साताका कार्टुनिस्ट अविन श्रेष्ठ र उनका ७ कार्टुन (भिडियोसहित)

A+ A A-

प्रिय पाठक ।

यसअघि शिलापत्रको ‘फोटोकार’ स्तम्भमा हामीले नेपालका दिग्गज फोटोग्राफर/पत्रकारले खिचेका तस्वीर र उनीहरूको भोगाइ/अनुभूतिका कथा सुनायौँ । आजदेखि फेरि नयाँ स्तम्भ ‘साताका कार्टुनिस्ट’ तपाईंमाझ पेस गरेका छौँ । हाललाई यो ‘एडिटोरियल कार्टुनिस्ट’ (कार्टुन बनाउने पत्रकार ) हरूका बारेमा हुनेछ ।

‘साताका कार्टुनिस्ट’मा पहिलो कथा काठमाडौंका अविन श्रेष्ठको छ । तीन दशकदेखि निरन्तर व्यङ्ग्य चित्रकला (कार्टुन) बनाइरहेका अविनले हामीलाई आफ्नो कार्टुन यात्रा अनुभवसँगै उनैले छानेका ७ कार्टुन र त्यसको परिवेश सुनाएका छन् । भिडियो हेर्न मन पराउने दर्शकका लागि यसै सामग्रीको पुछारमा ‘भिडियो स्टोरी’ पनि राखिएको छ ।

यो स्तम्भरबारे तपाईंका पनि कुनै सुझाव, प्रतिक्रिया भए हामी सुन्न आतुर छौँ । [email protected] मा पठाउनुस् न है । अहिलेलाई लागौँ, कार्टुनिस्ट अविनतिर ।

०००

‘स्टोरी’का लागि प्रस्ताव गर्दा अविन श्रेष्ठले हामीलाई धुम्बाराहीस्थित घरमै बोलाए । चौथो तल्लाको एउटा सिङ्गो फ्ल्याटमा छिर्नासाथै हामीले आकर्षक पेन्टिङहरूको सजावट देख्यौँ । तर, त्यो पहिलो कोठामा अविनले हामीलाई रोकेनन् ।

‘मेरो उता छ’ भन्दै त्यही कोठाछेउको अर्को कोठामा छिराए, जुन उनका कार्टुनहरूले सजिएको थियो ।

‘तपाईं पेन्टिङ पनि गर्नुहुन्छ ?,' हाम्रा सहकर्मी चन्द्र राईले सोधिहाले ।

अविनले जवाफ दिए, ‘होइन, यो मेरो मिसेज (श्रीमती) को स्टुडियो हो ।’

आफ्नी श्रीमती संगीको मूल पेसा नै पेन्टिङ रहेको कुरा उनले हामीलाई सुनाए । उनका अनुसार, संगीले नेपालको प्रतिनिधित्व गरी हालै इजिप्टसम्म पुगेर आफ्नो चित्रकला देखाइसकेकी छन् ।

आफूले काम गर्ने कम्प्युटर खोल्नासाथै ५२ वर्षीय कार्टुनिस्ट अविनले आफ्नी छोरी आश्रितीको कलाबारे पनि सुनाए । कार्टुनमा बिछ्ट्टै रुचि भएकी आश्रिती निकै आकर्षक चित्र बनाउन सक्ने रहिछन् । उनले तीन वर्षअघि नौ वर्षको उमेरमै चित्रांकन गरी पुस्तकसमेत प्रकाशित गरेकी थिइन् । पुस्तकमा चित्रांकन गर्ने नेपालको सबैभन्दा कान्छी चित्रकारको रूपमा छोरीले विभिन्न संघसंस्थाबाट पुरस्कारसमेत पाएको अविनले बताए । र, यो अभिभावकको सहयोगबिना छाेरीमा देखिएको रुचि भन्छन् अविन- 'खै रगतमै चित्रकला छ कि !' उनी मुस्कुराए ।

abin shrestha f1704452888.jpg

छोरीको प्रसंगबाट अविन हामीलाई लिएर सिधै आफ्नो बाल्यकालतिर फर्किए । र भने, ‘म सानो हुँदा चित्र बनाउन खोज्दा गाली खाइन्थ्यो । चित्र बनाउँदा छोरा बिग्रिने भयो भनेर बुबाआमा चिन्तित हुनुहुन्थ्यो ।’

हुन पनि, उनको परिवारमा चित्रकला बुझेको र योसँग साइनो भएका कोही थिएनन् । ‘स्कुलमा पनि कापीमा चित्र बनाएको देखे भने शिक्षकहरूले गाली गर्थे, घर होस् वा विद्यालय, चित्र बनाउन मन लाग्यो भने लुकाएर बनाउने र लुकाएर राख्ने गर्नुपर्थ्यो,' उनले सुनाए ।

यति सुनेपछि हामीले उनलाई सोध्यौँ, ‘यस्तो प्रतिकूल वातावरणबाट तपाईं कार्टुनिस्ट बनेरचाहिँ कसरी निस्कनुभयो त ?’

उनले हामीलाई नरदेवीको भक्त विद्याश्रमको प्राथमिक कक्षातिर फर्काए । उनीभन्दा तल्लो कक्षाका एक जना भाइ कापीमा अक्सर हनुमानको चित्र बनाउँथे रे ! त्यही चित्रका कारण ती भाइ तल-माथिका कक्षामा प्रिय थिए ।

‘मेरो कापीमा पनि हनुमान बनाउदेऊ न’ भन्दै थुप्रै साथीहरू अनुरोध गरिरहेका हुन्थे । माग धेरै हुन थालेपछि भाइले चित्र बनाएको पैसा माग्न थाले । अविन सम्झिन्छन्, ‘त्यो बेला एक रुपैयाँको मूल्य पनि ज्यादै थियो । भाइले सुरुमा २५ पैसा माग्यो । साथीहरूले पैसा तिरेर पनि हनुमानको चित्र बनाउन लगाए ।’

२५ पैसा लिँदा पनि चित्रको माग नघटेपछि चित्रकार भाइले भाउ बढाउँदै लगे, २५ पैसाबाट ५०, त्यसपछि १ रुपैयाँ ।

एक रुपैयाँ तिरेर पनि चित्रका लागि धाउनेहरू घटेनन् । अब त एक रुपैयाँ तिरेर पनि चित्र बनाउन भाइका निकटहरूमार्फत भनसुन गराउनुपर्ने अवस्था आयो । त्यसैले अविनमा चित्र आफैँ किन नबनाउने भन्ने ईख पलायो ।

भन्छन्, ‘त्यो बेला मैले सोचेँ- चित्र भनेको रेखाहरूलाई यताउता कोरेर आउने आकृति त हो । त्यसैले एकपल्ट आफैँ प्रयास किन नगर्ने भन्ने लाग्यो अनि बनाउन थालेँ । आफ्नो चित्र आजभन्दा भोलि राम्रो, भोलिभन्दा पर्सि राम्रो हुँदै गएको देख्दा रमाइलो लागेको थियो ।’

आफू चित्रकलामा तानिनुको श्रेय अविन तिनै भाइलाई दिन्छन् । तर, व्यावसायिक कार्टुनिस्ट हुनुमा भने उनीभित्रको अर्कै भावले काम गरेको रहेछ, जुन उनले हामीलाई तल भनेका छन् ।

तीन दशकको कार्टुनयात्रा

अविन श्रेष्ठले व्यावसायिक रूपमा कार्टुन बनाउन थालेको तीन दशक भयो । २०५० सालमा उनले गोरखापत्रका लागि पहिलो कार्टुन बनाएका थिए । त्यो बेला नेपाली संगीतमा पपगीत हावी हुँदै थियो । अविनको कार्टुन त्यसैलाई प्रतिबिम्बित गर्ने खालको थियो- हार्मोनियमलाई मेच बनाएर, तबलामाथि खट्टा राखेर, हातमा गीतार बोकेको एक वयस्क गायक गीत गाइरहेको थियो ।

