‘आफूलाई भाग्यमानी ठान्छु, अग्रज कार्टुनिस्टको हौसला पाइरहेको छु’ (भिडियोसहित)

‘आफूलाई भाग्यमानी ठान्छु, अग्रज कार्टुनिस्टको हौसला पाइरहेको छु’ (भिडियोसहित)

A+ A A-

पेसाले शिक्षक भए पनि इलामका आशिष खनाल कार्टुनिस्ट ‘माड्साब’ भनेर चर्चित छन् । गणित र विज्ञान पढाउने उनले कार्टुन लेख्न थालेको धेरै भएको छैन । औपचारिक शिक्षामा उनले कला पढेका पनि होइनन् । तर, चार वर्षमा उनले कार्टुनिस्ट माड्साबका रूपमा बनाएकाे परिचय वर्णनीय छ । अब उनी केही कार्टुनिस्टसँग मिलेर चित्रकला र कार्टुन पढाउने योजनामा छन् ।

शिक्षक आशिष खनाल खासमा कार्टुनिस्ट माड्साब कसरी भए त ?

पाठकवृत्तबाट उनलाई अक्सर सोधिने प्रश्न रहेछ यो ।

यसबारे आशिषसँग रोचक जवाफ छ । कार्टुन बनाउन थाल्नुभन्दा अगाडि नै आफूले कोहीमार्फत यो नाम पाएको उनी बताउँछन् ।

उनले पढाउने विद्यार्थीका एक ६५ वर्षे अभिभावक हरेक दिन नाति-नातिनीलाई लिन विद्यालयमा आउँथे । आशिषलाई देख्नासाथै ती बाजेले नमस्कार माड्साब भन्थे । हरेक दिन माड्साब भनिएपछि आशिषले यसको अर्थ खोज्न थालेछन् । उनी भन्छन्, ‘माड्साब भनेको राणाकालमा शिक्षकलाई दिइएको उपनाम रहेछ । भन्न खोजेको चाहिँ मास्टर साहेब तर बोलीचालीमा 'माड्साब' भनिएको भन्ने थाहा पाएपछि मलाई टच गर्‍यो ।’

ashish khanal madsab1708741329.jpg

कला क्षेत्रमा, त्यसमाथि हास्यव्यङ्ग्य, साहित्य क्षेत्रमा उपनाम राख्ने चलन नौलो होइन पनि । कार्टुनमै राजेश केसी ‘फलानो’ भनेर चिनिन्छन् । दुर्गा बराल 'वात्सायन' भनेर चर्चित छन् । यस्ता अरु थुप्रै छन् । ‘कार्टुन बनाउन थालेपछि म पनि आशिष खनाल माड्साब भएँ । आफूलाई म तीन पात्रका रूपमा पाउँछु । पाठकका लागि माड्साब, विद्यार्थी र अभिभावकका लागि आशिष सर, अनि सामान्य नागरिकका रूपमा आशिष खनाल हुँ ।’

कार्टुनमा देखाइने एउटा मान्छे

‘माड्साब’का रूपमा चिनिएका कार्टुनिस्ट आशिष खनाल आफ्ना अक्सर कार्टुनमा एउटा मान्छेलाई देखाउँछन् । दौरा सुरुवाल लगाएको त्यो मान्छे रातो र कालो रङको टोपीमा हुन्छ । माड्साबका कार्टुनमा ऊ सधैँ घटना र पात्रलाई चियाइरहेको देखिन्छ । खासमा ऊ को हो ? उसलाई देखाएर माड्साबले के देखाउन खोजेका हुन् ?

कार्टुनमा देखाइने गरेको त्यो मान्छेबारे पनि उनीसँग धेरै पाठकले यस्तो जिज्ञासा राख्ने गरेका रहेछन् ।

यसलाई प्रस्ट्याउँदै उनी प्रश्नवाचक चिह्नका साथ जवाफ टुङ्ग्याउँछन्, ‘नियालेर हेर्नुभयो भने त्यो मान्छेको मुख छैन । यसको अर्थ ऊ बोल्न सक्दैन । समाजमा भइरहेका विकृति, विसंगति देखेर, बुझेर पनि उसले प्रतिक्रिया जनाउन वा विरुद्धमा बोल्न सक्दैन । रमिते मात्र बनेको हुन्छ । यही समाजका हामीमध्ये कतिले विकृति, विसंगतिबारे बोलिरहेका छौँ त ?’

नसकेर नबोलेको त्यो मान्छेमार्फत आफूले सकेर पनि नबोल्ने मान्छेलाई व्यङ्ग्य गर्न खोजेको माड्साबको भनाइ छ ।

को हुन् माड्साब ?

