कोरलामा निरीह नेपाल, प्रचण्डको भ्रमण बन्ला ‘गेमचेञ्जर’ ?

तस्वीरः अनुप पौडेल/शिलापत्र

A+ A A-

उमेरले ७० नाघेका लोमानथाङका पासाङ गुरुङको चीनसम्म आउजाउ जवानीमा बाक्लै रहन्थ्यो । कोरला नाकाबाट २५ किलोमिटर परको तिब्बती बजार ढोङ्वासेनसम्म कतिपटक गए/आए भन्ने हिसाब उनीसँग छैन । २०७६ सालमा कोरोना भाइरस संक्रमण देखिएपछि उत्तरी छिमेकी चीनसँगको कोरला नाका पूर्ण रूपमा बन्द छ । त्यसपछि उनी न नाकासम्म पुगेका छन्, न ढोङ्वासेन नै जान पाए ।

कोरोना भाइरस संक्रमण देखिनुअघि कोरला नाकामा वर्षको दुईपटक व्यापार मेला लाग्थ्यो । तर, यो नाका पूर्ण रूपमा अहिलेसम्म खुलेको छैन । मुस्ताङीहरूको स्याउ, रक्सी, बियर, चामल, उवा, मैदा, सुकुटी, जस्तापाता, काठ, सिमेन्टलगायत किनबेच हुन्थ्यो । ‘यताको सामान उता जान्थ्यो । उताको सामान यता आउँथ्यो, अहिले व्यापार पनि छैन । बेनी, पोखराबाट सामान ल्याउँदा महँगो पर्छ,’ पासाङले सुनाए ।

लोमानथाङसम्म सामान पुर्‍याउने जिपले सामानको तौलअनुसार भाडा लिन्छन् । एक किलो सामानको भाडाबापत १२ रुपैयाँ स्थानीयले सामान पुर्‍याउने गाडीवालालाई तिर्छन् । यो त नाका खुल्दा र नखुल्दा सीमा जोडिएका वस्तीले भोगिरहेको समस्या भयो । अब शक्तिशाली छिमेकी देश चीनसामु नेपाल कतिसम्म निरीह छ भन्ने अर्को उदाहरण हेरौँ । ४ हजार ६ सय मिटर उचाइमा रहेको कोरला नाकाको चीनतर्फको भागमा ठूलाठूला भवन बनेका छन् । वारि नेपालतिर समथर जमिनबाहेक केही छैन । चीनले सीमाको आफ्नो भू-भागतिर भन्सार, चेकपोष्ट र सुरक्षाकर्मीका लागि तीन वर्षअघि नै भवन बनाइसकेको छ ।

२०२९ सालतिर गाडिएको २४ नम्बर पिल्लर भएको कोरला नाका अहिलेसम्म पूर्ण रूपमा खुलेको छैन । सीमा सुरक्षाका लागि भनेर राखिएको सशस्त्र प्रहरीको बोर्डर आउट पोष्ट (बीओपी) कोरलाबाट १४ किलोमिटर तल लोमान्थाङ गाउँपालिका-४, नेचुङमा छ । भन्सार पनि नेचुङमै छ । तर, नाका बन्द भएकाले भन्सारमा कर्मचारी छैनन् । अर्थात् सीमा क्षेत्रमा नेपालको उपस्थिति शून्य छ । दशगजाको नेपालतर्फको भू-भागमा चीनले कुनै गतिविधि गरेमा पनि नेपाललाई थाहासमेत नहुने अवस्था छ ।

चीनले तिब्बतमाथि कब्जा जमाएपछि तिब्बत क्षेत्रका बासिन्दा अर्थात् खम्पाहरू नेपाली भूमिको प्रयोग गरेर विद्रोहमा उत्रिएका थिए । सन् १९६० को दशकमा भएको यो लडाइँ खम्पा विद्रोहको नामले परिचित छ । खम्पा लडाकुले मनाङ, रसुवा, सोलेखुम्बु, रसुवालगायत जिल्लामा तालिम गरेर मुस्ताङ आएर चिनियाँ फौजसँग लड्थे । त्यही विद्रोहले २०३२ सालपछि कोरला नाका आवतजावत कडा पारिएको थियो । २०५८ सालसम्म सीमामा कुनै रोकतोक थिएन । २०५९ देखि चीनले तारबार गरेर मेलाबाहेकको अवधिमा कोरला नाकामा कडाइ गरेको थियो ।

अहिले कोरला नाकासम्म नेपालीबाहेक अरु पर्यटक जान पाउँदैनन् । भूराजनीतिक चर्किने डरले लोमानथाङभन्दा माथि जान पर्यटकलाई रोक लगाइएको छ । कोरला नाका खुल्दा पोखरा व्यापारको ट्रान्जिट बन्ने भन्दै पोखरेली व्यवसायी नाका जतिसक्दो छिटो खोलिनुपर्ने पक्षमा छन् ।

