'कक्षाकोठामा पछाडि बसेर सरकै कार्टुन बनाउँथे' (भिडियोसहित)

A+ A A-

कार्टुनिस्ट रविन्द्र मानन्धरले कामना प्रकाशनको तत्कालीन महानगर दैनिकदेखि नेपाल म्यागेजिन, द काठमाडौं पोस्ट, कोपिला, हिमाल म्यागेजिन, पहिलो पोस्टहुँदै लोकान्तरसम्म आइपुग्दा झण्डै अढाई दशक कार्टुनकारिता गरे ।

नेपाल साप्ताहिकका लागि मात्र उनले डेढ दशकभन्दा बढी समय व्यङ्ग्यचित्र बनाए । त्यहाँ उनको ‘सोझै’ स्तम्भ चर्चित थियो । वर्षखेलाडी र वर्षगफाडी शीर्षकमा उनले बनाएको कार्टुनले पनि निकै चर्चा पाएको थियो । रविन्द्रले थुप्रै यस्ता कार्टुन बनाएका छन्, जसमा राजनीतिक, सामाजिक बेथितिमाथि तिर हानिएका छन् ।

रहरैरहरमा चित्रकलातिर तानिएको बताउने ४४ वर्षे मानन्धर तथ्याङ्कशास्त्रमा स्नातकोत्तर हुन् । डेढ दशकजति पढाएको अनुभव पनि छ उनीसँग । तर, चिनिए कार्टुनिस्टका रूपमा । शिलापत्रको साताका कार्टुनिस्ट स्तम्भको तेस्रो अंकमा आज रविन्द्र मानन्धर र उनका कार्टुनहरू लिएर आएका छौँ ।

०००

मानन्धरलाई याद छैन, दुई दशक लामो चित्रकारितामा उनले कति व्यङ्ग्यचित्र, कति छायाचित्र, कति क्यारिकेचर बनाए । अझै कति समय कुची चलाइन्छ भन्ने पनि उनलाई थाहा छैन । सक्ने बेलासम्म सिर्जनायात्रा जारी रहने उनी बताउँछन् । ‘२०५२ सालदेखि कार्टुन बनाउन थालेको हुँ । कति बनाएँ याद छैन,’ उनले भने ।

बच्चैदेखि हुरुक्क

काठमाडौंको कालीमाटी टंकेश्वरीमा जन्मेका उनी शिशु कक्षादेखि नै चित्र बनाउन थालेको बताउँछन् । उनमा चित्रप्रतिको आशक्ति अरु बच्चाभन्दा फरक र गहिरो थियो । सबैभन्दा पहिला उनको चित्रकला रुचि पहिचान गरेका थिए उनका दाजुले ।

बालबालिकाको कापी स्कुलमै राखिन्थ्यो । पाना भरिएपछि घर पठाइन्थ्यो । चित्र बनाएर भरिएको कापी घर ल्याएका बेला उनका दाइले हेरे, जो आफू पनि चित्रकलामा चाख राख्थे । भाइ रविन्द्रले बनाएको हेलिकोप्टर, पेस्तोललगायत चित्र हेरेपछि उनले आफूले जानेका कुरा भाइलाई सिकाए ।

‘एउटै धर्कोमा नमेटीकन उहाँले चित्र बनाउँदा साह्रै राम्रो देखियो । मेरो धेरै धर्कोवाला चित्र राम्रो लागेन,’ रविन्द्र सम्झिन्छन् ।

स्कुलमा चित्र बनाउन लगाइने कक्षा उनलाई खुब मन पर्थ्यो । अरु विषय पढाइ भइरहँदासमेत उनी पछाडितिर चित्र कोरेर बस्थे । यतिसम्म कि, उनी पढाइरहेका शिक्षककै चित्र बनाइदिन्थे । उनले बनाएका चित्र राम्रो लाग्न थालेर सहपाठीहरूले पनि उनलाई आग्रह गर्न थाले ।

