कमरेड ! समाजवाद हेर्न धुलिखेल अस्पताल जाऔं

A+ A A-

पारि हिमाल, वारि हरियाली जंगल । बीचको थुम्कोमा तहतह तल्ला भएको भवन । झट्ट हेर्दा भवनै नदेखिने तर एकपछि अर्को सिँढी झर्दै जाँदा त्यति नै आकर्षक देखिने तल्ला । लोभलाग्दो भवन ! बालबालिका, अशक्त, ज्येष्ठ नागरिकमैत्री भवन ।

हिमालको चिसो हावा, जंगलमा चराचुरुङ्गीको चिरबिर आवाज, बिहानीको घामको किरण ठ्याक्कै भवनमै ठोक्किने ।

कोही बिरामी पारिलो घाम ताप्दै छन् । कोही हिमाल हेर्दै आनन्द लिइरहेका छन् । रोगले थलिएर आएका पनि त्यहाँको वातावरणले निको भएको अनुभूति गर्छन् ।

यो दृश्य हो, काभ्रेपलाञ्चोकको धुलिखेल सामुदायिक अस्पतालको ।

२०५३ सालमा ३५ शय्याबाट सुरु गरिएको अस्पताल अहिले झण्डै ३ सय शय्या पुगेको छ । अस्पतालमा अहिले १२ सय डाक्टर र नर्स कार्यरत छन् ।

हामी पुग्दा अस्पतालको सभा हलमा डाक्टर र कर्मचारीहरू छलफल गर्दै थिए । डाक्टरहरू आआफ्नो डिपार्टका बिरामीको स्वास्थ्य अवस्था जानकारी गराउँदै थिए ।

कति बिरामी आए ? कस्ता कस्ता रोग लागेका बिरामी छन् ? कति डिस्चार्ज भए ? कसरी उपचार भइरहेको छ ? कुन रोगका बिरामीलाई कस्तो ट्रिट गर्ने ? कस्ता औषधिको प्रयोग गर्ने ? कसरी बिरामीलाई छिटो निको बनाएर घर फर्काउने ? कुन बिरामीलाई धेरै केयरको आवश्यकता छ ? अस्पतालको समग्र सुधार गर्न के गर्नुपर्छ ? यिनै विषयमा डाक्टर र कर्मचारीहरू ब्रिफिङ गरिरहेका थिए ।

त्यही सभा हलमा थिए, सेतो एप्रोनमा अस्पतालका डा. रामकण्ठ मकाजू श्रेष्ठ अर्थात् काठमाडौं विश्वविद्यालयका उपकुलपति । उनी उक्त अस्पतालका संस्थापक पनि हुन् ।

बैठकमा सबैको ब्रिफिङ सकियो ।

डा. मकाजूले सोधे, ‘कसैलाई केही समस्या छ ?’

मलिन स्वरमा आवाज आयो, ‘छैन ।’

‘बिरामीको उपचारमा कुनै कसर बाँकी नराख्नू’, डा. मकाजुले निर्देशन दिए ।

फेरि सोधे, ‘आजको खाना के हो ?’

उत्तर थियो, ‘मःमः ।’

‘ह्याभ अ गुड मःमः डे !’

हलमा हाँसो छायो ।

अनि सबै डाक्टर र कर्मचारी आआफ्नो कार्यक्षेत्रमा खटिए ।

प्रत्येक बिहान अस्पातलमा यसरी नै मिटिङ बस्छ । त्यसैको परिणाम, अस्पताल राम्रो रिजल्ट निकाल्न सफल भएको छ ।

०००

डा. मकाजूले समय निकालेर अस्पताल घुमाए । उनको कार्यकक्षसँगै रहेका कोठाहरूमा फोटो टाँसिएका थिए । बिरामीहरूको तस्वीर उनले एकपछि अर्को गर्दै देखाए । सुुदूर गाउँका बस्तीबस्तीमा पुगेर उनको टिमले बिरामीहरूको उपचार गरेको तस्वीरले सबैलाई स्तब्ध बनायो ।