उनले गोरखापत्रमा केही समय फ्रिल्यान्सिङ गरे । त्यसाे त उनले २०५० सालदेखि नै चन्द्रलाल झा सम्पादक रहेको पुरानो दैनिक पत्रिका नेपाल टाइम्समा कार्टुनिस्टकै रूपमा जागिर सुरु गरेका हुन् । तर, २०५१ सालमा त्यो पत्रिका बन्द भयो । २०५२ सालदेखि थप केही अखबारहरू प्रकाशित हुन थाले ।

अविन हिमालय टाइम्समा जोडिए । त्यसपछि दृष्टि साप्ताहिक, हिमाल खबरपत्रिका, राजधानी दैनिक, समय साप्ताहिक, नागरिक दैनिकहुँदै उनी २०६६ सालमा कान्तिपुरसँग काम गर्न थाले । १५ वर्षदेखि निरन्तर कान्तिपुरका लागि कार्टुन बनाइरहेका उनको ‘गजब छ बा !’ स्तम्भ चर्चित छ । अहिलेसम्म उनले हजारौँ कार्टुन बनाइसकेका छन् ।

उनले कामचाहिँ अक्सर घरबाटै गर्दा रहेछन्, जहाँ हामी उनीसँग कुरा गरिरहेका छौँ ।

‘अफिस नगएर घरबाटै गर्दा कहिलेकाहीँ अखबारसँग विषय बाझिने, कार्टुन नछापिने हुन्छ कि हुँदैन ?’ भन्ने जिज्ञासामा उनले भने, ‘मैले काम थाल्दा नै भनेको थिएँ, मलाई आइडिया वा दबाब दिन पाइँदैन । आफूले सकेको इमानदारीपूर्वक दिन्छु । म समसामयिक घटना र विषयवस्तुबारे जानकार रहन्छु, त्यसबारे पढेर, खोजेर जानकारीहरू संकलन गर्ने गर्छु । त्यसैले विषय खासै बाझिँदैन ।’

पीडाको अभिव्यक्ति

अविनलाई अर्काे प्रश्न गर्‍यौँ, ‘यत्रो वर्षमा तपाईंले हजारौँ कार्टुन बनाइसक्नुभयो, तपाईंको अनुभवमा कार्टुन भनेको के रहेछ ?’

उनले भने, ‘पीडाको अभिव्यक्ति ।’

यति भनेर उनी फेरि बाल्यकालको त्यही भाइतिर फर्किए, ‘त्यो भाइको कलाले मलाई चित्रतिर तान्यो । तर, कार्टुनिस्ट बन्नुमा चाहिँ मलाई आफूभित्रको पीडा र असन्तुष्टिले उक्साएको हो । पीडा अभिव्यक्त गर्नकै लागि म कार्टुनिस्ट बनेको हुँ ।’

हामीले माथि व्यावसायिक कार्टुनिस्ट हुनुमा उनीभित्रको अर्कै भावले काम गरेको रहेछ भनी लेखेका थियौँ । हो, आफूभित्रको पीडाले नै कार्टुनिस्ट बन्न उक्साएको अविनको दाबी छ ।

त्यो पीडा मुलुकको राजनीतिक खिचातानी र त्यसले निम्त्याएको अस्थिरताले दिएको उनी बताउँछन् । ‘अहिले राजनीतिप्रति मानिसमा जुन आक्रोश देखिन्छ, म युवा अवस्थामा हुँदा करिब त्यस्तै खालको आक्रोश थियो । समयले तीन दशक पार गरिसक्यो, पात्र, प्रवृत्ति उस्तैउस्तै नै छ,' उनले भने ।

अविनका कार्टुन पुस्तक भाग १ र भाग २ प्रकाशित छन्, जसमा २०६२/६३ सालअघि र पछिका सन्दर्भमा बनाएका कार्टुनहरू समेटिएका छन् । '२०६२/६३ को जनआन्दोलनदेखि तत्कालीन नेकपा अध्यक्ष केपी ओलीको झण्डै दुई तिहाइवाला सरकारसम्मको अवधि मलाई विशेष लाग्छ । यही अवधिभित्र सयौँ वर्ष पुरानो राजतन्त्र गयो । १० वर्ष लामो सशस्त्र युद्ध टुंगिएर माओवादी शान्ति प्रक्रियामा आयो । संविधानसभाको गठन भयो । पहिलो संविधानसभा विघटन भयो । प्रधानन्यायाधीशलाई मन्त्रिपरिषद्‌को अध्यक्ष बनाउनुपर्ने बाध्यता भयो । मुलुक संघीयतामा गयो । यही अवधिमा वामपन्थीहरूले झण्डै दुईतिहाइको सरकार बनाए ।'

उनको कार्टुन पुस्तक भाग- २ मा २०६२/०६३ पछि बनाइएका कार्टुनहरू समावेश छन् ।

‘राजनीतिक बिटमा यतिका वर्ष कार्टुन बनाउनुभयो, हाम्रो लोकतन्त्र सही बाटोमा छ ? के लाग्छ ?’

उनले छोटो जवाफ दिए, ‘लोकमाथि तन्त्र हावी भएजस्तो लाग्छ । लोकतन्त्रलाई सही बाटोमा ल्याउन बाँकी नै देख्छु म त ।’

अबचाहिँ अविनलाई हामीले नै सबैभन्दा माथिको प्रसंगमा फर्कायौं, ‘तपाईंको बाल्यकालमा कार्टुन बनाउनुलाई बिग्रिनुको पर्याय मानिँदो रहेछ । समयले तीन दशकको सुई घुमाइसकेको छ । कार्टुन कलाप्रति मानिसहरूको सोच पनि घुमेर सकारात्मक धारणामा बदलियो कि बाँकी नै छ ?’

उनले जवाफ दिए, ‘एकदम उत्साहित । धेरै अभिभावकले आफ्ना छोराछोरीलाई कार्टुनिस्ट बनाउन चाहेको कुरा मलाई भन्नुहुन्छ, सिकाइदिनका लागि अनुरोध गर्नुहुन्छ ।’

अब पालो कार्टुनको

अब चर्चा गरौँ, अविनले बनाएका कार्टुनबारे । हामीले उनलाई कालक्रम र तत्कालीन समयको प्रवृत्ति झल्काउने केही कार्टुन र तिनको पृष्ठभूमिबारे बताइदिन भनेका थियौँ । उनले सात कार्टुन ठीक पारेका रहेछन् । आउनुस्, अविन श्रेष्ठका सातवटा कार्टुन (समय साप्ताहिक र कान्तिपुर दैनिकमा छापिएका) हेर्दै उनकै शब्दमा सुनौँ ती बनाउँदाका अनुभूति:

१. राजालाई चेक

Abin Shresha cartoon 011704105560.jpg

तत्कालीन राजा ज्ञानेन्द्र शाहले माघ १९ मा मुलुकको प्रजातान्त्रिक पद्धतिको घाँटी समाते । मुलुकमा अभिव्यक्ति स्वतन्त्रता करिब छैन भन्दा हुन्थ्यो । त्यस्तो बेला कार्टुनमा श्रीपेच राख्न नै चानचुने खतराको काम थिएन । याे २०६२/०६३ को जनआन्दोलन सफल हुनासाथ बनाएको कार्टुन हो ।