चित्र कोर्नु भनेको कापी र समयको नाश भन्ने अभिभावकको धारणा हुन्थ्यो । ‘त्यसैले त्यो समयमा चित्र लुकीछिपी बनाउनुपर्थ्यो । मेरो बुबाले मलाई कहिल्यै गाली त गर्नु भएन तर डरचाहिँ लाग्थ्यो,’ रविन्द्र भन्छन् ।

आरके लक्ष्मणको त्यो रेखाचित्र

उनको घर कालीमाटीको टंकेश्वरमा थियो । काठमाडौंमा आउने फलफूलहरूको संकलन केन्द्रजस्तै थियो टंकेश्वर । भारतबाट फलफूलहरू लिएर ठूलठूला ट्रक आउँथे । केरा, स्याउ, सुन्तलालगायत फूलफूल काठको बाकसमा पत्रिकाले छोपेर ल्याइन्थ्यो । रविन्द्रको घरमा भारतीय व्यापारीले केही कोठा भाडामा लिएका थिए, जसका भित्तामा पत्रिकाहरू टाँसिएका हुन्थे । ती कोठा प्रायः फलफूलले भरिभराउ हुन्थे । तर, एक दिन कोठा खाली भएका बेला रविन्द्रले भित्तामा टाँसिएका पत्रिकाहरूमाथि आँखा डुलाए, जहाँ उनले एउटा चित्र देखे । उनी सम्झिन्छन्, ‘अलि अप्ठेरो खालको रेखाको चित्र थियो तर को हो भनेरचाहिँ चिन्न सकिन्थ्यो । अर्को पनि थियो– दलाई लामाको । टेडोमेडो खालको रेखाचित्र थियो तर दलाई लामा भनेर चिन्न सकिन्थ्यो । त्यसलाई क्यारिकेचर भनिने रहेछ भनेर पछि थाहा पाएँ ।’

यो पनि..

साताका कार्टुनिस्ट अविन श्रेष्ठ र उनका ७ कार्टुन (भिडियोसहित)

त्यो रेखाचित्रमा हस्ताक्षर थियो, दिग्गज भारतीय कार्टुनिस्ट आरके लक्ष्मणको । त्यो क्यारिकेचरले रविन्द्रलाई खुब प्रभावित गर्‍यो । ‘त्यसपछि यस्तै बनाउनुपर्छ भन्ने हुटहुटी बढ्यो,’ उनी भन्छन् ।

सानै उमेरमा साप्ताहिक पत्रिका छलफल, देशान्तरमा पनि उनी दुर्गा बरालका कार्टुनहरू खोजीखोजी हेर्थे । यसरी आफूमा चित्रकला हुर्किएको रविन्द्र बताउँछन् ।

पहिलो प्रकाशित कार्टुन

रविन्द्रका लागि त्यो जीवनकै अविस्मरणीय क्षण हो, जतिबेला उनको कार्टुन पत्रिकामा छापिएर आयो । २०५१ सालमा ताहाचलको जनज्योति उच्च माविमा ९ कक्षामा पढ्दा उनले बनाएको कार्टुन कामना प्रकाशनको ‘महानगर’ पत्रिकामा छापिएको थियो । त्यो नै प्रकाशित पहिलो कार्टुन हो रविन्द्रको ।

कार्टुनले विद्यालयभित्रको शौचालय अव्यवस्थापनलाई कटाक्ष गरेको थियो । त्यो बेला विद्यालयहरूका शौचालयमा फोहोर ज्यादै हुन्थ्यो । उनी पढ्ने स्कुलकै पनि त्यही हविगत थियो । उनले यही विषयमा कार्टुन बनाइदिए ।

शौचालय सफा राखौँ भन्ने बोर्ड छ । शौचालयभन्दा बाहिर असाध्यै फोहोर छ । बाहिर सुरक्षा गार्डलाई विद्यार्थीले सोधिरहेको छ, ’तपाईं हुँदाहुँदै शौचालय यस्तो फोहोर छ, यो त सफा हुनुपर्ने होइन ?’ सुरक्षा गार्डले भन्छ, ‘बाहिर पो फोहोर त, भित्र सफा छ नि !’