डा. मकाजूले धेरै बोल्न चाहेनन् । शायद उनलाई लाग्यो, भित्तामा टाँसिएका तस्वीर आफैँ बोलिरहेका छन् ।

डा. मकाजूको कार्यकक्षमा प्रतीक्षारत थियो राष्ट्रिय युवा परिषद्को टोली । केही बेर उनीहरूसँग उनले छलफल गरे । ‘युवालाई उद्यमशील बनाउने, युवालाई प्रविधिको अध्ययन, अनुसन्धान र अन्वेषणका काम विश्वविद्यालयबाट गराउने प्रस्ताव टोलीले राख्यो । त्यसमा डा. मकाजू सकारात्मक देखिए ।

‘नेपाल स्वर्ग हो । यहाँ धेरै कुरा गर्न सकिन्छ । ज्ञान उत्पादन गर्ने खप्पर नभए पनि मान्छेलाई २–३ वर्ष बचाउन सकिन्छ । तर, ज्ञान भएन भने अनुसन्धानका काम गर्न सकिँदैन । विश्वविद्यालयको काम भनेको अध्ययन, अनुसन्धान र अन्वेषण गर्ने हो । तर, नेपालका धेरै विश्वविद्यालयले कर्मकर्ताभन्दा पनि कार्यकर्ता उत्पादन गरिरहेकाे गुनासो छ बजारमा । अनि कसरी देश समृद्ध हुन्छ ?, डा. मकाजूले भने ।

‘प्रत्येक प्रदेशले कुल बजेटको १.५ प्रतिशत ‘इनोभेसन’मा लगाउनुपर्छ अनि ५ देखि ७ वर्षसम्म तन मन लगाएर काम गरौं त, सफल नहुने कुरै छैन’, डा. मकाजू भन्छन् ।

सोही दिन १७ वटा विद्यालयका प्रिन्सिपल र विद्यार्थी अस्पतालको अवलोकनका लागि आउने रहेछन् ।

‘१७ वटा स्कुलका प्रिन्सिपल र विद्यार्थी अस्पतालमा आउँदै छन् । बच्चा कसरी जन्मन्छ ? पाठेघरमा कसरी बस्छ ? कसरी मर्छ ? महिला कसरी सुत्केरी हुन्छिन् ?’, डा. मकाजू भन्छन्, ‘१५–१६ का विद्यार्थीलाई यो देखाउनु र सिकाउनु पनि इन्क्युभेसन नै हो । हो कि होइन ?’

त्यसपछि उनले हामीलाई समय दिए । विश्वविद्यालयलाई कसरी राम्रो बनाउने भन्नेमा उनी चिन्तित थिए । केही व्यक्तिले गरेको तालाबान्दीले काठमाडौं विश्वविद्यालयको साख गुम्ने त होइन भन्नेमा उपकुलपति मकाजू गम्भीर देखिन्थे ।

उनले केही आफ्ना कुरा यसरी राखे:

‘अझै पनि केयूको गरिमा छ’

काठमाडौं विश्वविद्यालय देखाउन भन्न र अभिभावकले बच्चा पढाउनलायकको विश्वविद्यालय हो । अझै पनि केयूको गरिमा उच्च छ ।

पुरानो त्रिभुवन विश्वविद्यालय, पूर्वाञ्चल विश्वविद्यालयलगायतका विश्वविद्यालय कस्तो अवस्थामा छन्, सबैलाई थाहा छ । के अब काठमाडौं विश्वविद्यालयलाई पनि त्यस्तै बनाउने हो ?

