सन्दुक रुइत, नारायण वाग्लेदेखि अनुराधा कोइराला र शृङ्खला खतिवडासम्मका क्यारिकेचर (भिडियोसहित)

सन्दुक रुइत, नारायण वाग्लेदेखि अनुराधा कोइराला र शृङ्खला खतिवडासम्मका क्यारिकेचर (भिडियोसहित)

A+ A A-

तपाईंले देखिरहेका कुनै नेता, कलाकार वा सेलेब्रिटीलाई क्यारिकेचरमा हेर्दा कस्ता देखिएलान् ?

– पक्कै हाँसउठ्दो ।

किनकि, क्यारिकेचरमा पात्र आकृतिको अतिरञ्जना गरिएको हुन्छ । एकपल्ट यो क्यारिकेचर हेर्नुस् त ?

sanduk ruit1710558911.jpg

चिन्नुभयो ?

अब अर्को हेर्नुस् है त !

418711362_391733493798253_1204276364376468698_n1710561424.jpg

कतिले चिन्नुभयो ?

यहाँ पेस गरिएका क्यारिकेचरका पात्रलाई तपाईंले यसअघि देख्नुभएको भए उनीहरू को-को हुन् भनेर पक्कै अनुमान लगाउनुभयो ।

पहिलो क्यारिकेचर नेत्ररोग विशेषज्ञ डा. सन्दुक रुइतको हो, जुन कार्टुनिस्ट अविन श्रेष्ठले बनाएका हुन् । दोस्रो चर्चित उपन्यास पल्पसा क्याफे लेख्ने लेखक नारायण वाग्लेको हो, योचाहिँ कार्टुनिस्ट अनुप गुरुङको कमाल हो ।

जानकारहरूका अनुसार, समाजमा स्थापित व्यक्तिहरूको चारित्रिक विश्लेषणलाई व्यङ्ग्यात्मक तरिकाले व्याख्या गर्न बनाइने चित्र नै क्यारिकेचर हो ।

नक्सालस्थित नेपाल ललितकला प्रज्ञा–प्रतिष्ठानमा २८ फागुनदेखि ५ दिनसम्म चलेको क्यारिकेचर प्रदर्शनीमा यस्ता ४५ थान क्यारिकेचर देखाइएको छ । प्रतिष्ठानको वास्तुकला तथा सिर्जनात्मक कला विभाग र कार्टुनिस्ट क्लब अफ नेपालको संयुक्त आयोजनामा भएको प्रदर्शनीमा दिग्गज कार्टुनिस्टदेखि नयाँ तथा विद्यार्थीहरूले बनाएका क्यारिकेचरहरूसम्म राखिएका थिए ।

418792784_411570578131637_5528923388984102952_n1710559099.jpg

वरिष्ठ कार्टुनिस्टहरू अविन श्रेष्ठ, रविन साय्मि, अशोकमान सिंह, रवि मिश्र, अनुप गुरुङ, रवीन्द्र मानन्धरलगायत कार्टुनिस्टहरूले बनाएका नेता, कलाकार, लेखक, चिकित्सक, पत्रकारसहित कार्टुनिस्टकै पनि रोचक क्यारिकेचर त्यहाँ देख्न सकिन्थ्यो । प्रदर्शनीको अन्तिम दिन सपरिवार पुगेका रंगकर्मी घिमिरे युवराज आफ्नै क्यारिकेचर हेरेर मुस्कुराए ।

ghimire yubraj1710560840.jpg

पाँच दिनमा ४ हजारभन्दा बढी अवलोकनकर्ता प्रदर्शनीस्थलमा आएको क्लबका अध्यक्ष वासु क्षितिजले जानकारी दिए । २०७४ सालदेखि निरन्तर आयोजना भइरहेको यस कार्यक्रमले ललितकलाको महत्त्वपूर्ण विधाको रूपमा रहेको कार्टुन कयारिकेचरको प्रवर्द्धनमा विशेष भूमिका खेल्नुका साथै क्यारिकेचर कलालाई उचाइमा पुर्‍याउने विश्वास लिइएको उनले बताए । त्यसैले आगामी दिनमा यसलाई थप परिस्कृत गर्दै अघि बढाउने उनको भनाइ छ ।