खासमा यो कार्टुन उनका तिनै विज्ञान शिक्षकले ‘महानगर’सम्म पुर्‍याइदिएका थिए, जो स्ययम्‌को कार्टुन रविन्द्रले कक्षाको पछाडि बसेर बनाइदिन्थे । ‘एक दिन विज्ञान सरले आफ्नै कार्टुन बनाएको देख्नुभयो । सुरुमा त उहाँ अलि झोँक्किनुभयो तर त्यो दिन मैले राम्रो कार्टुन बनाउँछु भनेर थाहा पाउनुभएछ । छापिएको पहिलो कार्टुन उहाँले नै महानगरमा लगिदिनुभएको थियो,’ रविन्द्र भन्छन् ।

आफ्नो रुचि चित्रकलातिर भए पनि रविन्द्रले नियमित पढाइलाई प्रभावित हुन दिएनन् । कार्टुन, चित्र बनाउँदाबनाउँदै उनले विशिष्ट श्रेणी (डिस्टिङ्सन) मा एसएलसी उत्तीर्ण गरे । त्यसपछि विज्ञान विषय पढ्न थाले । एमएस्सी गरिसक्दा पनि उनले कार्टुन बनाउन छाडेनन्, यसलाई पनि पढाइसँगसँगै पकाएर लगे ।

‘आफ्नो रुचिको विषय चित्रकला पढ्न पाइन्छ भन्ने मलाई थाहा थिएन । घरबाट म पढ्ने त्रिचन्द्र कलेज जाँदा बाटैमा ललितकला क्याम्पस रहेछ, धेरै पछि थाहा पाइयो । पहिल्यै थाहा पाएको भए त्यहीँ पढ्न सक्थेँ,’ उनले सुनाए ।

कामनाको गाईजात्राः कार्टुनिस्टको उत्सव

कामनाको गाईजात्रा अंकको ‘क्रेज’ धेरै थियो । कार्टुनिस्टहरूले पनि एकपल्ट खुलेर आफूलाई लागेका विषयमा कार्टुन कोर्न पाउँथे । उनीहरूका लागि त्यो दसैँजस्तै हुन्थ्यो । गाईजात्रा आउन लाग्यो भनेपछि महिनादिनअघिबाट कार्टुनका विषय सोच्नतिर लाग्थे उनीहरू । रविन्द्रमा पनि कामनाको गाईजात्राप्रति असाध्यै लगाव थियो । उनले यसका लागि थुप्रै कार्टुन बनाए । यसबाहेक स्थानीय पत्रपत्रिकाका लागि कार्टुन बनाउँथे उनी ।

कार्टुनिस्टका रूपमा

पहिला महानगर र स्थानीय पत्रिकाहरूमा फ्रिल्यान्सिङ गरेका उनले २०५९ सालदेखि जागिरकै रूपमा कान्तिपुरको नेपाल पाक्षिकमा काम थाले । यही म्यागेजिन पनि साप्ताहिक बनेको थियो । उनले कान्तिपुरको कोपिला अंकका लागि पनि थुप्रै कार्टुन बनाए । कोभिडका बेला नेपाल साप्ताहिक बन्द भएपछि उनी हिमाल म्यागेजिनसँग जोडिए । त्यसपछि पहिलो पोस्टहुँदै रविन्द्र हाल लोकान्तर अनलाइनका लागि कार्टुन बनाइरहेका छन् ।

यो पनि..

रविन साय्‌मिका १३ कार्टुन: एमालेका 'बा'देखि 'माओवादको मलामी'सम्म (भिडियोसहित)

उनको अनुभवमा जुन कुरा समाचार वा लेख, सम्पादकीयमा भन्न सकिँदैन, त्यो कार्टुनमार्फत भन्न सकिन्छ । तर, यो हरेक दिन परीक्षा दिनुपर्ने, हरेक दिन पास हुनुपर्ने काम भएको रविन्द्र बताउँछन् । ‘कार्टुन पत्रकारिताको लोकप्रिय विधा त हो नै, यो अखबारका कन्टेन्टमध्ये पाठकको पहिलो रोजाइ पनि हो । मान्छेलाई हँसाउनु पनि पर्ने, सोच्न बाध्य पनि पार्नुपर्ने दबाब कार्टुनिस्टलाई हुन्छ,’ उनी भन्छन् ।