विश्वविद्यालय प्राज्ञिक थलो हो । प्राज्ञिक थलोमा अध्ययन, अनुसन्धान हुन्छ । विद्यार्थीलाई कसरी पढाउने ? कस्ता पाठ्यसामग्री बनाउने ? कति विद्यार्थी फेल भए ? कति पास भए ? मैले पढाएको विद्यार्थीले बुझे कि बुझेनन् ? यी विषयमा प्राज्ञहरूले सोच्नुपर्छ ।

‘प्राध्यापक पार्टीका हुनु हुँदैन’

विश्वविद्यालयमा प्राध्यापक संघको सदस्य हुन, पार्टीको प्राध्यापक हुन चाहने केही व्यक्ति देखिएका छन् । प्राध्यापक भनेको विशुद्ध प्राज्ञिक हो । उसले भनेपछि तलमाथि हुँदैन । राम्रो कुरा अरूलाई सिकाउँछ । प्रोफेसरले पार्टीको झण्डाको लडाइँ गर्नु हुँदैन ।

लोकतन्त्रमा आफ्नो माग राख्न पाइन्छ । आफ्नो कुरा गर्न पाइन्छ । तर, आन्दोलनबाटै गर्नुपर्छ भन्ने होइन । छलफलबाट समाधान गर्न सकिन्छ । माग्ने खालको प्राध्यापक हुनु हुँदैन । प्राध्यापक सक्षम र सिर्जनशील हुनुपर्छ । आफ्नो स्वार्थअनुसार भएन भने तालाबन्दी, हडताल गर्ने कसरी प्राध्यापक हुन्छ ?

‘८० प्रतिशत माग पूरा भएको छ’

सानो जमातले गरेको माग पनि ८० प्रतिशत पूरा भएको छ । कतिपय कुरा मबाट पूरा हुँदैनन् । सिनेटबाट हुने हो । सिनेटबाट हुने कुरालाई आन्दोलनको मुद्दा बनाएर बन्द र हडताल गर्न मिल्छ ? राजनीतिक एजेन्डा छ भने सल्लाह, सुझाव दिने थलो सिनेट हो । त्यसैलाई पर्खिएका छौं । ढुक्क हुनुहोस्, अब विश्वविद्यालय बन्द हुँदैन, खुल्छ ।

‘प्राध्यापक चिन्छु तर प्राध्यापक नेतालाई चिन्दिनँ’

विश्वविद्यालयमा लागेको ताला खोल्न नसकिने पनि होइन । तर, एउटा कोठा बन्द गर्दैमा पूरै विश्वविद्यालय बन्द कसरी हुन्छ ? त्यसैले एउटा कोठामा ताला लागेको हो, विश्वविद्यालयमा होइन । यदि झण्डा नै बोक्ने हो भने केयूको बोकौं, नेपालको बोकौं किन पार्टीको बोक्ने ?

‘कार्यकर्ता उत्पादन गर्न दिन्नँ’

विश्वविद्यालयमा ‘कर्मकर्ता’ उत्पादन गर्ने हो, ‘कार्यकर्ता’ उत्पादन गर्ने होइन । त्यसैले विश्वविद्यालयका प्राध्यापक चिन्छु तर नेता प्राध्यापकलाई चिन्दिनँ ।

काम पनि नगर्ने अनि बन्द, हडताल गर्ने, कसैको उक्साहटमा निहित स्वार्थका लागि काम गर्ने । नेपालको समस्या नै यही हो । यसलाई समयमै रोक्न सकिएन भने केयू पनि त्रिविजस्तै बन्न सक्छ ।

यसलाई समयमै रोक्नु हामी सबैको दायित्व हो मन परे पनि नपरे पनि । आन्दोलनरत साथीको उपकुलपति पनि म नै हुँ । आउनुहोस् बन्द र हडताल गर्नु पर्दैन, संवादबाट अगाडि बढौं ।

‘कस्तो विश्वविद्यालय बनाउने ?’

केयू कस्तो थियो, अहिले कस्तो छ ? धेरैलाई थाहा छ । हजारौंले काम पाएका छन् । हजारौंले गुणस्तरीय शिक्षा पाएका छन् । कोही पनि बेरोजगार बस्नुपरेको छैन ।

लाखौं मान्छेले उपचार पाएका छन् । के अब विश्वविद्यालय बन्द गरेर विद्यार्थीलाई विदेश पठाउने ? गरिब जनता उपचार गर्न कहाँ जाने ? बन्दले कसलाई फाइदा गर्छ ? यो विषय सोच्नुपर्छ कि पर्दैन ?

