आफ्ना बच्चालाई पानी पिलाउँदा ध्यान दिनुस् यी कुरा

A+ A A-

पानीबिनाको जीवन सम्भव हुँदैन । पानीले जीवनको रक्षा पनि गर्छ । जन्मपछि ६ महिनासम्म शिशुलाई पानीको आपूर्ति आमाको दूधबाट नै हुन्छ । किनभने, आमाको दूधमा पौष्टिक तत्त्वबाहेक ८० प्रतिशतभन्दा बढी पानीको मात्रा हुन्छ । ३१ बालबालिकालाई ६ महिना पुगेपछि पूरक खाना र पानीको आवश्यकता हुन्छ । ६ महिनापछि पानीको आपूर्ति आमाको दूध, गाई-भैँसीको दूध, दाल आदिबाट हुने गर्छ । यसका साथै उनीहरूको शरीरलाई आवश्यक पानी पनि पिउन दिनुपर्छ । सामान्यतः बालबालिकाको शरीरमा ६ महिनादेखि १ वर्षसम्म ७४ प्रतिशत, १ देखि १२ वर्षसम्म ६० प्रतिशत पानीको मात्रा हुन्छ । ३२ त्यसैले यसको सन्तुलन गर्न पनि पानी आवश्यक छ ।

पानीले शरीरको तापक्रमलाई सन्तुलन राख्न र शरीरको विभिन्न अङ्गहरूलाई सुरक्षित राख्न मद्दत गर्छ । शरीरका संवेदनशील अङ्गहरू, जस्तै मस्तिष्क, मुटु, फोक्सो, किड्नी, आँखाको सञ्चालनका लागि पनि पानी आवश्यक हुन्छ । बालस्वास्थ्य विज्ञहरूका अनुसार मौसमअनुसार एकदेखि पाँच वर्षका बालबालिकाले दिनमा ५ देखि ७ गिलास (एकदेखि डेढ लिटर) पानी पिउनुपर्ने हुन्छ । बिरामी र झाडापखाला लागेमा बढी झोल पदार्थ र पानी पिउन दिनुपर्छ ।

बालबालिकालाई सुरक्षित पिउने पानी दिनुपर्छ । यसमा आँखाले नदेखिने हानिकारक जीवाणुहरू हुन सक्छन् । पानी नाङ्गो आँखाले हेर्दा सफा भए पनि दूषित हुन सक्छ । यसमा आँखाले देख्न नसकिने हानिकारक जीवाणु हुन सक्छन् । यी जीवाणुले बालबालिकालाई छिट्टै र बढी असर गर्छन् । त्यसैले दूषित पानी पिउन हुँदैन । विशेष गरी धमिलो, गन्ध आउने रङ भएकाे पानी बढी दूषित हुन सक्छ । दूषित पानीमा विषाणु, किटाणु र परजीवीहरू रसायन, मलमूत्र आदि मिसिएको हुन्छ ।

पानी पिउँदा यस्ता जीव र वस्तुहरूसमेत खाइन्छ । यसको असर आन्द्रा, रगत र अन्य अङ्गहरूमा पर्छ । खानेपानीमा शरीरलाई हानि गर्ने विषाणु, गुर परजीवीहरू भए, पानीबाट सर्ने रोगहरू झाडापखाला, जुका, आउँ, टाइफाइड, जन्डिस हुन्छ भने हानिकारक रसायन भए दीर्घकालमा छाला, फोक्सो तथा मूत्राशयको क्यान्सर आदि समेत हुन सक्छ ।

अभिभावकले आफ्ना बालबालिकालाई धारा, कुवा, खोलाजस्तो पानीको स्रोतमा फोहोर फाल दिसापिसाब गर्न नहुने कुरा सिकाउनुपर्छ ।

पानी शुद्ध हुनु जति आवश्यक छ, यसको प्रयोग पनि सही तरिकाले गर्न उति नै आवश्यक छ । शिशु र बालबालिकालाई पानी खुवाउँदा, प्रयोग गर्नुअघि मिचीमिची साबुनपानीले हात धुने र खाने पिउने भाँडाकुडा (कप, गिलास, चम्चा आदि) सफा गर्नुपर्छ । बालबालिकालाई बालस्याहार केन्द्र, प्रारम्भिक बालविकास तथा शिक्षा वा बालविकास केन्द्र तथा विद्यालय पठाउँदा पनि सुरक्षित पानीको व्यवस्था भएको सुनिश्चित गर्नुपर्छ ।