कार्टुनिस्ट हुन सबैभन्दा पहिलो सर्त हास्यचेत हुनुपर्ने उनी बताउँछन् । अनि चित्रकारितामार्फत त्यो चेतलाई उजागर गर्न सकिन्छ । भन्छन्, ‘चित्रकारिता र व्यङ्ग्यचित्रको चेतना एकअर्काका परिपूरक पनि हुन् ।'

नेपालमा अहिले कार्टुनिस्टकै रूपमा पूर्णकालीन भएर जीवनयापन गर्न भने कठिन रहेको रविन्द्र बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘एकातिर मिडिया क्षेत्र नै आर्थिक संकटमा छ । अर्कातिर कार्टुनिस्ट पदमा जागिर दिने संस्था असाध्यै न्यून छन् । पारिश्रमिक पनि समयानुकूल छैन ।’

तर 'प्यासन' र जीवनयापनको भरपर्दो विकल्प भएकाहरूका लागि यो पेसा आनन्दमय भएको उनी बताउँछन् ।

कार्टुनिस्ट रविन्द्र मानन्धरलाई चिनिसकेपछि अब लागौँ उनका कार्टुनतिर । उनले हामीलाई उपलब्ध गराएका कार्टुन राजनीतिक, सामाजिक र सन्देशमूलक विषयहरूमा बनाइएका छन् ।

कमरेड बाहुबली

यो कार्टुन २०७६ सालतिर बनाएको हुँ । झण्डै दुईतिहाइ सांसदको समर्थनसहित केपी ओली प्रधानमन्त्री बन्नुभएको थियो । गतिविधि नियाल्दा उहाँमा शक्तिको असीमित तिर्खा देखिन्थ्यो । मन्त्रालय, सुरक्षा निकाय, विश्वविद्यालय, प्रेस, मानवअधिकार र सार्वजनिक संस्थाहरूको कार्यक्षेत्र खिचेर आफूमातहत ल्याउन उहाँले गरेको प्रयासको विरोधसमेत भइरहेको थियो । ओलीमा मपाइँत्व यति बढेको थियो लाग्थ्यो, उहाँ निर्वाचित अधिनायकवादको यात्रातिर हुनुहुन्छ ।

सहकर्मी योगेशजीले यसबारे एउटा स्टोरी गर्नुभएको थियो र मैले यसका लागि छायाचित्र (इलस्ट्रेसन) बनाउने जिम्मा पाएँ । त्यही बेला दक्षिण भारतीय चलचित्र ‘बाहुबली’ले बजार पिटिरहेको थियो । चलचित्रमा ‘बाहुबली’ निकै शक्तिशाली पात्र हुन्छ । ओलीमा त्यस्तै शक्तिको भोक रहेको देखाउन मैले बाहुबलीको हुलियामा ओलीलाई उतारेँ, जुन नेपाल म्यागेजिनको कभर पेजमा छापियो । तर, ओलीका कार्यकर्तालाई यो पचेन । हेटौँडामा क्यारिकेचरकै कारण नेपाल म्यागेजिन जलाउने कामसमेत भयो । कार्यकर्ताले पनि बुझ्नुपर्छ, कार्टुनिस्टले तिनका नेतालाई होच्याएको वा गिज्याएको होइन, बिनागल्ती, सावधानीपूर्वक कामका लागि खबरदारी गरेका हुन्छन् ।