त्यसैले आमनागरिकको विश्वास र अपेक्षा केयूसँग छ । केयूले राम्रो गर्छ भन्ने विश्वास छ । त्यो विश्वासलाई मर्न दिँदैनौं । अबको १० वर्षमा केयूलाई विश्वको नजरमा पर्ने विश्वविद्यालय बनाउँछौं । देशका हरेक क्षेत्रमा आवश्यक पर्ने जनशक्ति केयूले उत्पादन गर्छ । विश्वविद्यालयलाई गर्दागर्दा नै सिक्ने थलो, सिक्दासिक्दा नै गर्ने र जान्ने थलो बनाउने हो ।

राम्रो प्रोग्राम छ । अर्बौंको प्रोजेक्ट छ । अर्बौंको भौतिक संरचान बनाएका छौं । यी सबै यही कालखण्डमा बनेको हो, अनि आफूले इच्छाएको नभएपछि आन्दोलन गर्न मिल्छ ?

भनिन्छ, ‘बोल्नेको पिठो बिक्छ, नबोल्नेको चामल पनि बिक्दैन ।’ मैले बुझेको पिठो नराम्रो छ भने धेरै बोल्ने हो, पिठो राम्रो छ भने धेरै बोल्नै पर्दैन । अझै नेपालका लागि आवश्यक पर्ने कोर्स सञ्चालन गर्छौं ।

सिक्दासिक्दै काम गर्ने ल्याब बनाउँछौं । मेडिकल, कृषि, हाइड्रोपावर, मेकानिकल, बायोटेक, केमिकल, जुनसुकै क्षेत्रमा पनि सिक्दासिक्दै काम गर्ने जनशक्ति तयार पार्छौं ।

‘समुदायसँग नजोडिएको शिक्षा शिक्षा होइन’

काठमाडौं विश्वविद्यालयलाई समुदायसँग जोडेका छौं । ज्ञान भनेको समुदायको हक हितमा हुन्छ । समुदाय भनेको धुलिखेल मात्र होइन, वरपरको मात्र होइन, संसार नै एउटा समुदाय हो । केयूलाई विश्वसँग जोड्छौं । समुदायसँग नजोडिएको शिक्षा शिक्षा होइन ।

झन्डै आधा घन्टाको कुरापछि उनले भने, ‘एउटा डाक्टरको वरिपरि बिरामी हुन्छन्, उपकुलपतिको वरिपरि विद्यार्थी, प्राध्यापक र कर्मचारी हुन्छन् ।’

त्यसपछि उनी खटिए बिरामीको उपचारमा ।

बाटोमा हिँड्दाहिँड्दै बिरामीका आफन्तसँग बिरामीको स्वास्थ्य अवस्थाबारे जानकारी लिन्छन् डा. मकाजू ।

बिरामीको उपचारपछि उनी खाजा खान क्यान्टिनमा छिरे । डाक्टर, नर्स, विद्यार्थी, कर्मचारी, बिरामी सबैसँग बसेर उनले खाजा खाए । खाजा समयलाई समेत हामीले सदुपयोग गर्‍यौं ।

‘यो डाँडोमा किन अस्पताल ?’, हामीले सोध्यौं

‘यो चिहानडाँडो हो । पहिले अस्पताल नहुँदा उपचारको अभावमा सुत्केरी आमा र बच्चाको मृत्यु हुन्थ्यो । उनीहरूको अन्तिम संस्कार यही डाँडोमा हुन्थ्यो । कति शिशुको चिहानडाँडो हो यो । त्यसैले यही डाँडोमा अस्पताल बनाइएको हो’, यसो भन्दा उनी भावुक देखिए ।

अनि तपाईं डाक्टर बन्नुको कारण ?