उनले भने, ‘कार्टुनमा क्यारिकेचर कला असाध्यै महत्त्वपूर्ण पक्ष हो । यसैको स्तरोन्नतिका लागि हामीले ६ वर्षदेखि निरन्तर यो प्रदर्शनी गर्दै आएका हौँ ।’

उनका अनुसार, नेपालमा कार्टुन वा क्यारिकेचरको इतिहास खासै लामो छैन । त्यसैले सिक्दै छौँ भन्दा फरक नपर्ने उनी बताउँछन् । नेपालबाहिर कतिपय देशमा क्यारिकेचर छुट्टै र विशेष अस्तित्वमा रहेको भन्दै उनले धेरै कलाकारले क्यारिकेचररिस्टकै परिचय बनाएको बताए ।

‘बाहिरतिर क्यारिकेचरको प्रभावशाली अस्तित्व छ । यो कार्टुनभित्र मात्र सीमित छैन । जसरी कार्टुन बनाउने कार्टुनिस्ट हुन्छन्, विदेशतिर क्यारिकेचर बनाउने क्यारिकेचरिस्टकै रूपमा व्यावसायिक र प्रसिद्ध पनि छन्’, उनले भने ।

बासु क्षितिज, अध्यक्ष, कार्टुनिस्ट क्लब अफ नेपाल ।

नेपालमा ललितकला पढिरहेका विद्यार्थीहरूमध्येबाट भोलि अब्बल क्यारिकेचरिस्ट निकाल्ने उद्देश्यले नै कार्यक्रमलाई निरन्तरता दिइएको उनले बताए ।

६ वर्षअघि प्रदर्शनी सुरु गर्दा कार्टुनिस्ट क्लब अफ नेपालका अध्यक्ष रहेका वरिष्ठ कार्टुनिस्ट अविन श्रेष्ठ आफूले बनाएका मात्र होइन, विद्यार्थीले बनाएको आफ्नै क्यारिकेचरसमेत हेरेर निस्किए ।

प्रदर्शनीमा हरेक वर्ष नयाँ प्रतियोगी, सहभागीहरू उत्साहका साथ सामेल भइरहेको प्रति उनले खुसी व्यक्त गरे । यसपल्ट आफूलाई रवि मिश्रले बनाएका क्यारिकेचर मन परेको पनि उनले सुनाए ।

‘मलाई यसपालि रवि मिश्रको काम नयाँ लाग्यो । लाइनको स्ट्रोकहरू, कलरिङ गर्ने टेक्निक्स, क्यारिकेचरमा यस्तो पहिला देखिएको थिएन । यसपालि देख्दा मलाई खुसी लाग्यो । यस्तो पो हुनुपर्छ क्यारिकेचर भन्ने लाग्यो,’ उनले भने ।

अन्तर्राष्ट्रियस्तरको कार्टुन बनाउने हो भने नेपाली कलाकारले कलापक्षमा विशेष सुधार गर्दै जानुपर्ने उनी बताउँछन् । उनका अनुसार, कार्टुनलाई चाहिने कलापक्षमा पनि सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण क्यारिकेचर नै हो । उनले भने, ‘तपाईंले कसैको कार्टुन बनाउनुहुन्छ तर त्यो कार्टुनमा देखाइएको पात्र चिनिएन भने के अर्थ ? कि ढाडमा नाम लेख्नुपर्‍यो कि त अनुहार चिनिने गरी बनाउनुपर्‍यो । फेरि क्यारिकेचरमा चिनाउनु मात्र ठूलो कुरा होइन, त्यहाँ अतिरञ्जना हुनुपर्छ, अतिरञ्जना पनि आकर्षक हुनुपर्छ न कि डरलाग्दो ।’