चेस खेलमा राजा र प्यालाहरू हुन्छन् । माथिको कार्टुनमा जनआन्दोलनको प्रतीक बनाइएको प्यालाले राजालाई चेक दिएको छ । अर्थात् प्यालाले राजालाई ढालिदिएको छ । सही तरिकाले नचले प्यालाले राजालाई पनि ढाल्न सक्ने सन्देश यो कार्टुनमार्फत दिन खोजेको हुँ । एउटा विशेष कालखण्डको प्रारम्भिक घटनाको प्रतिनिधि कार्टुन भएकाले मलाई यो कार्टुन विशेष नै लाग्छ । त्यो बेला धेरैबाट तारिफ पाएको कार्टुन हो यो ।

२. प्रचण्डको टाई

Abin Shresha cartoon 021704105723.jpg

संयोग भनौँ, कार्टुनको चर्चा गरिरहेको यो समय पनि मुलुकमा माओवादी अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल प्रचण्ड नै प्रधानमन्त्री हुनुहुन्छ । माथिको कार्टुनचाहिँ प्रचण्ड पहिलोपल्ट प्रधानमन्त्री भएको समयमा बनाएको हुँ । अरु बेला जेजस्तो पोशाक लगाए पनि नेताहरू प्रधानमन्त्री वा मन्त्री भएपछि दौरा सुरुवाल लाउने अभ्यास थियो । तर, माओवादीहरू दौरा सुरुवाललाई सामन्तवादको प्रतीक मान्थे । अमेरिकी साम्राज्यवाद र भारतीय विस्तारवाद भन्न त माओवादीहरूले भाषणमा अक्सर छुटाउँदैनथे । प्रचण्डले प्रधानमन्त्रीको शपथ लिन जाँदा दौरा सुरुवालको ठाउँमा टाईसुट र भादगाउँले टोपी लाउनुभयो । टाई पनि हाम्रो राष्ट्रिय पोशाक त होइन ! एकातिर अमेरिकी साम्राज्यवादको विरोध गर्ने, अर्कातिर टाईमा सजिने, यो दुई खालको चरित्रको व्यंग्य गरेर कार्टुन बनाएको हुँ ।

अहिले मलाई के रमाइलो लागिरहेको छ भने, प्रचण्डले कुनै बेला सामन्तवादको प्रतीक मानेको दौरासुरुवाल नै अहिले लगाउन थाल्नुभएको छ ।

३. गिरिजाबुबासँग हारेका गिरिजाबाबु

Abin Shresha cartoon 031704105616.jpg

तीन दशकको कार्टुनयात्रामा मलाई सधैँ एउटा कुराले घोच्छ, हाम्रो देशमा पात्र फेरिए तर प्रवृत्ति उही छ । यसको गतिलो उदाहरण यो कार्टुन र वर्तमानमा हामीले देखिरहेको, भोगिरहेको विसंगति पनि यस्तै हो ।

२०६२/२०६३ काे जनआन्दाेलन सफल भएपछि कांग्रेस सभापति गिरिजाप्रसाद काेइरालाले राष्ट्र प्रमुखका अधिकारसहितकाे प्रधानमन्त्री बन्नुभयाे । पार्टीमा उहाँलाई ‘गिरिजाबाबु’ भनेर चिनिन्थ्यो । ‘बाबु’ शब्दलाई उल्ट्याउँदा ‘बुबा’ हुन्छ । अनि मैले दुइटा गिरिजाप्रसाद बनाएँ- एउटा गिरिजाबाबु, अर्को गिरिजाबुबा । गिरिजाबाबु र गिरिजाबुबा लड्दा गिरिजाबुबाले जितेको, गिरिजाबाबुले हारेको, पछाडिबाट छोरी सुजाता कोइरालाले ताली बजाइरहेको देखाइदिएँ । यति भनेपछि धेरै कुरा के भनिरहनुपर्‍यो र !