निर्देशनमन्त्री

यो कार्टुनमा तत्कालीन प्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवालाई देखाइएको छ । अहिले पुष्पकमल दाहाल प्रधानमन्त्री हुनुहुन्छ । पात्र मात्रै फरक छ, प्रवृत्ति वा नियति उही छ । प्रधानमन्त्री भएपछि निर्देशनहरू दिएको दियै गर्ने तर कार्यान्वयन केही नहुने प्रवृत्ति त अहिले पनि हामी भोगिरहेकै छौँ । नारायणगढ–मुग्लिन सडकको दुरवस्थाका कारण नागरिकले कति धेरै दुःख पाए/पाइरहेका छन् । खाल्डाखुल्डी धेरै भएकाले एकपछि अर्को दुर्घटना भइरहेको थियो । त्यही बेला प्रधानमन्त्री देउवाले सडक सुरक्षित बनाउन तालुकदार निकायलाई निर्देशन दिनुभएको थियो । दुर्भाग्य के भने, त्यसअघि उहाँले दिएका यस्ता थुप्रै निर्देशन ठेकेदारको पाउमुनि थिए । यही विडम्बनालाई कार्टुनमार्फत व्यङ्ग्य गरिएको हो । तर अर्को विडम्बना, त्यसपछि आएका प्रधानमन्त्रीको पनि हामीले त्यस्तै कार्टुन बनाइरहनुपरेको छ ।

ओलीटिक्स

420145577_783742573582513_8099356523602169644_n1706261158.jpg

कुरा २०७५ सालतिरको हो । तत्कालीन प्रधानमन्त्री केपी ओलीले योगदानमा आधारित सामाजिक सुरक्षा योजनालाई ‘नयाँ युगको सुरुवात’ भन्नुभयो । अर्बौं खर्चेर निकै तामझामका साथ विज्ञापन गरियो । ११ मंसिर २०७५ मा काठमाडौं उपत्यकामा सडकका पोलपोलमा नयाँ युगको सुरुवात भन्दै ओलीको फोटो टाँसिएको थियो । सोही वर्ष साउनमा कञ्चनपुरकी १३ वर्षीया बालिका निर्मला पन्तको बलात्कारपछि हत्या भयो । परिवार न्यायका लागि तड्पिरहेको थियो । यो बीभत्स घटनालाई ओझेल पार्ने गरी सरकार आफ्नै प्रचारबाजीमा लागेको थियो । यसैलाई व्यङ्ग्य गर्दै मैले यो कार्टुन बनाएको हुँ । विडम्बना, त्यो सरकार ढलेर त्यसपछि दुई सरकार बने, कैयौँ मन्त्री फेरिए तर निर्मला पन्त प्रकरण रहस्यकै गर्भमा छ ।

गुण्डा बोक्ने नेता

420080882_939233227618841_2426390430844543671_n1706261170.jpg

कुनै समय यस्तो थियो, गुण्डा नाइकेहरूलाई नेताले काँध हाल्थे, अनि गुण्डाहरू सुरक्षा निकायलाई चुनौती दिन्थे । खासगरी २०७० सालअघि यस्तो सामान्यजस्तै लाग्थ्यो । कांग्रेस, एमालेका नेताहरूले नै गुण्डाहरू पाल्थे । उनीहरूका प्रिय मानिएका केही गुण्डा त पछि प्रहरी इन्काउन्टरमा मारिए पनि । यद्यपि, अहिले पनि कुनै न कुनै रूपमा नेताले गुण्डाहरूलाई पालिरहेकै छन् । तर, त्यो समयजस्तो चाहिँ छैन । नेताले च्यापेको गुण्डाका कारण सुरक्षा निकाय कति निरीह बन्नुपरेको छ भन्ने देखाउन मैले यो कार्टुन बनाएको थिएँ ।

माओवादीको हावा फुस्किएपछि...