आमाको अनुहार उनको स्मृतिमा छैन । उनलाई धूमिल याद छ । उनी सानै हुँदा आमा धेरै बिरामी पर्नुभयो । ‘धामीझाँक्री लगाइयो । तर, आमा बाँच्नु भएन । यदि अहिलेको जस्तो अस्पताल हुन्थ्यो भने आमाको ज्यान जाने थिएन,’आमालाई सम्झँदै उनी अवाक् भए । त्यसपछि हो, उनले डा. बन्ने सपना बुनेको ।

अनि भेडा गोठालोबाट डाक्टर

मध्यम परिवार । आमा गुमाउनुको पीडा । डा. बन्ने सपना । डाक्टरबाहेक उनको अरू इच्छा नै थिएन । धुलिखेलमै जन्मिएका मकाजू भेडा गोठालो थिए । उनी भेडा, बाख्रा चराउँदै पढ्थे ।

उनको हुटहुटी अस्ट्रिया गएर पूरा भयो । अस्ट्रियाबाट डाक्टर बनेर उनी १७ वर्षपछि नेपाल फर्किए । कर्मथलो रोजे आफ्नै गाउँ, जहाँ उनले धेरै आमाहरूले उपचार नपाएर ज्यान गुमाएको देखेका थिए ।

त्यसैले अहिले पनि उपचारका लागि उनी गाउँ बस्तीमा पुग्छन् । धुलिखेल सामुदायिक अस्पताल बनेपछि उनले आफ्ना बुबाको अप्रेसन आफैंले त्यही अस्पतालमा गरे ।

समाजवाद हेर्न धुलिखेल अस्पताल जाऔं

एक पटक उनले तत्कालीन राष्ट्रपति डा. रमवरण यादवलाई भेटे । ‘तपाईं पनि किसानको छोरा, म पनि किसानको बच्चा, कसले के गर्छ ? साधारण बनेर हिँड्दा हुँदैन’, रामवरणलाई उनले भने ।

फेरि डा. मकाजूले अस्पतालको अगाडि उभिएर भुइँमा पोतिएको रातो रङ देखाउँदै भने, ‘अस्पतालको भुइँ रातो रङले पोतेको छु । तत्कालीन राजा वीरेन्द्रले अस्पताल उद्घाटनमा आउँदा रातो कार्पेट बिछ्याउनुपर्ने भने । राजा मात्रै होइन, मेरो अस्पतालमा आउने बिरामी पनि ठूला मान्छे हुन् । त्यसैले कार्पेटको सट्टा रातो रङ लगाएँ । राजा–प्रजा सबै बराबर ।’

‘जो जस्तो छ, त्यस्तै भएर बस्नुपर्छ, तर सोच ठूलो हुनुपर्छ, को ठूलो को सानो, सबै बराबर’, डा. मकाजू भन्छन् ।

‘धुलिखेल अस्पतालमा ४० रुपैयाँमा उपचार हुन्छ । ६० रुपैयाँमा भात र मःमः खान पाइन्छ । धनी र गरिब सबैले एउटै उपचार पाउँछ । कोही ठूलो सानो छैन । सबै एकै ठाउँमा बसेर खान्छौं । सबैले उस्तै शिक्षा र सीप पाउँछन् । के यही होइन समाजवाद ?’, उनी प्रश्न गर्छन् ।

डा. मकाजूले आफूले लगाएको कोट, सर्ट, पाइन्टको गोजी बाहिर निकाले । केही थिएन । खाली थियो । केहीबेर हामी आश्चर्यमा पर्‍याैं । उनैले भने, ‘भन्नेहरूले जे भनून्, मेरो जिन्दगी यही हो ।’

‘जन्मँदा नि शून्य मर्दा नि शून्य । बाँचुन्जेल असल कर्म गरौं’, मकाजू हाँस्छन् ।

‘मौसम परिवर्तनमा प्रकृतिले अनेक सूचक दिन्छ । एउटा पात झरेर नयाँ पात पलाउँछ । त्यस्तै हो जन्म र मृत्यु । मान्छे मरे पनि गरेका काम मर्दैन । सत्यको नै जित हुन्छ’, चियाको चुस्कीसँगै उनी भन्छन् ।

तस्वीर :सुशील श्रेष्ठ

प्रकाशित मिति: आइतबार, माघ १२, २०७६ १८:०५