पानी शुद्धीकरण गर्ने उपाय

हामीले पिउने पानीलाई विभिन्न तरिका अपनाएर शुद्ध गर्न सकिन्छ । केही तरिकाहरू निम्नानुसार छन् :

उमाल्ने : कम्तीमा तीन मिनेटसम्म पानी उमालेर सफा भाँडामा छोपेर राख्नुपर्छ । पानी उमाल्दा जीवाणुहरू नष्ट हुन्छन् र पिउन योग्य हुन्छ ।

फिल्टर : पानीलाई फिल्टर गर्न मिल्ने भाँडामा राखेर शुद्ध गरेर पिउन सकिन्छ ।

क्लोरिन औषधि हालेर बजारमा पाइने विभिन्न क्लोरिन औषधि (जस्तै: पियुष, पियुर आदि) निर्देशनअनुसार प्रयोग गरेर शुद्ध गर्न सकिन्छ ।

सोडिस : पानीलाई सफा पारदर्शी प्लास्टिकको बोतलमा हाली चहकिलो घाममा राखी सौर्य ऊर्जा (बैजनीकरण) द्वारा पानी शुद्धीकरण गर्ने विधिलाई सोडिस (Solar Disinfection: SODIS) विधि भनिन्छ । सोडिसका लागि निम्न विधि अपनाउनुपर्छ ।

- केही सफा प्लास्टिक बोतलहरूमा तीन चौथाइ पानी भर्ने र पानीमा प्रशस्त हावा (अक्सिजन) प्रवेश गराउन बोतलहरू हल्लाउनुपर्छ । यसले शुद्धीकरण प्रक्रियालाई सहयोग गर्छ । त्यसपछि बोतलहरूमा बाँकी पानी भर्ने र बिर्को लगाउनुपर्छ ।

- पानी धेरै धमिलो (बाक्लो) छ भने कफी फिल्टर वा सुती कपडालाई चारपटक दोबारेर पानी छान्नुपर्छ । सोडिस विधिले ज्यादै धमिलो (बाक्लो) पानीको उपचार राम्ररी नहुन सक्छ र बैजनीकरणले यस्ता पानीमा हुने परजीवी तथा विषाणु नष्ट नहुन सक्छन् ।

यसपछि भरिएका बोतललाई कम्तीमा ६ घण्टासम्म सूर्यको प्रत्यक्ष प्रकाशमा राख्नाले पानीको तापमान बढाउन मद्दत गर्ने हुनाले यो प्रक्रिया प्रभावकारी हुन्छ । चर्को घाम नलाग्ने वा बादल लागेको ठाउँमा पानीलाई शुद्ध पार्न दुई दिनसम्म लाग्न सक्छ ।

मौसमी अवस्था

- घाम लागेको (५० प्रतिशतभन्दा कम बादलले (ढाकेको) ।

- बादलले ढाकेको (५०-१०० प्रतिशत बादलले ढाकेको, वर्षा थोरै भएको र हुँदै नभएको) ।

- निरन्तर वर्षा ।

न्यूनतम उपचार अवधि

- ६ घण्टा ।

- २ दिन ।

- पानी शुद्धीकरण नहुने हुँदा अर्कै तरिका प्रयोग गर्ने ।

जान्नैपर्ने तथ्यहरू

पानीले शरीरको तापक्रमलाई सन्तुलन राख्न र शरीरको विभिन्न अङ्गहरूलाई सुरक्षित राख्न मद्दत गर्छ । शरीरका संवेदनशील अङ्ग, जस्तै मस्तिष्क, मुटु, फोक्सो, किड्नी, आँखाको सञ्चालनका लागि पनि पानी आवश्यक हुन्छ ।

मौसमअनुसार एकदेखि पाँच वर्षका बालबालिकाले दिनमा ५ देखि ७ गिलास (एक देखि साढे एक लिटर) पानी पिउनुपर्ने हुन्छ । बिरामी र झाडापखाला लागेमा बढी झोल पदार्थ र पानी पिउन दिनुपर्छ ।

अभिभावकले आफ्ना बालबालिकालाई धारा, कुवा, खोलाजस्तो पानीको स्रोतमा फोहोर फाल्न, दिसापिसाब गर्न नहुने कुरा सिकाउनुपर्छ ।

पानी शुद्ध हुनु जति आवश्यक छ, यसको प्रयोग पनि सही तरिकाले गर्नुपर्छ । शिशु र बालबालिकालाई पानी खुवाउँदा, प्रयोग गर्नु अघि मिचीमिची साबुनपानीले हात धुने र खाने पिउने भाँडाकुँडा सफा गर्नुपर्छ ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, भदौ ३०, २०८० ०६:३०