417251352_349581874509048_5400356321263177369_n1706261185.jpg

हामीलाई थाहै छ, २०६४ सालमा माओवादीले प्रत्यक्षतर्फ बहुमत नै पायो । कतिपयले माओवादीले डर देखाएर भोट हाल्न लगायो पनि भन्छन् तर धेरै जनता माओवादीसँग आशावादी पनि थिए । माओवादी संविधानसभाको सबैभन्दा ठूलो शक्ति बन्यो भने सरकार उसैको नेतृत्वमा बन्यो । २०७० को चुनावमा पनि हामी नै पहिलो दल हुन्छौँ भन्नेमा माओवादी ढुक्कजस्तै देखिन्थ्यो । तर, त्यस्तो भएन । किनकि माओवादीले आफ्नो खुट्टामा बञ्चरो हानिसकेको थियो । जनताको विश्वास गुमाउँदै गएका कारण नै ऊ तेस्रो दलमा खुम्चियो । चुनावमा अनपेक्षित हारपछि माओवादी अध्यक्ष प्रचण्डले भनेका थिए, ‘भोट हाल्न हिँडेका हाम्रा मतदाताको बाइकको हावा फुस्काइयो, अवरोध खडा गरियो, माओवादीलाई खस्ने भोट रोकियो ।’ उहाँको त्यही वक्तव्यलाई व्यङ्ग्य गर्दै मैले यो कार्टुन बनाएको हुँ, ‘हावा फुस्काइदिए रे ? मोटरसाइकलको कि तपाईंको ?’

मान्यको अमान्य हर्कत..

Akhi cartoon_small1706261207.jpg

हाम्रो संसदमा कुर्सी उचालेर फाल्ने, माइक भाँचेर मिल्काउने घटना बारम्बार भएका छन् । आक्रोश व्यक्त गर्नुपर्दा कतिपयले सांसद जोडिएका कुर्सी उप्काएर फाल्थे, भाँच्थे । संसद भवनको पुनर्निर्माण भइरहेका बेला मैले सांसदहरूको यस्तै प्रवृत्तिलाई व्यङ्ग्य गरी यो कार्टुन बनाएको हुँ । उचाल्नै नसक्ने कुर्सी जोडेपछि कसरी भाँच्नु, कसरी फाल्नु, होइन त ?

मान्यज्यूको निद्रा

300378464_10225087308961345_6230607142846630007_n1706261241.jpeg

संसद चलिरहेका बेला सांसद निदाए भनेर आएका समाचार तपाईंहरूले पक्कै पढ्नुभएको होला । भिडियोहरूसमेत बाहिरिएका थिए । संसद बैठक चलिरहेको बेला कोही हाई काढिरहेका हुन्थे, कोही मोबाइल चलाइरहेका हुन्थे, कोहीचाहिँ मस्त निदाइरहेका देखिन्थे । जनताका मुद्दा लिएर संसद पुगेका, नीति निर्माण गर्नुपर्ने जिम्मेवारी लिएका सांसदहरूको त्यो हालत देखिनु दुर्भाग्यपूर्ण होइन र ? यो कार्टुनले त्यस्तै सांसदहरूलाई कटाक्ष गरेको छ, जो संसदमा निदाउँथे । यो कार्टुनले पाठकहरूबाट निकै राम्रो तारिफ पनि पाएको थियो ।

नेताजीको सुरुवाल

348972816_600970905139053_3521826880071011499_n1706261261.jpeg

सामान्य बोलीचालीमा अचेल भन्ने गरिन्छ, नेपाल त काण्डैकाण्डको देश । यहाँ जति पनि काण्ड हुन्छन्, त्यसको अनुसन्धान गरियो भने अन्तिममा जोडिन्छन् शीर्ष नेता । जुनसुकै काण्डमा बिचौलियाले उच्च कर्मचारी र नेताकै नाम लिन्छन् । अहिले पनि दुई जना बिचौलियाको चर्चा छ, जसले प्रमुख पार्टीका अध्यक्षहरूलाई रिझाएर धेरै काण्ड मच्चाइसकेका रहेछन् । यसअघि ओम्नी, वाइड बडी, सेक्युरिटी प्रेस खरिद, औषधि खरिद काण्ड, ललितानिवास काण्ड आदि सबैमा बिचौलियालाई प्रहरीले समात्दा ठूलो नेताकै नाम पोल्थे । कार्टुनमा मैले यही देखाउन खोजेको छु ।