नेता र सत्तासीनहरूको परिवारवादबारे त्यो बेला बनाएको कार्टुन र अहिलेको सन्दर्भसँग भिडाउने हो भने हामी त जहाँको त्यहीँ पो रहेछौँ भन्ने लाग्छ । समयअनुसार हामी अगाडि जानुपर्ने, पछाडि पो फर्किरहेका छौँ कि भन्ने लागोस् सम्बन्धित पक्षलाई भनेर पनि आज मैले यो कार्टुन छानेको हुँ ।

४. ऐतिहासिक कार्टुन

Abin Shresha cartoon 041704105639.jpg

२०७२ सालमा गएको विनाशकारी भूकम्पले थिलथिलो भएको बेला नयाँ संविधानप्रति असन्तुष्टि देखाउन भारतले नेपालमाथि नाकाबन्दी गर्‍यो । मानवीय दृष्टिले पनि यो अस्वाभाविक र अनैतिक कदम थियो । नेपाल भूकम्पको पीडामा रहेको देखीदेखी नाकाबन्दी गरेकाले भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीको आँखामा पट्टी लगाएर नाकाबन्दीको ठाउँमा ‘आँखाबन्दी’ बनाएर मैले यो कार्टुन बनाएको हुँ । यति देखाएपछि धेरै कुरा भन्नै नपर्ने भयो ।

यो कार्टुन बनाउँदाको एउटा रोचक सम्झना छ । बनाइसकेपछि मैले कान्तिपुरमा पठाएँ । त्यही दिन वरिष्ठ कार्टुनिस्ट दुर्गा बराल ‘वात्स्यायन’ ले पनि कार्टुन पठाउनुभएको रहेछ । बेलुका सम्पादकले फोन गरेर सोध्नुभयो, ‘आज दुर्गा दाइले पनि कार्टुन पठाउनुभएको छ । तपाईंको राखौँ कि दुर्गा दाइको राखौँ, के गरौँ ?’

मैले मेरो भोलि राख्दा पनि हुन्छ, आज दुर्गा दाइकै राखौँ न त भन्ने जवाफ दिएँ । यही सल्लाह भयो । तर, भोलिपल्ट पत्रिका हेर्दा आठ कोलममा दुइटा कार्टुन फ्रन्ट पेजमै छापिएको छ, चार कोलममा दुर्गा दाइको, चार कोलममा मेरो ! ब्रोडसिटको इतिहासमा पहिलो र सायद अन्तिम थियो त्यो स्पेस । त्यसैले पनि मेरो जीवनमा यो कार्टुन स्मरणीय छ ।

५. गाेजीमा राष्ट्रपति

Abin Shresha cartoon 051704105667.jpg

तुलनात्मक रूपमा यो निकै चर्चित कार्टुन हो । तत्कालीन प्रधानमन्त्री केपी ओलीले पत्रकार सम्मेलनमै यो कार्टुनप्रति आपत्ति जनाउनुभएको थियो । उहाँको तर्क थियो, 'गणतन्त्रको प्रतीक राष्ट्रपतिजस्तो गरिमामय संस्थालाई प्रेत संस्थाको गोजीमा लगेर देखाइदियो ।’

मलाई लाग्छ, यो उहाँको गलत बुझाइ थियो । तत्कालीन समयमा दुईतिहाइको सरकार, त्यो सरकारको दम्भ, राष्ट्रपतिको विवादित भूमिका के थियो, सबैलाई थाहै छ ।

कार्टुनमा अतिरञ्जन भएन भने तस्वीरजस्तो भइहाल्यो नि । आफूले व्यक्त गर्न खोजेको भाव सुन्ने मान्छेले सजिलै बुझ्न सकोस् भनेर हामी अतिरञ्जित गरेर भन्ने गर्छौं नि, महँगीले आकाश छोयो, कत्रा हात्तीजत्रो मान्छे, बाँसजस्तो दुब्लो, हिउँजस्तै गोरी आदि । तर के महँगीले वास्तवमै आकाश छुन्छ त ? छुँदैन नि !

