपाईंसँग जोडिएको छ । विश्वविद्यालयहरूलाई तहसनहस बनाएर कहिलेसम्म विद्यार्थीलाई पढाउन विदेश पठाउने ?

त्यसैले मृत्युलाई जित्नुभएका तपाईंले विश्वविद्यालयलाई पनि बचाउन सक्ने ताकत छ ।

प्रधानमन्त्रीज्यू !

यदि विश्वविद्यालयलाई बचाउन सकियो भने भोलिका सन्ततिले तपाईंलाई सम्झिरहनेछन् । सधैँ सम्मान गर्नेछन् । त्यसैले बेलामै विश्वविद्यालयलाई पनि डायलाइसिस गरौँ !

सम्बन्धित सामाग्री :

भिडन्त र धम्कीले विश्वविद्यालय चल्दैन

प्राध्यापकलाई प्रधानमन्त्री ओलीको चेतावनीः राजनीति गर्ने हो भने मसँग आउनुहोस्

मृतप्रायः थिंकट्यांक सेडा

सुधारिएको चुह्लोकाे आविष्कारक ‘रिकास्ट’ मृत्यु शय्यामा

अस्तित्वको खोजीमा थिंकट्यांक ‘सिनास’

‘थिंकट्यांक’लाई स्वायत्तता दिइनुपर्छ

लिम्बो ‘सेरिड’

त्रिविका सबै अनुसन्धान केन्द्र अस्तब्यस्त

राष्ट्रिय आविष्कार केन्द्रः सेल रोटी बनाउने मेसिनदेखि ड्रोनसम्म

उच्च शिक्षाः इच्छाअनुसार कि प्रमाणपत्रका लागि ?

प्रकाशित मिति: सोमबार, माघ २०, २०७६ १८:३८