नयाँको लोकरिझ्याइँ

356377910_10227063199677378_5086438001073099995_n1706261273.jpeg

२०७९ को स्थानीय र प्रतिनिधिसभा चुनावमा केही स्वतन्त्र र केही विल्कुल नयाँ उम्मेदवारले जिते । काठमाडौं महानगरमा बालेन शाह, धरानमा हर्क साम्पाङ, प्रतिनिधिसभातर्फ रवि लामिछानेको राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टी चौथो शक्तिका रूपमा उदाए । स्वतन्त्र र नयाँ दललाई जनताले रोज्नुमा पुराना दलको असफलता र ज्यादती नै हो । त्यसैले जनताले नयाँबाट निकै आस गरेका छन् । तर, चुनाव जितेपछि उनीहरू ‘स्टन्ट’ मा रमाएको देखियो । जनतालाई तत्काल मनपर्ने काम गरे पनि दीर्घकालीन काम र योजनामा उनीहरूको ध्यान देखिएन । त्यसैले सुरुमै खबरदारी गर्न मैले यो कार्टुन बनाएको हुँ ।

कोभिडले बढाएको दूरी

कोभिड महाव्याधि हाम्रा लागि अविस्मरणीय काल भइहाल्यो । सुरुमा कोभिडबाट जोगिन सामाजिक दूरी कायम गर्नुपर्ने सन्देश र सुझाव यत्रतत्र थियो । २०७६ चैतपछि हामीले झण्डै डेढ वर्ष यो महाव्याधिको सामना गरेका थियौँ । त्यस बेला घरैमा पनि सामाजिक दूरी कायम गर्नुपर्ने हो कि भन्नेजस्तो हुन्थ्यो । बाहिरफेरो त परपरै भएर हिँड्नुपर्ने । झण्डै यस्तो अवस्था छ है भन्ने देखाउन मैले थोरै हास्य मिसाएर यो कार्टुन बनाएको हुँ ।

नेपालीको नियति

415749691_912072124252761_1617602220699228493_n1706261412.jpg

यो कार्टुन कतै छापिएको होइन । ललितकला संस्थाले आयोजना गरेको प्रदर्शनका लागि बनाएको थिएँ । अखबार, अनलाइनका लागि अक्सर राजनीतिक कार्टुन बनाउँथेँ । प्रदर्शनीमा राख्नुपर्ने भएकाले कुनै सामाजिक विषयमा बनाउने निधो गरेँ ।

तर के बनाउने भनेर फुरेको थिएन । त्यही बेला सम्झेँ, वैदेशिक रोजगारीमा गएका दाजुभाइ, दिदीबहिनीहरूको कथाव्यथा । हप्ता, महिनामा पाइने छुट्टीमा समुद्रको किनारमा खिचेको तस्वीरलाई लिएर हामी सोच्ने गर्छौं, उता त मोज छ । तर, वास्तविकता अर्कै हुन सक्छ । विदेशमा उसले कति दुःखले काम गरिरहेको हुन्छ, थोरै रकम कमाउन कति धेरै पापड बेलेको हुन्छ तर स्वदेशबाट मोबाइलदेखि विभिन्न सामग्री माग्ने, मगाउने गरिन्छ । यही यथार्थ देखाउन खोजेको छु तर कतिपयले यसलाई बंग्याएर बुझिदिए । विदेशमा काम गर्नेलाई यसरी देखाउने भनेर प्रश्न पनि गरे । मेरो उद्देश्य भनेको वैदेशिक रोजगारीमा भएकाहरूको अपमान गर्ने थिएन, उनीहरूको व्यथा बोल्ने थियो । म यो विषय छानेर कोरिरहँदा निकै भावुक बनेको थिएँ । निकै दुःख लागेको थियो मलाई ।

ऋषिको रमिता

249542842_10223568873121398_6415788445035762436_n1706261441.jpeg

कात्तिक २०७८ मा सर्वोच्च अदालतको एउटा हलमा नेपाल बारको गोप्य भनिएको बैठकभित्र एक्कासि छिरेर टीभीकर्मी ऋषि धमलाले लाइभ गरे । प्रधानन्यायाधीश चोलेन्द्रशमशेर राणाको राजीनामा मागबारे सल्लाहकारहरूसँग बारका पदाधिकारी कुरा गरिरहेका थिए । त्यही बेला स्याँस्याँ गर्दै क्यामेरासहित धमला जबर्जस्ती बैठक कक्षमा पसे र हामी प्रत्यक्ष प्रसारणमा छौँ भन्दै बोल्न थाले ।

