हप्कीदप्की र कुटाइबाट केटाकेटीले गल्ती महसुस गर्दैनन्, पीडा मात्रै सोच्छन्

हप्कीदप्की र कुटाइबाट केटाकेटीले गल्ती महसुस गर्दैनन्, पीडा मात्रै सोच्छन्

फाइल तस्वीर ।

A+ A A-

स्वभावैले बालबालिका चकचके र चञ्जले हुन्छन् । घर वा विद्यालयमा उनीहरूकाे चकचकले अभिभावक, शिक्षक हैरान हुन सक्छन् । यस्ताे अवस्थामा कतिपयले उनीहरूलाई गाली गर्ने, पिट्ने गर्छन् । डर पनि देखाइन्छ । उनीहरूलाई हीनताबाेध हुने गरी चिढ्याइन्छ । तर, यसाे गर्नु उनीहरूमाथिकाे अन्याय हाे । कुट्नु, हप्काउनु, हाेच्याउनुले उनीहरूमा नकारात्मक असर पर्न जान्छ । त्यसैले आज तपाईंलाई हामी बताउँदै छाैँ, यातना नदिई बालबालिकालाई कसरी सिकाउने, सही ट्रयाकमा ल्याउने त ?

घर, विद्यालय, स्याहार केन्द्र, बालगृह, खेल मैदान तथा सार्वजनिक स्थलमा समेत अनुशासन कायम गर्ने नाममा बालबालिका शारीरिक तथा मानसिक दण्ड एवं सजायको भागिदार हुन्छन् । स्कुलमा केटाकेटीलाई अनुशासित बनाउने नाममा हातमा लाैराेले हान्ने, कान निमाेठ्नेजस्ता सजाय दिएकाे पाइन्छ । कुनै गल्ती गर्दा बालबालिकालाई हीनताबाेध हुने गरी गाली गरेकाे पनि पाइन्छ ।

खासगरी दुर्गम क्षेत्रका विद्यालयहरूमा बालबालिकाको हात, गाला वा शरीरका अन्य भागमा लट्ठी, डस्टर आदिले पिट्ने तथा यिनै वस्तुले झटारो हान्ने गरिन्छ । त्यस्तै, चिमोट्ने, समातेर झकझकाउने, कुखुराको आकारमा बस्न लगाउने, कक्षाबाहिर उभ्याइदिने, कान निमोठ्ने, कान समातेर उठबस गराउने, सिस्नो लगाउने, एक खुट्टा टेकेर उभिन लगाउने आदि क्रियाकलापसमेत गराइन्छ ।

आँखा तरेर हेर्ने, ठूलो स्वरले हप्काउने, अपमान गर्ने, शौचालय वा एकान्तमा थुन्ने, गाली गर्ने, अरूसँग दाँजेर होच्याउने, गिज्याउने, कमजोर वा नजान्ने भनी हतोत्साहित पार्नेजस्ता व्यवहारले केटाकेटीले मानसिक दबाब महसुस गर्ने गरेका छन् । याे पनि बालबालिकामाथि भइरहेकाे यातना नै हाे ।

यसाे गर्दा बालबालिकाको शारीरिक, बौद्धिक तथा मानसिक विकासमा तत्कालीन र दीर्घकालीन रूपमा नकारात्मक असरहरू देखा पर्ने मनाेविद्हरू बताउँछन् ।

बालबालिकाकाे क्षेत्रमा काम गर्दै आएकाे युनिसेफ संस्थाका अनुसार, आवेशमा आएको बेलामा आफूउपर उचित नियन्त्रण नहुने हुनाले थोरै बल प्रयोग गर्ने उद्देश्य भए पनि गम्भीर चोटपटक लाग्ने, बालबालिकाको अंगभंग हुने र कतिपय अवस्थामा मृत्युसमेत हुने खतरा रहन्छ । साना बालबालिकालाई चुप लगाउन जोडले हल्लाउँदा उनीहरूको मस्तिष्कमा चोट पुगी मृत्युसमेत हुन सक्छ ।

सामान्य भनिएको शारीरिक दण्ड सजाय भोग्नुपर्दासमेत बालबालिकाले हीनताबोध लज्जाबोध गर्छन् ।

दण्डसजायको वातावरणमा हुर्किएका बालबालिकाको मस्तिष्कको विकासमा बाधा पुग्ने भएकाले बौद्धिक क्षमतामा समेत असर पर्छ । उनीहरूमा आत्मविश्वासको कमी हुने, अभिभावक वा अन्य व्यक्तिसँग सुमधुर सम्बन्ध कायम नरहने, नकारात्मक सोचको विकास हुनेजस्ता अवस्था सिर्जना हुन सक्छन् ।