कौसीमा गएर कसैले खोइ त महँगीले आकाश छोएको छैन त भन्यो भने त्यो मुर्ख्याइँ हुँदैन र ? आफ्नो कुरा प्रस्ट तरिकाले डेलिभर होस् भनेर न हामीले अतिरञ्जन गरेर बोलेका हुन्छौँ ! यो हामी सबैलाई पचिरहेकै हुन्छ । कोही मान्छेलाई कसैको अति निकट र विश्वासपात्र भन्नुपर्दा हामी भन्ने गर्छौं, ‘त्यो त उसको गोजीकै मान्छे हो ।’ गोजीमा त मान्छे अट्दैन । तर बोलीचालीमा प्रचलित र स्वीकार्य छ । यही अतिरञ्जन कार्टुनमा देखाउँदाचाहिँ किन नपच्ने ?

कलासाहित्यमा बिम्ब भन्ने कुरा निकै महत्त्वपूर्ण हुन्छ । प्रेमिकाको बखान गर्नुपर्‍यो भने चन्द्रमुखी भनिन्छ । तर,साँच्चै चन्द्रमुखी वा हिउँजस्तै गोरी हुने हो भने प्रेमिका कति डरलाग्दी हुन्थिन् होला ? गुलाबी गाला भनिन्छ तर गाला ठ्याक्कै गुलाबजस्तो भयो भने कहाँ राम्री देखिन्छ त ?

कार्टुनमा मैले केपी ओलीलाई श्रीपेच लगाइदिएको छु । बिम्बले भन्न खोजेको भाव बुझ्ने हो । आमनागरिक अहिले पनि भनिरहेका छन्, हामीले एक राजा फालेर सयौँ राजा पालिरहेका छौँ । शब्दमा भन्दाचाहिँ पच्ने, यही कुरा कार्टुनमा भन्दा किन नपच्ने ?

राजा आउने भाव झल्काउन त श्रीपेच नै लगाइदिनुपर्‍यो । प्रेत संस्था (राज संस्था) को गोजीमा गणतन्त्रको प्रतीक राष्ट्रपतिलाई राखिदियो भन्न मिल्छ त ?

म पनि यही देशको आमनागरिक हुँ । लोकतान्त्रिक मूल्य मान्यताप्रति त म पनि सजग छु नि ।

संस्था जे भए पनि मान्छेले मान्छेलाई गोजीमा राखेको देखाउनुपर्नेछ । यसका लागि गोजीमा राख्ने मान्छेलाई त कम शक्तिशाली देखाउन भएन । त्यसैले शक्तिशाली प्रधानमन्त्रीको जिउ ठूलो बनाएर राष्ट्रपतिलाई उनको गोजीमा देखाइएको छ ।

६. 'जनयुद्ध' काे उपलब्धि

Abin Shresha cartoon 061704105583.jpg

२०७९ फागुन १ गते सरकारले ‘जनयुद्ध दिवस’काे सार्वजनिक बिदा दिने निर्णय गर्‍यो । हालै मात्र सर्वोच्च अदालतले सरकारको उक्त निर्णय उल्ट्याइदिएको छ ।

‘जनयुद्ध दिवस’ प्रसंगमा कुरा गर्दा जनताको प्रश्नलाई छोड्न हुँदैन । अहिले पनि नागरिकहरू प्रश्न गरिरहेका छन्, ‘जनयुद्ध’को उपलब्धि के हो ? हजारौँ मान्छेले ज्यान दिएर बनाएको शक्ति माओवादी, ऊसँग नागरिकको अपेक्षाप्रति सम्बन्धित पक्ष जवाफदेही हुनुपर्ने हो । तर, ‘जनयुद्ध दिवस’ मा बिदा दिएर बस्नुभा’छ । र, यसैलाई ठूलो उपलब्धि ठानिरहनुभएको छ । मैले यसैमा व्यङ्ग्य गरेर कार्टुन बनाएको हुँ ।

