उच्च शिक्षाः इच्छाअनुसार कि प्रमाणपत्रका लागि ?

A+ A A-

यो वर्ष त्रिभुवन विश्वविद्यालयबाट मात्र ७० हजार विद्यार्थीले उच्च शिक्षा हासिल गरे । यो संख्या स्नातकदेखि विद्यावारिधिसम्मको हो । उच्च शिक्षा हासिल गर्ने विद्यार्थीको संख्या बढ्दो छ । तर, शैक्षिक गुणस्तर भने घट्दो छ ।

देशका लागि ज्ञान, सीप र क्षमता भएकाे जनशक्ति आवश्यक पर्छ । विश्वविद्यालयले कस्ता जनशक्ति उत्पादन गरिरहेको छ ? के याे जनशक्ति देशका लागि पर्याप्त छ ? किन दीक्षित विद्यार्थीको संख्या बढ्दै गर्दा गुणस्तर भने घट्दै गएको छ ? बजारको मागअनुसार क्षमतावान् जनशक्ति उत्पादन भएका छन् त ? उच्च शिक्षा कस्तो हुनुपर्छ भन्ने विषय यो शृंखलामा उल्लेख गरेका छौं ।

०००

उच्च शिक्षा जागिर खान हाेइन

डा. केदारभक्त माथेमा, पूर्वउपकुलपति, त्रिवि

नागरिक अब्बल नभई प्रजातन्त्र बलियो हुँदैन । त्यस्ता अब्बल, चेतनशील नागरिक पैदा गर्ने ठाउँ विश्वविद्यालय हो । त्यसैले उच्च शिक्षाको गुणस्तरमा कसैसँग सम्झौता गर्नु हुँदैन ।

विश्वविद्यालयको शिक्षा जागिरका लागि मात्र हाेइन । तर, यहाँ शिक्षा आर्जन भनेको जागिरका लागि हो भन्ने बुझ्ने गरिएको छ । जुन विषयमा पढेको हाे, त्यसमा नायाँ कुरा सिक्न, पढिराख्न र त्यही विषयमा लेख्न र बोल्न पनि सक्नुपर्छ । आफूले पढेको विषयमा आएका कुरा ठीक छ कि छैन, भन्न सक्नुपर्छ ।

अर्कोतर्फ, नेपालमा जुन क्षेत्रमा जनशक्ति आवश्यक छ, त्यो क्षेत्रमा कम र कुनै क्षेत्रमा आवश्यकताभन्दा बढी जनशक्ति उत्पादन भएका छन् । नर्सिङमै हेर्ने हो भने चाहिनेभन्दा बढी उत्पादन भएका छन् । जसका कारण काम पाएका छैनन् । कम तलबमा काम गर्नुपर्ने बाध्यता छ ।

टेक्निकल क्षेत्रमा जति जनशक्ति चाहिने हो, त्यो उत्पादन हुन सकेको छैन । साइन्स एन्ड टेक्नोलोजी पढ्नेको संख्या कम छ । कुल विद्यार्थीको २५ प्रतिशतले मात्र साइन्स एन्ड टेक्नोलोजी पढेका छन् ।

देशको विकासका लागि चाहिने भनेको टेक्निकल पढेका जनशक्ति हो । म्यानमारमै हेर्ने हो भने ५० प्रतिशत, चीनमा ४० प्रतिशतले टेक्निकल विषय पढ्छन् । नेपालमा विकासले गति लिएको छैन ।

विकासमा फड्को मार्ने हो भने टेक्निकल नागरिक चाहिन्छ । अहिलेको अनुपातमा अपुग छ । त्यसैले विश्वविद्यालयले टेक्निकल विषयमा जोड दिनुपर्छ ।

उच्च शिक्षामा राज्यले लगानी कम गरेको छ, जसका कारण विश्वविद्यालयले साधारण शिक्षामा जोड दिएका छन् । विश्वमा हेर्ने हो भने उच्च शिक्षामा सबैभन्दा कम लगानी गर्ने देशमा पर्छ नेपाल ।

सरकारी विश्वविद्यालय पनि भन्ने तर लगानी नगर्ने ? गुणस्तरीय शिक्षा खोज्ने हो भने उच्च शिक्षामा लगानी बढाउनुपर्छ । तब मात्र दक्ष जनशक्ति उत्पादन गर्न सकिन्छ ।

प्रमाणपत्रधारी जनशक्ति उत्पादन
डा. विद्यानाथ कोइराला, शिक्षाविद्

विश्वविद्यालयले ज्ञान, सीप र क्षमतावान् जनशक्ति उत्पादन गर्नुपर्ने हो । तर, पछिल्ला वर्षहरूमा प्रमाणपत्रधारी जनशक्ति उत्पादन गरिरहेको छ । नेताहरूले विद्रोह गर्न सिकाए । तर, बाटो देखाउन सकेनन् । यसैको कारण हो उच्च शिक्षा कमजोर भएको ।

चाणक्यले कुनै समय दीक्षान्त समारोहमा विद्यार्थीलाई भनेका थिए, ‘तिमीलाई अक्षर सिकाएँ । ‘क्षर’ भनेको नाशवान् हो । ‘अक्षर’ भनेको अविनाशी हो । अविनाशी कुराबाट तिमी अक्षरलाई कसरी उपयोग गर्न सक्छाै जिन्दगीमा ? मैले यही काम गर भन्ने हाेइन । अक्षरलाई उपयोग गरेर कहाँ के गर्न सक्छौ, खोज ।’

यहाँका प्रमुख व्यक्तिहरू नै समस्या मात्र देखाउँछन् । त्यसपछि विद्यार्थीहरूले नेपालमा सम्भावना नै छैन भन्ने बुझ्छन् । सम्भावना छैन भन्ने हाेइन, सम्भावनाका बाटोहरू देखाइदिने हो ।

जुन विषय पढेको छ, त्यही क्षेत्रमा काम गर्नुपर्छ भनिन्छ । वास्तवमा त्यो गलत हो । गरी खान तालिम र परी खान योग्यता भयो भने जुन विषय पढेर जुन क्षेत्रमा काम गर्दा पनि हुन्छ । दीक्षित भएका ७० हजार विद्यार्थी बेकार हुन् भन्ने स्थिति आउँदैन ।

मधेशमा पोखरीमा डुंगा चलाउनेदेखि माछा पालन गर्न सकिन्छ । हिमाली क्षेत्रमा राम्रा घर बनाउने हो भने पर्यटकको घुइँचो लाग्छ । पहाडको डाँडोलाई खुट्किला बनाएर झिलीमिली बनाएर पूर्वको भक्का, पश्चिमको घोंगी, पहाडको कोदो र फापरको परिकार राखौं त कति रोजगारकाे अवसर हुन्छ, सम्भावना प्रशस्त छ । बेरोजगार कोही बस्नु पर्दैन । जागिर जति पनि पाइन्छ । तर, नेताहरू नै मलेसिया र जापान जान नि:शुल्क पाइन्छ भनेर बाटो देखाउँछन् ।

देशका लागि उच्च शिक्षा हासिल गरेकाे जनशक्ति कति आवश्यक पर्छ ? त्यसको अध्ययन यहाँ हुँदैन । विदेशमा हेर्ने हो भने कति आवश्यक हो, त्यत्ति मात्र जनशक्ति तयार पार्छन् । तर, यहाँ, एसएलसी पास गर्‍याे । काम छैन, जाऊँ पढ्न भनेर पढेको देखिन्छ । उद्देश्यले हाेइन, उद्देश्यविहीन रूपमा पढ्ने धेरै छन् नेपालमा ।

विदेश जानु पनि नराम्रो हाेइन । तर, विदेशिएका मान्छेबाट बुद्धि ल्याउने हो कि, धन ल्याउने हो कि, सीप ल्याउने हो कि, मान्छे ल्याउने हो ? यो विषय महत्त्वपूर्ण हुन्छ । सबै विदेशमै बस्छन् भन्ने छैन । विदेशिएकाबाट धेरै कुरा लिन सकिन्छ । नेपाल नआउनेबाट पैसा ल्याउन सकिन्छ । उनीहरूलाई पैसा ल्याऊ, १० प्रतिशत थप ब्याज दिन्छु । उद्योगको लगानी गर्छु भन्नुपर्छ । उनीहरू दिन तयार हुन्छन् । मान्छे नै ल्याउने हो भने उसलाई भनेजस्तो सेवा सुविधा दिइनुपर्छ ।

अझै उच्च शिक्षा पढ्नेको संख्या बढ्दै जान्छ । प्रतिभाशालीका लागि मात्र उच्च शिक्षा भन्ने युगको अन्त्य भएको छ । उच्च शिक्षा पनि सबैलाई भन्ने भएपछि उच्च शिक्षा पढ्नेको संख्या बढ्दै गएको हो ।

उच्च शिक्षा इच्छाको विषय हुनुपर्छ
डा. मृगेन्द्रबहादुर कार्की, नेपाल एसियाली तथा अनुसन्धान केन्द्र

उच्च शिक्षा सरकारको प्राथमिकतामा छैन । जसका कारण उच्च शिक्षा पढ्नेको संख्या बढे पनि गुणस्तरीय हुन सकेको छैन । राज्यले उच्च शिक्षाका लागि लगानी गर्नुपर्ने हो । तर, पर्याप्त लगानी गरेको छैन । कुल बजेटको १० प्रतिशत जति बजेट शिक्षाका लागि छुट्याएको छ । त्यो पनि सबैभन्दा धेरै रकम विद्यालयमा जान्छ ।

त्यस्तै, उच्च शिक्षाको पाठ्यक्रम पश्चिमा देशका छन् । समस्या हाम्रो गाउँ, समाज र इतिहासमा छ । अनि पढाउने कोर्स पश्चिमा देशका छन् । पश्चिमा देशको थ्याैरी पढाउने दक्ष प्राध्यापक पनि छैनन् । अक्सफाेर्ड, क्याम्ब्रिज, हार्डवर्ड विश्वविद्यालयका कोर्स नेपालमा प्रयोग गरेका छौं ।

त्यो नेपालका लागि सान्दर्भिक छ कि छैन ? ती विश्वविद्यालयमा आर्थिक, राजनीतिक अनुशासन छ । विद्यार्थी र प्रोफेसर अनुशासनमा बस्छन् । ती विश्वविद्यालयमा भर्ना हुन नै गाह्राे छ । भर्ना भएपछि विद्यार्थीले नि:शुल्क पढ्न पाउँछन् । अनि शैक्षिक गुणस्तर राम्रो हुन्छ । तर, नेपालमा राज्यबाट नै विश्वविद्यालय उपेक्षित छ । समाजसँग जोड्न सक्ने शिक्षा छैन । पुराना किताब पढ्ने र पढाउने गरिन्छ । कोर्स परिमार्जन भएका छैनन् । विश्वविद्यालयको रेस्टरुम, कक्षाकोठा, लाइब्रेरी अपग्रेड भएको छैन । आज निस्केका किताब विद्यार्थीले भोलि पढ्न पाउनुपर्ने हो । तर, विश्वविद्यालयको लाइब्रेरीमा दशकाैं अघिका किताब छन् । कसरी शैक्षिक गुणस्तर हुन्छ ?

प्राध्यापकहरू श्रीमतीको नाममा, छोराको नाममा किताब निकाल्ने गर्छन् । प्राध्यापक संघका स्मारिकामा लेख लेखेको भरमा प्राध्यापक हुन्छन् । अन्तर्राष्ट्रिय जर्नलहरूमा लेख लेख्ने प्राध्यापक खोई ? राजनीतिका कारण पनि विश्वविद्यालयको गुणस्तर खस्कँदो छ । नेतृत्व तहमा बसेकाले पनि प्राज्ञिक के हो भन्ने बुझेका छैनन् । जसका कारण वर्षेनि उच्च शिक्षाको प्रमाणपत्र लिनेको संख्या मात्र बढ्दो छ ।