त्यसैगरी, बाल्यकालमा दण्डसजायमा पारिएका व्यक्तिले जीवनमा आइपर्ने समस्याको समाधानको विकल्पका रूपमा हिंसा र बदलाको भावनालाई लिने गरेको पाइन्छ ।

बालबालिकाले जेजस्तो व्यवहार गरे पनि निःसर्त स्नेह व्यक्त गर्नुपर्छ र बालबालिकाको भावनालाई सम्मान गर्नुपर्छ । यस्तो व्यवहार गर्नाले बालबालिकाले सधैँ अभिभावकलाई आफ्नो नजिक ठान्छन् ।

दण्डसजायले बालबालिकालाई मात्र होइन, अभिभावकलाई पनि असर गर्छ । आवेशमा आएर बालबालिकालाई शारीरिक वा मानसिक दण्डसजाय दिने अभिभावक पछि पछुतो मान्छन् । आफ्नो व्यवहारका कारण उनीहरू आफैँ पश्चात्ताप गर्छन् र अभिभावकको मानसिक स्वास्थ्यमा समेत असर पर्ने सम्भावना रहन्छ ।

जब बालबालिकालाई दण्डसजाय दिइन्छ, उनीहरूले त्यसबाट आफूलाई भएको पीडालाई मात्र मनन गर्छन् । आफूले सुधार गर्नुपर्ने विषयमा उनीहरूको ध्यान जाँदैन । त्यसैले बालबालिकाले फेरि गल्ती दोहोर्‍याउने सम्भावना रहन्छ ।

दण्डसजायको अभ्यासले बालबालिकालाई आफ्नो गल्तीको महसुस गराई सही बाटोमा लाग्न प्रेरित गराउनुको सट्टा डर र त्रासमा जिउन सिकाउँछ । उनीहरूले दण्डसजाय दिनेलाई आदर गर्न सक्दैनन् । डर र त्रासका कारण बालबालिका सही र गलत निर्णय गर्न झन् असमर्थ हुन्छन् । कुन उमेर समूहका बालबालिकाले कसरी सोच्छन्, कस्तो व्यवहार गर्छन्, उनीहरूको आवश्यकता के हो भनी जान्नु आवश्यक हुन्छ र त्यस्तो आवश्यकताप्रति संवेदनशीलता प्रकट गर्नुपर्छ ।

दण्डसजायकाे विकल्प छ

दण्डसजाय नदिनु भनेको बालबालिकाको व्यवहार सुधार्नका लागि केही पनि नगर्ने भनेको होइन । बालबालिकासँग सञ्चार गरी अनुशासन कायम गर्न सकिन्छ । अनुशासनका लागि विभिन्न तत्त्व आवश्यक पर्छन् । बालबालिकालाई कुनै कुरा गर्नु वा नगर्नुको कारण जानकारी गराउने, त्यसको परिणामबारे बुझाउने तथा सकारात्मक सीप र उत्प्रेरणा जगाउनुपर्छ ।

दण्ड दिनु नै दण्डनीय

नेपालको संविधानको धारा ३९ ले कुनै पनि बालबालिकालाई घर, विद्यालय वा अन्य जुनसुकै स्थान र अवस्थामा शारीरिक, मानसिक वा अन्य कुनै किसिमको यातना दिन नपाइने व्यवस्था गरेको छ । त्यस्तो कार्य कानुनबमोजिम दण्डनीय हुने र पीडित बालबालिकालाई पीडकबाट कानुनबमोजिम क्षतिपूर्ति पाउने हक हुने भनी उल्लेख गरेको छ ।

बालबालिकासम्बन्धी ऐन, २०७५ को परिच्दछेद ८ काे दफा ६६ (घ) ले घर, विद्यालय वा जुनसुकै स्थानमा शारीरिक वा मानसिक दण्ड दिने वा अमर्यादित व्यवहार गर्ने कार्यलाई बालबालिकाविरुद्धको हिंसा भनी उल्लेख गरेको छ ।

साथै, सो ऐनको दफा ७३ काे दफा १ मा त्यस्तो कसुरबाट पीडित बालबालिकाको शिक्षा, शारीरिक तथा मानसिक स्वास्थ्य, विकास र परिवारमा पुगेको हानिसमेतको विचार गरी मनासिब क्षतिपूर्ति कसुरदारबाट भराइदिने व्यवस्था उल्लेख गरिएको छ ।

बालबालिकाले जेजस्तो व्यवहार गरे पनि निःसर्त स्नेह व्यक्त गर्नुपर्छ र बालबालिकाको भावनालाई सम्मान गर्नुपर्छ । यस्तो व्यवहार गर्नाले बालबालिकाले सधैँ अभिभावकलाई आफ्नो नजिक ठान्छन् र बालबालिकासँगको सम्बन्ध सुमधुर हुन्छ ।

अभिभावकका लागि लाभदायक अन्य सामग्रीहरूः