घटना अर्को पनि छ । तत्कालीन प्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवा भारत भ्रमणबाट नेपाल फर्कने क्रममा धमला भ्रमण दलमै थिए । उनले विमानभित्रैबाट अनुमतिबेगर, वायु सेवाका कर्मचारीले सेक्युरिटी प्रोटोकलविपरीत यसो नगरिनिुस्, यसो गर्न मिल्दैन भन्दाभन्दै पनि जबर्जस्ती निषधित क्षेत्रमा छिरेर भिजुअल रेकर्ड गरी सम्प्रेषण गरे । यो विषयमा धमलालाई प्रेस काउन्सिलले स्पष्टीकरणसमेत सोधेको थियो । यसरी गोप्य र निषेधित भनिएका क्षेत्रमा जबर्जस्ती घुस्ने उनको प्रवृत्तिलाई व्यङ्ग्य गरी मैले कार्टुन बनाएँ– कुनै दिन बेडरूममै पो छिर्ने हुन् कि !

रोग लाग्ने राहत

Akhi cartoon_WPF_scandal1706261509.jpg

वैशाख २०७२ को भूकम्पले देश ठूलो विपत्‌मा परेको थियो । अप्ठेरो परेको बेला विभिन्न दातृ निकायले विभिन्न खालका सहयोग गरिरहेका थिए । त्यसमध्ये एक थियो विश्व खाद्य कार्यक्रमले गाउँगाउँमा पठाएको चामल । अनुगमन गर्दा चामल कुहिएको पाइयो । राहतको चामल कुहिएको आयो भन्दा विश्व खाद्य कार्यक्रमका तर्फबाट उल्टै प्रतिवाद भयो । हामीले सहयोग गर्‍यौँ तर तिमीहरूले गुन सम्झिएनौ भन्ने खालको प्रतिक्रिया उताबाट आयो । त्यसैमा कार्टुनले व्यङ्ग्य गरेको छ ।

रुखप्रतिको रोदन

म आफूलाई प्रकृतिप्रेमी भन्न रुचाउँछु । रुख, बिरुवा काटिँदा मलाई निकै दुःख लाग्छ । म पहिला अफिस जाँदा बबरमहलदेखि बानेश्वरसम्म धेरै रुख थिए । सडक विस्तार गर्दा ती सबै काटिए, रिङरोडमा पनि त्यस्तै भयो । त्यो देखेर मलाई दुःख लाग्थ्यो । रुख भनेको हाम्रा लागि फोक्सो नै हो । शहरीकरण बढ्दै जाँदा हामीले रुख, बोटबिरुवा मासिरहेका छौँ । यसको असर हाम्रो दिनदैनिकीमा देखिइरहेको पनि छ । पर्यावरण असन्तुलनले हामीमाझ डरलाग्दा चुनौतीहरू खडा गर्ने खतरा बढेको छ ।

रुखबिरुवा हाम्रा लागि कति महत्त्वपूर्ण छन् भन्ने देखाउन मैले यो कार्टुन बनाएको हुँ । कोभिडका बेला धेरै रुख काटिएकाले कोभिड आएको हो र भन्ने तर्क पनि गरे । तर, मैले यो कार्टुनमार्फत दिन खोजेको सन्देश भनेको रुखविरुद्धको संरक्षण गर्नुपर्छ भन्ने नै हो । यो कार्टुन एक फेसबुक पेजले मेरो नाम मेटाएर हालेछ । ६५ हजार त शेयर मात्रै देखेको थिएँ । पछि मलाई चिन्ने साथीहरूले मेरो हस्ताक्षर भएको कार्टुन कमेन्टमा राखेर चोरी सुधार्न दबाब दिए तर पेजले हस्ताक्षरविहीन त्यो कार्टुन हटाएन । यस्तो बेला सर्जकलाई दुःख लाग्ने रहेछ । आफूले गरेको काम कसैले चोर्छ भने पनि क्रेडिटचाहिँ देओस् भनेजस्तो लाग्ने के !