उच्च शिक्ष अधिकार हाेइन, इच्छाको विषय हुनुपर्छ । बजारको माग एउटा छ । विद्यार्थीको ज्ञान अर्को छ । बजारको अध्ययन गरेका छैनौं । प्राइभेट कलेजले जति आयो, त्यतिको संख्यामा भर्ना लिन्छन् । उच्च शिक्षालाई व्यापार बनाएका छन् । त्यसैले विश्वविद्यालयले अनुगमन गरेर बजारको मागअनुसारको जनशक्ति उत्पादन गर्नुपर्छ ।

प्राइभेट क्षेत्रले शिक्षामा व्यापार गरेको छैन

देवराज पनेरु, प्रिन्सिपल, ग्लोबल कलेज अफ म्यानेजमेन्ट

त्रिभुवन विश्वविद्यालयले परिणामभन्दा पनि परिमाणमा फोकस गरेको छ, जसका कारण उच्च शिक्षा हासिल गर्नेको संख्या बढ्दो छ । विश्वविद्यालयले थोरै ज्ञान त दिएको छ । तर, पढेपछि विद्यार्थीको करिअरको ग्यारेन्टी गर्न सकेको छैन । विश्वविद्यालयले पास हुने विद्यार्थीको संख्या मात्र बढाउन फोकस गरेका छन् ।

विश्वविद्यालयमा पढेकाहरू पनि सरकारी जागिर खानका लागि मात्र उत्पादन गरिएको जस्तो देखिन्छ । अहिलेको युगमा इन्फर्मेसनले मात्र काम गर्दैन । विद्यार्थीमा स्किल हुनुपर्छ । व्यापार गर्न होस् या जागिर खान प्रमाणपत्र मात्र हाेइन, स्किल महत्त्वपूर्ण हुन्छ । मानिसको जीवनमा प्रयोग हुने शिक्षाका लागि बजार अनुसन्धान गरेर पढाउनुपर्छ ।

विश्वविद्यालयले ७० हजारलाई लाइसेन्स दिएर कहाँ जाने के गर्ने भन्ने बाटो देखाएको छैन । मासलाई एजुकेट गर्ने उद्देश्य मात्र देखिन्छ । शिक्षा केका लागि ? बजारका लागि कति आवश्यक छ ? नयाँ पठ्यक्रम कस्तो हुनुपर्छजस्ता विषयमा विश्वविद्यालयले ध्यान दिनुपर्ने हो ।

अर्कोतर्फ उच्च शिक्षामा बजेट कम छ । तर, वर्षेनि बजेट बढेको पनि छ । त्यो बजेट कहाँ जान्छ ? चाहिनेमा खर्च भएको छ कि छैन, यसको अनुगमन खोई ?

सरकारले गरेको लगानी कहाँ जान्छ, थाहा हुन्न । अनि प्राइभेट कलेजले बिजनेस गर्‍याे भन्न मिल्छ ? प्राइभेट कलेजले शिक्षामा बिजनेस गरेको छैन । उच्च शिक्षाका लागि जति विद्यार्थी आउँछन्, ती सबैलाई भर्ना लिएको छैन । निश्चित कोटा हुन्छ । त्यही कोटाका आधारमा भर्ना लिने हो । प्राइभेटमा शुल्क तोकिएको हुन्छ । शुल्कका कारण पनि प्राइभेटमा धेरै विद्यार्थी आउँदैनन् । प्राइभेटले बिजनेस गर्‍याे भन्ने त आरोप मात्र हो ।

उच्च शिक्षालाई सुधार गर्नु अहिलेको आवश्यकता हो । २१औं शताब्दीको बजारमा टेक्निकल जनशक्ति आवश्यक छ । हरेक विषयमा टेक्नोलोजी हुनुपर्छ । त्यसका लागि टेक्निकल विषय राखेर नयाँ पाठ्यक्रम बनाइनुपर्छ । अनि मात्र देश समृद्ध बनाउने जनशक्ति उत्पादन गर्न सकिन्छ ।

प्रकाशित मिति: आइतबार, पुस ६, २०७६ १७:००