यो कार्टुन छापिँदाको पनि एउटा अविस्मरणीय किस्सा छ । मैले यो कान्तिपुरको ‘गजब छ बा !’ कोलमका लागि बनाएको थिएँ । तर, सम्पादकले फोन गरेर कार्टुन गज्जबको छ, यसलाई ठूलो बनाऊ भन्नुभयो । मैले ठूलो बनाएर पठाइदिएँ । भोलिपल्ट पत्रिका हेर्छु त ६ कोलममा आएछ, दंग परेँ । ब्रोडसिटमा त्यो साइजको कार्टुन त्योभन्दा पहिले कहिल्यै छापिएको थिएन । सम्झिँदा अहिले पनि रमाइलो लाग्छ । यो कार्टुन अहिले पनि उत्तिकै सान्दर्भिक छ ।

७. 'विवादित होइन चर्चित'

Abin Shresha cartoon 071704105746.jpg

कार्टुनमा हास्य मात्र हुँदैन, कार्टुनमा बेदना पनि हुन्छ । युक्रेन र रुसबीच युद्ध चलिरहेका बेला नेपाली युवाहरू रुसी सेनामा भर्ती भइरहेका छन् । युद्धमा कतिको मृत्यु भयो, कति फसेका छन्, कोही कुन अवस्थामा छन् भन्ने नै थाहा हुन सकिरहेको छैन । यो एकदमै पीडादायक अवस्था हो । यो कार्टुनलाई लिएर सामाजिक सञ्जालमा कतिपयले पीडालाई मजाक उडाएको टिप्पणी गर्नुभयो । तर यस्तो होइन । कार्टुन भनेकै पीडाको अभिव्यक्ति हो । यो कार्टुनमा नेपाली समाजको वर्तमान बाध्यता र विवशता देखाइएको छ । निरीहता देखाइएको छ । कार्टुनमा राम्रो कुरा खोज्नेलाई मेरो एउटै जवाफ छ, ‘राम्रो त त्यसै राम्रो छ नि, हामीले खराब र बिग्रिएकोलाई सुधार्न खबरदारी गर्ने हो, कार्टुन त्यसैमा बनाउने हो ।’

धन्न म कार्टुनिस्ट छु र आफ्नो पीडा पोख्न पाइरहेको छु । कार्टुनिस्ट नभएको भए मैले आफूभित्रको पीडा कसरी पोख्थेँ होला । यो कार्टुनमा मैले त्यही पीडा पोखेको हुँ ।

यता गरिबीको चपेटामा परेको बुबा मलाई गरिबीबाट निकाल भनिरहेको छ । पैसा कमाउन रुसी सेनामा भर्ती भएको छोरा उताबाट मलाई युद्धबाट निकाल भनिरहेको छ । मैले गरिबी र विवशताबाट सिर्जित परिस्थितिको मर्म व्यक्त गर्न खोजेको हुँ, मजाक उडाएको होइन । बरु यो कार्टुन बनाएपछि गरिबी र यसका कारण आइपरेको बाध्यता सम्झेर म आफैं लामो समयसम्म निराश बनेको थिएँ ।

अतः कार्टुनले सधैँ हसाउँछ मात्रै भन्ने छैन । यो विकृति, विसंगतिविरुद्ध बोलिने आवाज पनि हो । त्यसैले यसले सधैँ मजाक उडाउने वा हँसाउने भन्ने हुँदैन । सबैले यो कुरा बुझिदिनुपर्छ ।

अर्को साता अर्का कार्टुनिस्ट र उनका कार्टुन हेर्न, पढ्न तयार हुनुस् है । शुभ शनिबार !

अविन र उनका कार्टुनबारे भिडियोः