इलाम देउमाई नगरपालिकाको शान्ति डाँडा भन्ने ठाउँका आशिष भूगर्वशास्त्रमा त्रिभुवन विश्वविद्यालयबाट स्नातकोत्तर हुन् । कार्टुनकलाचाहिँ स्वअध्ययन र मिहिनेतकै प्रतिफल भएको उनी बताउँछन् ।

उनका बुबाआमा दुवै जना शिक्षक थिए । बुबा अहिले पनि इलामको एक निजी विद्यालयको प्रधानाध्यापक हुन् । पढ्नमा सानैदेखि अब्बल आशिष चित्रकलामा पनि रुचि राख्थे । तर, आमाबुबाको चाहनाअनुसार उनले चित्रकलाबाहेकको विषय पढे ।

‘कला नै पढेर कार्टुनिस्ट हुन्थेँ भने मेरो चित्रकला स्तर योभन्दा अझै माथि हुन सक्थ्यो होला । त्यसैले म आफूलाई यो विधाको सिकारु भन्न रुचाउँछु,’ माड्साब भन्छन् ।

कोभिडका कारण लकडाउन भएको बेला उनले चित्रकला र कार्टुनमा निकै अभ्यास गरे । पछि उनले नेपाल समाचारपत्र, सामुदायिक रेडियो नेटवर्क (सीआईएन)लगायतका मिडियामा कार्टुन बनाए । अचेल उनी समसामयिक विषयमा व्यङ्ग्य गरी बनाइएका कार्टुनहरू सोसल मिडियामा पोस्ट गरेर कार्टुनकारिताप्रतिको लगाव दर्शाउँछन् । ‘जसरी, जुन माध्यमबाट भए पनि म पाठकसम्म पुगिरहेको छु, पाठकबाट उत्साहित प्रतिक्रिया पाइरहेको छु ।’

‘अग्रजको हौसला छ’

उनको भनाइमा, अन्य विभिन्न क्षेत्र, विधामा अग्रजहरूले अनुजलाई हौसला दिन कञ्जुस्याइँ गरेको पाइन्छ । तर, नेपाली कार्टुन क्षेत्रमा अग्रजहरूले नयाँलाई सधैँ साथ, सुझाव र हौसला दिने गरेको उनको अनुभव छ । हाल कार्टुनिस्ट क्लबको सदस्यसमेत रहेका माड्साब भन्छन्, ‘अविन श्रेष्ठ, राजेश केसी, रविन साय्मि, बासु क्षितिजलगायत अग्रजले सधैँ सुधारका लागि सुझाइरहनुभएको हुन्छ । राम्रो छ भने तारिफ गरिदिनुहुन्छ । उहाँहरूबाहेक कतिको नाम मैले अहिले लिइनँ तर सारमा अग्रजबाट असाध्यै उत्साहित साथ पाइने विधाचाहिँ कार्टुन हो ।’

पछिल्लो पुस्तामा उनी अनुप गुरुङबाट बढी प्रभावित छन् । उनी हाँस्दै भन्छन्, ‘कहिलेकाहीँ मेरो फेसबुक पोस्टमा अनुप दाइले गर्ने रोचक कमेन्टबाट समेत अर्को कार्टुन फुराउने गरेको छु ।’

ओलीकाे क्यारिकेचर बनाएर बुझाउने इच्छा

शिक्षणबाहेक बिहान–बेलुकीको समय पारेर कार्टुन बनाउने उनले विभिन्न मिडियाका लागि अहिलेसम्म अढाई सयभन्दा बढी कार्टुन बनाएका छन् । नेताहरूमा केपी ओलीको कार्टुन बनाउन सजिलो हुने गरेको उनको अनुभव छ ।

भन्छन्, ‘उहाँको हाउभाउ र कुनै पनि विषयमा बोल्ने तौरतरिका छ, त्यसले कार्टुनिस्टलाई सघाउँछ ।’ उनले ओलीका थुप्रै कार्टुन बनाएका छन् । ‘अब एउटा क्यारिकेचर बनाएर उहाँलाई भेटेरै दिन मन छ,’ माड्साबले आफ्नो इच्छा सुनाए ।

एक दशकदेखि शिक्षणमा

कार्टुनकलामा चिनिन थालेका उनी एक दशकदेखि काठमाडौंको नरेफाँटस्थित लालीगुराँस बाटिका सेकेण्डरी स्कुलमा पढाउँदै आएका छन् । हालसालै आफ्नै ट्युसन सेन्टर पनि खोलेका छन् । निकट भविष्यमै त्यहाँ अन्य केही कार्टुनिस्टसँग मिलेर विद्यार्थीलाई चित्रकला र कार्टुन पढाउने उनको योजना छ ।