अविन श्रेष्ठ, वरिष्ठ कार्टुनिस्ट ।

नेपालमा क्यारिकेचर सिकाउने क्याम्पस र अन्य छुट्टै संस्था नरहेकाले अग्रज कलाकारहरूले नै नयाँ पुस्तालाई सिकाउँदै अघि बढ्ने प्रयासमा नेपाली कार्टुन प्रदर्शनीको थालनी भएको उनले बताए । ‘यो कलालाई जाने, बुझेका, अभ्यास गरेका हामी सिनियरहरूले नयाँ पुस्तालाई सिकाउँदै नेपाली क्यारिकेचरलाई माथि उठाउने पहलका रूपमा यो प्रदर्शनलाई लिन सकिन्छ’, उनले भने ।

नेपाली कार्टुन प्रदर्शनी २०८० मा डिजिटल माध्यममा बनाइएकामध्ये कार्टुनिस्ट रवि मिश्रका क्यारिकेचर केही फरक शैलीका देखिन्थे । उनका ६ क्यारिकेचर प्रदर्शनीमा राखिएका थिए ।

यसपल्ट आफूले धेरै स्टाइलमा खेलेर क्यारिकेचर बनाएको मिश्र बताँछन् । उनले भने, ‘मैले बनाएका छवटा क्यारिकेचरमध्ये एउटा नियमित बनाउने कार्टुनकै विधिमा तयार गरेको हुँ । एउटाचाहिँ लाइनमा मात्र गरेको छु । अर्को पेन्टिङ स्टाइलमा छ । यसपल्ट मैले स्टाइलहरूमा धेरै खेलेको छु ।’

रवि मिश्र, महासचिव, कार्टुनिस्ट क्लब अफ नेपाल ।

प्रदर्शनीमा हरेक वर्ष नयाँ शैलीका क्यारिकेचरहरू आइरहेको उनले बताए । उनका अनुसार, सुरुका प्रदर्शनमा ब्ल्याक एन्ड ह्वाइट क्यारिकेचरहरू आउँथे । पछिपछि डिजिटल माध्यमबाट कलरमा आउन थाले । यसपालि वरिष्ठ कलाकार अशोकमान सिंले बनाएका दुई क्यारिकेचरबाहेक सबै डिजिटल माध्यमबाट तयार गरिएका छन् । ‘अशोक दाइले चाहिँ पुरानो प्रविधि स्प्रे पेन्टिङ गर्नुभएको छ । बाँकी सबै म्यानुअल होइनन्, डिजिटल माध्यमबाट तयार गरिएका हुन्’, उनले भने ।

कार्टुनिस्ट मिश्रका अनुसार, विगतको तुलनामा डिजटल क्यारिकेचरमा पनि निकै फरकपन देखिएको छ । उनी भन्छन्, ‘पहिला फोटोसपको एउटै सफ्टवेयरबाट काम हुन्थ्यो, त्यसैले सबै काम उस्तै लाग्थ्यो । अहिले डिजिटलमा पनि फरकपन देखिएको छ ।’

वरिष्ठ कार्टुनिस्ट अशोकमान सिंले स्प्रे पेन्टिङबाट बनाएको क्यारिकेचर ।

जानकारहरूका अनुसार, विश्व इतिहासमा क्यारिकेचरको आविष्कार पहिला कसले गरे भन्ने कुरा ठ्याक्कै भन्न मुस्किल छ तर लियोनार्दो दा भिन्चीले रचना गरेका केही चित्रलाई नै सबैभन्दा पुरानो क्यारिचेकचर मान्नेहरू धेरै छन् । क्यारिकेचर कलाको औपचारिक सुरुवात भने इटालीबाट भएको मानिन्छ । इटालियन कलाकार एन्निबेल कारासी र उनका भाइ एगोसिनोले क्यारिकेचर चित्रहरू रचेका थिए । नेपालमा क्यारिकेचरको इतिहास खासै लामो छैन । सुरुमा कार्टुनलाई नै क्यारिकेचर मान्ने गरिए पनि केही समययता क्यारिकेचर र कार्टुनलाई एकै विधाका फरक–फरक शैलीका रूपमा लिने गरिएको छ ।

भिडियो: