‘केपी ओली कार्टुनजेनिक हुनुहुन्छ’ (भिडियोसहित)

A+ A A-

आफ्नो १७ वर्षे कार्टुनकारितामा रवि मिश्रले हजारौँ कार्टुन बनाए । अखबार तथा म्यागजिनमा उनका तीन हजारभन्दा बढी कार्टुन प्रकाशित छन् । रविका कैयौँ कार्टुन आमपाठकले मात्र होइन, ब्यङ्ग्यको सिकार हुने नीति निर्माताले समेत मन पराएका छन् । नयाँ पत्रिकामा उनको कार्टुन सिरिज ‘कर्नर किक’ चर्चित छ । मिलनसार स्वभावका यी कार्टुनिस्टले हालै मात्र पहिलो एकल कार्टुन प्रदर्शनी ‘डिपिक्शन’ गरिभ्याए । पाँच वर्षयताका सामाजिक, राजनीतिक घटनाक्रममाथि व्यङ्ग्य गरिएका कार्टुनलाई अवलोकनकर्ताले पनि खुब रुचाए । समसामयिक विषयलाई हाँस्य चेत र चित्रकारीसँग घतलाग्दो तरिकाले उन्न सक्ने उनै रवि र उनका कार्टुनबारे सामग्री प्रस्तुत छ, साताका कार्टुनिस्टको चौथो अंकमा ।

०००

मिश्रगाउँका रवि

नुवाकोटको पञ्चकन्या गाउँपालिका- २, मिश्रगाउँका हुन् रवि । माध्यमिक शिक्षा गाउँकै विद्यालयमा लिएका उनले काठमाडौंको ललितकला क्याम्पसबाट चित्रकलामा स्नातकोत्तर गरेका छन् । सामान्य किसान परिवारमा जन्मेका उनी सानैदेखि चित्रकलामा रुचि राख्थे । तर, यसमा उनलाई अझ सिकाउने र हौसला दिने कोही थिएन ।

चित्रकलामा रुचि भए पनि यो विषय पढाइ हुन्छ र यसका लागि छुट्टै क्याम्पस छ भन्ने पनि उनलाई त्यो बेला थाहै रहेनछ । त्यसैले एसएलसी सकेर काठमाडौं झरेका उनी आईकम (व्यवस्थापन) मा भर्ना भए । स्नातक पनि व्यवस्थापन संकायमै गरे । कार्टुनकारितामा लागिसकेपछि मात्र हो उनले स्नातकोत्तर चित्रकलामा गर्ने निर्णय लिएको । कार्टुनिस्ट क्लबका महासचिवसमेत रहेका रवि आज नेपालका चर्चित कार्टुनिस्टको सूचीमा पर्छन् ।

कार्टुनकारितामा छवि

हास्यलेखन र ब्लगिङमा समेत दख्खल राख्ने रविले २०६३ सालदेखि हिमालय टाइम्स अखबारका लागि कार्टुन बनाउन थालेका थिए । त्यसपछि उनले कारोबारमा ८ वर्ष काम गरे । आर्थिक दैनिक, छलफल, बुटवल टुडेलगायत पत्रिकामा पनि उनका कार्टुन छापिए । पाँच वर्षयता नयाँ पत्रिकामा उनले धारिला, पेचिला र चोटिला हजारौँ कार्टुन बनाइसकेका छन् ।

रविको जुनून र दिग्गजका कार्टुन

चित्रकला त उनलाई सानैदेखि मनपर्ने विधा भइहाल्यो । काठमाडौं आएपछि अखबारमा दिग्गज कार्टुनिस्टका कार्टुन हेर्दै गएपछि कार्टुनप्रति उनको अनुराग अझै बढ्यो । ‘आफूभित्र कार्टुनप्रति उत्कट रुचि थियो नै, त्यसमाथि अखबारका कार्टुनहरू हेर्दै जाँदा अझै तानिएँ,’ उनले सुनाए ।

रविले नेपालमा शासनसत्ताको नापनक्सै बदलेको जनआन्दोलनलाई नजिकबाट नियाल्ने मौका पनि पाए । २०६२/६३ को आन्दोलनभन्दा अगाडिका कार्टुनहरूमा उच्चपदस्थ, खासगरी राजा र उनको परिवारसँग जोडिएका कसैलाई व्यङ्ग्य गर्न पाइँदैनथ्यो । रवि भन्छन्, ‘राजतन्त्र मासिएपछि मुलुकमा पहिलो वरीयताको राष्ट्रपतिलाई समेत व्यङ्ग्य वा खबरदारी गर्न पाइने भयो, म त्यही समय उदाएको कार्टुनिस्ट हुँ ।’

राजेश केसीको त्यो पुस्तक

रविले कार्टुन र काठमाडौंलाई बुझ्न खोजिरहेको समयको कुरा हो । कार्टुनिस्ट कसरी बन्ने, खोजबिनमै थिए उनी । त्यही बेला उनले कार्टुनिस्ट राजेश केसीको कार्टुन पुस्तक हात पारे, जसमा केसीले आफ्नो कार्टुन करिअरबारे खुलाएका छन् । ‘म कार्टुनिस्ट कसरी बनेँ भनेर राजेश दाइले लेखेको अनुभवले पनि मेरो अगाडिको बाटो केही सहज पारिदियो,’ रवि भन्छन् ।

‘फलानो’ उपनामले चर्चित केसी नेपालका दिग्गज कार्टुनिस्ट हुन् ।

पढ्नुको फाइदा

स्कुलदेखि नै सामाजिक, राजनीतिक विषयमा चाख राख्ने रवि मिश्र राजीधानी छिरेपछि अखबारमा कार्टुनसँगै समसामयिक घटनाका समाचार पनि छुटाउँदैनथे । यही बानी उनको कार्टुनकला तिखारिनुको महत्त्वपूर्ण कारण बन्यो । किनकि राजनीतिक कार्टुनिस्ट हुन कला मात्र भएर पुग्दैन । यो पत्रकारिता नै भएकाले कार्टुनिस्टमा सामाजिक, राजनीतिक घटनाक्रमसँगै यससँग जोडिएका सिद्धान्तहरूको प्रारम्भिक ज्ञान हुन अनिवार्य हुन्छ । फेरि यी दुई पक्ष मात्र बलियो भएर पनि पुग्दैन, हास्य चेत पनि हुनुपर्छ । चित्रकारिता, हाँस्य चेत र विषयवस्तुको ज्ञानको संयोजनबाट मात्र कार्टुन बन्छ, जुन रविका कार्टुनमा सशक्त लाग्छन् ।

पहिलो कार्टुन

दोस्रो जनआन्दोलनपछि सरकार र शान्ति प्रक्रियामा आएको नेकपा माओवादीबीच वार्ता चलिरहेको थियो । सेना समायोजन, हतियार व्यवस्थापन, अन्तरिम संविधानजस्ता महत्त्वपूर्ण विषय वार्ताका एजेन्डा थिए । तर, तारन्तारका वार्ता निष्कर्षविहीन भइरहेका थिए । बैठक सकिएपछि पत्रकारहरूले सहभागी नेतालाई वार्ताको निचोड सुनाउन भन्थे । तर, कहिल्यै माथिका विषयमा सहमति भएको कुरा आउँदैनथ्यो । यही विषयलाई व्यङ्ग्य गरेर रविले कार्टुन बनाए ।

वार्तास्थलबाट एक मन्त्री बाहिर निस्कन्छन् । अनि भन्छन्, ‘सेना, हतियार र अन्तरिम संविधानलगायत विषयबाहेक अरु विषयमा सहमति भो ।’

२०६३ सालमा हिमालय टाइम्समा छापिएको यो कार्टुन नै रविको पहिलो प्रकाशित कार्टुन हो ।

‘केपी ओली कार्टुनजेनिक हुनुहुन्छ’

राजनीतिक दलका शीर्ष नेतालाई अक्सर कार्टुनमार्फत व्यङ्ग्य गर्ने रवि एमाले अध्यक्ष केपी ओली ‘कार्टुनजेनिक’ रहेको बताउँछन् । ‘तपाईंलाई राम्रो लेखकको भाषा सम्पादन गर्न जति सजिलो हुन्छ, हामीलाई ओलीले बोलेका कुरामा कार्टुन बनाउन त्यस्तै सजिलो हुन्छ,’ उनी भन्छन् ।

कहिलेकाहीँ ओलीले यस्तो गर्दाचाहिँ कार्टुन बन्छ भन्ने अनुमान लगाएरै गतिविधि गरेजस्तो लाग्ने रविको भनाइ छ । उनी भन्छन्, ‘उहाँले कहिल्यै पनि बोर हुने खालको कुरा गर्नुहुन्न । त्यसैले पनि उहाँलाई बढी हेरिन्छ, पढिन्छ । कार्टुनिस्टले पनि उहाँका गतिविधि नियाल्छन् ।’

पात्र, प्रवृत्ति उस्तै–उस्तै

आफूले कार्टुन करिअर सुरु गरेयताका १७ वर्ष शासन व्यवस्थामा देखिएका पात्र र प्रवृत्ति करिब उस्तै रहेको रविको अनुभव छ । भन्छन्, ‘अधिकांश पात्र तिनै हुन्, प्रवृत्ति पनि त्यही हो । जनआन्दोलनपछि कार्टुनका केही नयाँ विषय थपिए, किनकि त्यो शासनसत्ता नै बदलिएको समय थियो । तर, त्यसपछि अहिलेसम्म हामीले उस्तै पात्र, उस्तै प्रवृत्तिमाथि नै कार्टुन बनाइरहनुपरेको छ ।’

नयाँलाई सुझाव

कार्टुनमा भविष्य खोजिरहेकाहरूलाई उनी पर्याप्त अध्ययन गरेर आउन सुझाव दिन्छन् । ‘लहैलहैमा कुनै काम थाल्नु हुँदैन । भविष्य नै यसैमा बनाउँछु भन्नेले त झन् धेरै सुझबुझ अपनाउनुपर्छ । अब्बल कार्टुनिस्टका रूपमा स्थापित हुन सक्दा नाम र दाम दुवै हासिल गर्न सकिन्छ ।’

अब हेरौँ रवि मिश्रका कार्टुन, सन्दर्भ पनि उनकै शब्दमा ।

सरकारलाई कर, जनतालाई भार

हालै पनि पेट्रोलियम पदार्थको मूल्य वृद्धि भएको छ । यस्तो भइरहन्छ । मूल्य बढिरहेको हुन्छ, सरकारले त्यहीमाथि कर लिन्छ । आयल निगमका कर्मचारी बोनसका लागि भिडिरहेका हुन्छन् । तर, ढाडचाहिँ जनताको सेकिइरहेको हुन्छ । यही विषयलाई यो कार्टुनमा मैले देखाएको छु ।

पीडकमैत्री समाज

नेपाली समाजमा पीडकको जयजयकार गर्ने र पीडितलाई झन् पीडा दिने प्रवृत्ति हाबी हुँदै गएको जस्तो लाग्छ । त्रिकेटर सन्दीप लामिछानेको मुद्दामा यस्तै भयो । पीडकको पक्षमा लागेर पीडितलाई दुत्कार्ने काम भइरहेको थियो । अदालतमा मुद्दा विचाराधीन हुँदाहुँदै नेपाल क्रिकेट संघ क्यानले सन्दीपलाई राष्ट्रिय टिममा राखेर खेलाउने विवादास्पद निर्णय गर्‍यो । त्यो विषयलाई देखाउन यो कार्टुन बनाएको हुँ ।

‘घाम उदाएको नै घण्टी बजेर हो’

२०७९ को आमनिर्वाचनपछि राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टी नयाँ राजनीतिक शक्तिको रूपमा उदायो । लगत्तै माओवादी केन्द्र नेतृत्वको सरकारमा सहभागी भयो । सभापति रवि लामिछानेले नागरिकता प्रकरणमा सर्वोच्च अदालतको आदेशबाटै सार्वजनिक सबै पदहरू गुमाएको केही समयपछि रास्वपा सरकारबाट बाहिरियो ।

प्रचण्ड पनि दबाब थिए, पहिला दुई कार्यकाल प्रधानमन्त्री हुँदा पनि उनले केही गर्न सकेका थिएनन् । परिणामतः पार्टी खिइँदै गएको छ । त्यसैले तेस्रो मौकालाई सदुपयोग गर्नेजस्तो कुरा प्रचण्डले गरिरहनुभएको थियो । सरकारले विभिन्न काण्डको फाइल खोल्न थाल्यो । भ्रष्टाचार आरोपीलाई पक्राउ गराउन थाल्यो । एकपछि अर्को काण्डका फाइल खुल्न थालेपछि रास्वपाका नेताहरूले यो सबै आफूहरूको दबाबमा भएको दाबी गरिरहेका थिए । त्यही सन्दर्भमा मैले यो कार्टुन बनाएको हुँ– घाम उदाएको नै घण्टी बजेर हो ।

खाँडलाई वाण

नेपालीलाई नक्कली भुटानी शरणार्थी बनाएर अमेरिका पठाउने गिरोहको पर्दाफास भएपछि केही आरोपी पक्राउ परे । यसरी समातिनेमा ‘सानातिना’ मान्छे मात्रै थिए । ठूला नेताहरू समातिएका थिएनन् । कांग्रेस नेता बालकृष्ण खाँड सभापति शेरबहादुर देउवाका निकट रहेकाले उनी पक्राउ नपर्लान् कि भन्ने आशंका धेरैलाई थियो । त्यही आशंकालाई मैले यो कार्टुनमार्फत अभिव्यक्त गरेको हुँ । यो कार्टुन प्रकाशित भएको भोलिपल्ट खाँड समातिए ।

बालेनको बिज्याइँ

एक समय काठमाडौं महानगरपालिकाले सुकुम्बासी, फुटपाथ व्यापारीमाथि निर्मम नीति अपनायो । चुनावमा स्वतन्त्र जितेर आएका बालेन शाहले गरिबलाई ‘टार्गेट’ गरेजस्तो देखिन्थ्यो । फुटपाथ व्यापारीलाई व्यवस्थित नगरेर धपाउने नीति लिए । सुकुम्बासी बस्तीमा निर्विकल्प डोजर लगाउन खोजे । लाग्थ्यो, उनी काठमाडौंबाट गरिबलाई धपाउन चाहन्छन् । त्यही कुरालाई मैले कार्टुनमा देखाएको हुँ ।

अदालतलाई आदेश

नेकपाको सरकारमा प्रधानमन्त्री केपी ओलीमा जुन अहम् देखिएको थियो, कतिपय अभिव्यक्ति र गतिविधि नियाल्दा काठमाडौंका मेयर बालेनमा त्योभन्दा बढी घमण्ड देखिन्छ । उनले गरेका निर्णयहरू अदालतले भटाभटी उल्ट्याइदिएपछि अदालतलाई मान्दिनँ भन्ने उनको प्रतिक्रियालाई यो कार्टुनमा देखाइएको छ ।

सुतुवा नेता

sutuwa neta1706862991.jpg

अहिले पनि दक्षिणपन्थी शक्तिहरूले देशमा चलखेल बढाएका छन् । राजनीतिक दलहरूले जनअपेक्षाअनुसार काम पनि गर्न सकेका छैनन् । दक्षिणपन्थीहरू सलबलाउँदा गणतन्त्रवादी दलहरूलाई अक्सर बेचैन हुन्छ । यस्तो पहिला पनि हुन्थ्यो । दक्षिणपन्थीहरूको चलखेल बढ्यो भन्दै बैठक बस्थे, छलफल गर्थे । जनताको काम गर्ने बेलाचाहिँ सुत्ने अनि आफूलाई जोखिम हुने कुनै सुइँको पाउनासाथै तारन्तर बैठक बस्थे । उनीहरू यही प्रवृत्तिलाई व्यङ्ग्य गर्दै मैले यो कार्टुन बताएँ ।

चित्तमा लागेर सजाय कटौती

श्रीमती हत्यामा तीन तहको अदालतबाट दोषी ठहर भएका सशस्त्र प्रहरीका तत्कालीन डीआईजी रञ्जन कोइरालाको सजाय प्रधानन्यायाधीश चोलेन्द्रशमशेर राणा र न्यायाधीश तेजबहादुर केसीले घटाइदिए । उनीहरूले चित्तमा लागेर सजाय कम गरेको बताएका थिए । मैले सोही सन्दर्भमा यो कार्टुन बनाएको हुँ । सर्वोच्चले आफ्नै फैसला उल्ट्याइसकेको छ ।

कागजमा प्रगति

२०७४ सालको चुनावमा एमाले र माओवादी वाम गठबन्धन बनाएर चुनावमा होमिए । सुविधाजनक बहुमत पनि पाए । उनीहरूले मिलेर सरकार बनाए । बहुमतले नपुगेर उपेन्द्र यादव नेतृत्वको संघीय समाजवादी फोरमलाई ल्याएर झण्डै दुईतिहाइ सांसदको समर्थन हासिल गरे । एमाले र माओवादी मिसिएर एउटै पार्टी नेकपा बनाए । यी सबै तागतले नेकपा सरकारमा अहम् असाध्यै चुलियो । जनअपेक्षाअनुसार काम गर्न नसके पनि सरकारले तथ्याङ्कमा चाहिँ धेरै कुरा सुध्रिएको देखाइरहेको थियो । मैले त्यही कुरालाई यो कार्टुनमा व्यङ्ग्य गरेको हुँ ।

दुईतिहाइको मात

विश्वकप चलिरहेको थियो । फुटबलकै माहौलमा मैले यो कार्टुन बनाएको हुँ । त्यसबेला नेकपा नेतृत्वको सरकार थियो, केपी ओली प्रधानमन्त्री थिए । उनीभित्र शक्तिको अहम् चुलिएको थियो । विश्वकपकै माहौलमा नेकपाभित्रको अन्तरविरोध र केपी ओलीको अहम्‌ता देखाउन यो कार्टुन बनाएको हुँ ।

‘बा’को निद्रा

oli ba1706862809.jpg

तत्कालीन नेकपाभित्र एकातिर केपी ओली, अर्कातिर प्रचण्ड र माधव नेपाल गरी समूह ध्रुवीकृत थियो । खासगरी, ओलीको कमजोरी देखाउन सचिवालय बैठक बोलाइन्थ्यो । एक दिन ओली म सुत्ने भन्दै उठेर हिँडेछन् । ‘बा’ नै हिँडेपछि ‘सचिवालय’ मात्रै बाँकी रहेको कुरा कार्टुनमार्फत कटाक्ष गरेको छु ।

व्यापारमा सेना

सेनालाई देशको रक्षाकवजका रूपमा लिइन्छ । तर, हामीकहाँ सेना व्यापारमा बढी व्यस्त भइरहेको छ । अर्कातिर ‘राष्ट्रवादी’हरू सीमामा तारबार लाउने भन्दै बेलाबखत चर्काचर्का कुरा गरिरहेका हुन्छन् । सायद चुच्चे नक्सा ल्याएको समयमा संसदमा यस्तै कुरा उठेको थियो । खासमा सीमाको चिन्ता सेनाले लिनुपर्ने हो तर ऊ ठेकापट्टामै व्यस्त थियो । मैले त्यही सन्दर्भलाई व्यङ्ग्य गरेको हुँ ।