कार्टुनमै पूर्णकालीन हुने साहस भने माड्साबले गरेका छैनन् । ‘कार्टुनले मात्रचाहिँ जीविकोपार्जन गर्न गाह्रो छ । कार्टुन बनाएरै पनि राम्रैसँग गुजारा चल्ने अवस्था भयो भने पूर्णकालीन कार्टुनिस्ट भइएला कि,’ उनले भने ।

अब लागौँ, माड्साबका कार्टुनतिर । उनले थुप्रै कार्टुन बनाएका छन् तर यहाँ उनले १० कार्टुनको चर्चा गरेका छन् ।

विद्यार्थीलाई दलको झोला

यो कार्टुनमार्फत समाजमा विद्यमान राजनीतिक व्यवहारमाथि व्यङ्ग्य गर्न खोजेको हुँ । ९/१० कक्षामा पढ्दै गरेका केटाकेटीलाई लोभलालच देखाएर वा जबर्जस्ती राजनीतिमा तान्ने प्रवृत्ति हाबी छ । पढाइमा ध्यान केन्द्रित गर्नुपर्ने समयमा पार्टीको झोला बोकाएर आफ्नो स्तुतिगानमा लगाएपछि त्यो विद्यार्थीको भविष्य के हुन्छ ?

मैले आफ्नो जिल्ला इलामकै केही विद्यालयमा यस्तो देखेको छु, जहाँ विद्यार्थीलाई स्कुलमा गएर, संगठनका पदहरूमा राखिदिने लोभ देखाएर कार्यकर्ता बनाउने काम भइरहेको छ । दलका नेताको यसै हर्कदलाई मैले यो कार्टुनमा व्यङ्ग्य गर्न खोजेको हुँ । आफ्नो राजनीति फिँजाउन बालबालिका नै चाहिएको हो भने प्रसूति गृहमै गएर ढुकेर बसे भइगो, जन्मनासाथ पार्टीको छाप हानिदिने, जीवनभरिका लागि कार्यकर्ता बनाइदिने । अन्यथा शिक्षालयमा राजनीति हुनु हुँदैन । बालबालिकालाई राजनीतिक झण्डा भिराउन हुँदै हुँदैन ।

एक दिनको ढर्रा

यो कार्टुनमा मैले केही नेता/सेलेब्रिटीहरूको ढर्रालाई व्यङ्ग्य गर्न खोजेको छु । सामाजिक सञ्जाललाई चाहिने फोटो र भिडियो बनाउनलाई मात्र कुनै काम गरेजस्तो गर्ने प्रवृत्तिलाई व्यङ्ग्य गर्न खोज्या छु । यसमा एमाले अध्यक्ष केपी ओली असार १५ अर्थात् धान दिवसको अवसरमा धान रोप्दै छन् ।

गत असार १५ मा उनी सकी नसकी खेतमा गएर रोपाइँ गरेको भिडियो र फोटो सामाजिक सञ्जालमा भाइरल भएका थिए । त्यसै विषयलाई आधार बनाएर मैले यो कार्टुन बनाएँ । देखाउनका लागि नेता, सेलेब्रिटीले कतिसम्म ढर्रा पार्छन् भन्ने कुरालाई यो कार्टुनले व्यङ्ग्य गरेको छ । पाठकले पनि खुब रुचाउनुभएको थियो ।

फेब्रुअरी १४: छोराको कोचिङ, बुबाको मिटिङ

यस कार्टुनमा मैले हामीले अनुसरण गर्दै गरेका पाश्चात्य संस्कृतिमाथि व्यङ्ग्य प्रहार गर्न खोजेको छु । भ्यालेन्टाइन डे अर्थात् प्रणय दिवसले नेपालमा एउटा मात्र नभई पुस्तौँपुस्तासम्म पनि प्रभाव पार्न सक्ने कुरालाई कार्टुनमार्फत देखाउन खोजेको छु । अरु त कार्टुनले बोलिहाल्छ ।

प्याजको भाउ

तपाईंहरूलाई याद होला, केही साताअघिसम्म बजारमा प्याजको भाउ छोइसक्नु थिएन । उसो त, बजारमा कहिले प्याज, कहिले टमाटर, कहिले लसुन, कहिले चिनीको भाउले जिब्रो टोकाइरहेकै हुन्छ । त्यो बेला त थोरै कमाइ गर्नेले महँगिएका तरकारी वा खाद्यान्न किन्न नै रोक्नुपर्ने अवस्था आइलाग्छ । एकपल्ट प्याज त्यस्तै महँगो तरकारीमा परेको थियो । त्यही बेला मैले यो कार्टुन बनाएको हुँ ।

गाउँघरमा बिहेभोजमा खसी काट्नुलाई प्रतिष्ठासँग जोडेर हेर्ने बुझ्ने गरिन्छ । किनकि खसी काट्ने कुरालाई आर्थिक हैसियतसँग जोडेर हेरिन्छ । प्याजको मूल्य आकाशिएको कुरालाई हास्य शैलीमा व्यङ्ग्य गर्न मैले गाउँघरको त्यही मान्यतामा लगेर गाँसेको छु । एक महिला आफ्ना पतिलाई 'छोराको बिहेमा एउटा प्याज त काट्नैपर्छ' भन्दै छिन् । सोसल मिडियामा मेरो यो कार्टुन धेरैले रुचाए । यो मैले बनाएका मध्ये अहिलेसम्मकै सबैभन्दा धेरै रियाक्सन र शेयर भएको कार्टुन हो ।

सुनको हात्ती छिराइन्छ, मोबाइल अड्काइन्छ

त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलबाट क्विन्टलका क्विन्टल सुन भित्रिएको खबर सार्वजनिक हुने गरेको छ । दैनिक एक/दुई किलो बरामद भएको खबर पनि आइरहन्छ । बरामद भएर कति फुत्क्यो होला । तर, कुनै साधारण नागरिकले विदेशबाट फर्किंदा आफन्तलाई मोबाइल बोकेर आयो भने जफत गरिन्छ, जरिवाना तिराइन्छ । यो कार्टुनले त्यही विभेदलाई व्यङ्ग्य गर्न खोजेको छ ।

चेञ्ज द टपिक

माओवादी अध्यक्ष प्रचण्डको नेतृत्वमा सरकार बनेपछि केही पुराना काण्डका फाइल खोलिए । सँगै नयाँ काण्डहरू पनि बाहिरिइरहेका थिए । राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टी पहिले सरकारमा गएको थियो, पछि बाहिरियो । काण्डहरूमाथिको छानबिन जारी थियो । केही काण्डमा रास्वपाका नेता पनि मुछिएका थिए, जस्तो कि ढाकाकुमार काण्ड । रास्वपाका तत्कालीन सांसद रहेका ढाकाकुमार श्रेष्ठले मेडिकल व्यवसायी दुर्गा प्रसाईंसँग १ करोड रुपैयाँ मागेको कुरा सार्वजनिक भएको थियो, त्यो पनि स्वास्थ्यमन्त्री बन्नका लागि पार्टीलाई बुझाउन भनेर ।

त्यही बेला बनाएको कार्टुन हो यो, जसमार्फत रवि लामिछाने, उनका दलका कार्यकर्ताको प्रवृत्तिमाथि व्यङ्गय गर्न खोजिएको छ- राम्राजति काम सबै आफूले गर्दा भएको भन्ने अनि नराम्राजति सबै अर्काले गरेको भनेर पन्छिने प्रवृत्ति ।

ढाका काण्ड हुनुअघि जेजति काण्डका फाइल खोलेर अनुसन्धान भइरहेको थियो, ती सबैको जस रास्वपा र यस पार्टीका नेताहरूले लिइरहेका थिए । उनीहरूको दाबीअनुसार, रास्वपाको उदयले नै पुराना पार्टीलाई काम गरेर देखाउन दबाब परेको हो । तर, ढाकाकाण्ड आएपछि धेरैले रास्वपा नेतृत्वतिर पनि औँला तेर्स्याए । यसमा भने रास्वपाका नेताहरू चुपचाप हुन्थे र सकेसम्म टपिक बदल्न पाए हुन्थ्यो भनेजस्तो गर्थे । त्यही सन्दर्भमा बनाएको कार्टुन हो । पछि रास्वपाले ढाकाकुमारलाई सांसद पदबाट हटायो ।

कनीकुथी अङ्ग्रेजी

कुनै पनि भाषाबाट कसैको क्षमताको मापन हुन सक्दैन । धेरै भाषा जान्नु राम्रो हो तर आउँदैन भने कनीकुथी बोल्न खोज्नुभन्दा कैयौँ गुणा राम्रो, आफूलाई जुन भाषा राम्रोसँग आउँछ, त्यसैमार्फत आफ्ना कुरा राख्ने । हामीकहाँ अंग्रेजी बोल्न सकियो भने स्मार्ट, जान्ने, क्षमतावान् भन्ने भ्रम छ । यो कार्टुन यस्तै भ्रमहरूबाट प्रेरित एक घटनाले जन्माएको भन्छु ।

राप्रपाका सांसद ज्ञानेन्द्र शाहीले केही महिनाअघि अस्ट्रेलियामा बोलेको अंग्रेजी सोसल मिडियामा भाइरल बनेको थियो । उनी कसैलाई अन्तर्वार्ता दिइरहेका थिए । आफू अंग्रेजीमा समेत बोल्न सक्छु भन्ने पुष्टि गर्न उनले टुटेफुटेको अंग्रेजी त बोले तर त्यसले उनैलाई ब्याक फायर गर्‍यो । त्यो निकै हाँसोलाग्दो थियो । यस कार्टुनमा मैले आफू स्मार्ट देखिन जानी नजानी अंग्रेजी शब्द मिसाएर मिडियामा बोल्नुपर्ने परिपाटीलाई व्यङ्ग्य गर्न खोजेको हुँ ।

भारतको भैँसी

प्रधानमन्त्री हुनासाथै हाम्रा नेताहरूलाई भारत भ्रमण गर्न कम हतारो हुँदैन । भारतले नबोलाए आफैँ हारगुहार गरेर भए पनि जानैपर्छ । हालका प्रधानमन्त्री प्रचण्ड केही महिनाअघि भारत भ्रमणमा गए । स्वाभाविक हो, देशका प्रधानमन्त्री छिमेक भ्रमणमा जाँदा केकस्ता काम होलान्, केकस्ता सम्झौता गरिएलान्, देश र जनताको हितमा छिमेकलाई कसरी हात लेलान् भन्ने अपेक्षा हुन्छ नै । जलविद्युत, बाटो आदिका विषयमा केही होला कि भन्ने आशा थियो । तर उहाँको भ्रमण उपलब्धि मुर्रा राँगा मात्रै भएको कुरालाई कार्टुनमा व्यङ्ग्य गरेको हुँ ।

आफैँतिर औँला

धरानका मेयर हर्कराज राई सामाजिक सञ्जालमा दिनमै दर्जनौँ स्टाटस लेख्छन्, अरुलाई औँला उठाउँछन् । आफ्ना आलोचकलाई नानाथरी लेख्छन् । केही दिनअघि उनीविरुद्ध एक सरकारी कर्मचारीले फेसबुकमा केही लेखेछन् । आफ्नो विरोधमा स्टाटस लेखेको थाहा पाएपछि हर्क राईले आफ्नो कार्यकक्षमै बोलाएर ती कर्मचारीलाई साफ थर्काइरहेको भिडियो सामाजिक सञ्जालमा देखेको थिएँ । उनी भन्दै थिए, 'कर्मचारीले विरोध गर्न पाउँदैन, फेसबुकमा लेख्न पाउँदैन ।'

रोचक त के भने, उनी स्वयम्‌चाहिँ दैनिक ३० भन्दा बढी फेसबुक स्टाटस लेख्छन्, जसमा आधाभन्दा बढीमा अरुलाई धारे हात लगाइएको हुन्छ । सबै त भन्दिनँ तर केही नयाँ नेतामा यो समस्या छ । प्रश्न गरेर उदाउने तर नेता भएपछि प्रश्न सुन्नै नचाहने । यसबाहेक सामाजिक सञ्जालमा पनि उनीहरूले जुन भाष्य बनाउँदै छन्, त्यो उनीहरूका लागि प्रत्युत्पादक हुने देखिन्छ ।

गिद्ध र गरिबी

सबै कार्टुनले हसाउँछ नै भन्ने हुँदैन । कुनैकुनै कार्टुनमा वेदना पनि हुन्छ । जस्तो कि यो । पुरानो होस् वा नयाँ, हामी जिन्दावाद, मुर्दावादमा अल्झिरहेका छौँ । सबैलाई ताली चाहिएको छ, सत्ता चाहिएको छ । तर, देशको समृद्धि चाहिएको छैन । फलानो नेता, फलानो दल, मुर्दावाद, जिन्दावाद भन्दाभन्दै देश गरिबीमा भासिँदै गरेकाे कुरालाई व्यङ्ग्य गर्न खोजेको छु । यहाँ गिद्दलाई गरिबीसँग तुलना गर्न खोजेको छु । कति बेला को मर्छ र खाऊँ भनेर गिद्ध कुरेर बसेको छ ।