पोखराका गार्मेन्ट व्यवसायी गोविन्द अधिकारी तीन महिनाअघि कोरला नाका पुगेका थिए । सुरक्षाकर्मी र केही पनि पूर्वाधार नदेख्दा आफूले कोरला नाकामा ‘सरकार विहीनता’को अवस्था महसुस गरेको अधिकारीले सुनाए । ‘जोमसोमबाट माथि लोमानथाङतिर उक्लिँदा मन लोभ्याउन हरियाली नै चाहिने रहिन्छ भन्ने लाग्यो । जब कोरला नाका पुगेँ मलाई त सरकार नै नभएको अनुभूति भयो,’ उनले शिलापत्रलाई सुनाए, ‘चीनले जसरी बनाउन नसके पनि सीमामा चाहिने सामान्य पूर्वाधार बनाइदिए त्यहाँ पुग्ने नेपालीले गर्व गर्न सक्थ्यौं ।’

चीनतिर सुरक्षा पोष्ट, क्वारेन्टाइनसहित ठूल्ठूला भवन देखेर त्यहाँ पुग्ने नेपालीमा निराशा पैदा हुन्छ । सुख्खा बन्दरगाह र सुरक्षा निकाय, अध्यागमनलगायतको संरचना बनाउन नाकामा चार वर्षअघि सरकारले करिब १३ सय रोपनी छुट्याएको छ । तर, त्यहाँ भौतिक प्रगति शून्य छ । कोरला गण्डकी प्रदेशको राजधानी पोखराबाट २ सय ६५ किलोमिटर दूरीमा पर्छ । पोखराबाट २ दिनमा कोरला नाका पुग्न सकिन्छ । सडक सुविधा पुगेको र आयात–निर्यात सुरु भएमा यो नाका पर्यटन र आर्थिक गतिविधि बढाउन फाइदाजनक नै हुने देखिन्छ । कोरला नाका खुल्ने भएमा पूर्वाधार बनाउने र सडकलाई थप स्तरोन्नति गर्न अतिआवश्यक छ ।

पटक-पटक आश्वासन, यसपटक के ?

भारतले नाकाबन्दी गरेपछि उत्तरी छिमेकी देश चीनसँग जोडिएको कोरला नाका खोल्नुपर्ने आवाज सतहमा आएको थियो । तर, चीन सकारात्मक नहुँदा नाका खुल्न सकेको छैन ।

कोरला नाका खोल्नुपर्ने आवाज यसअघि २०७२ सालमा तत्कालीन प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीको चीन भ्रमणका बेला पनि उठेको थियो । त्यतिबेला संसदको विकास समितिले कोरला नाका व्यापारिक दृष्टिकोणले महत्त्वपूर्ण भएकाले खुलाउन पहल गर्न सरकारलाई सुझाव दिएको थियो । तर, ओलीको चीन भ्रमणमा केही प्रगति हुन सकेन ।

गत ३० भदौमा अमेरिका गएका प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल प्रचण्ड त्यतैबाट चीन जाने कार्यसूची छ । यसपटकको भ्रमणमा नेपालले प्रस्ताव लगेमा कोरला नाका खुल्नेमा उपल्लो मुस्ताङी आशावादी छन् । लोमानथाङ गाउँपालिकाका अध्यक्ष टसी न्हर्वु गुरुङ भन्छन्, ‘उताको सबै संरचना बनेको छ । हाम्रो प्रधानमन्त्रीले भनेपछि उता सबै पूर्वाधार बनिसकेकाले खुलाउन तयार हुन्छ भन्ने लाग्छ ।’

अध्यक्ष गुरुङले कोरलामा पूर्वाधार बनाउन संघ सरकारले विस्तृत परियोजना प्रतिवेदन तयार पारेको र हालसालै माटो परीक्षण गरेको जानकारी दिए । भन्सार, क्वारेन्टाइन, सुरक्षा पोष्टसहित नेपाललाई आवश्यक पर्ने पूर्वाधार बनाउन पर्याप्त हुने गरी नाका क्षेत्रमा एक हजार रोपनी जग्गा संघ सरकारको नाममा रहेको उनले सुनाए ।

लाोमानथाङका कुङ्गा दोर्जे गुरुङ पूर्ण रूपमा नखुले पनि व्यापारिक प्रयोजनका लागि कोरला नाका खुल्नुपर्ने बताउँछन् । कोरोनापछि बन्द भएका नाका खुलेकाले कोरला पनि खुल्छ भन्ने आश उनलाई छ । ‘कोरोनापछि ठप्पै छ । पहल त भएकै छ । तातोपानी, रसुवागढी नाका खुलेको छ । कोरला पनि यो वर्ष खुल्छ कि भन्ने आशा छ,’ उनी आशावादी सुनिए ।

प्रधानमन्त्री, मन्त्री, गण्डकीका मुख्यमन्त्रीदेखि मन्त्रीसम्मले कोरला नाका खुलाउन पहल गरिने बताइरहे । तर, त्यो कुरा भाषणमा मात्र सीमित रह्यो । प्रधानमन्त्री प्रचण्डको चीन भ्रमणमा पनि कोरलासहित उत्तरतिरका नाका खुलाउने विषयमा छलफल गर्ने एजेण्डा छ ।

प्रधानमन्त्री प्रचण्डले गत भदौ १५ मा पोखरामा आयोजित समाजवादी मोर्चाको सन्देश सभामा बोल्दै मुस्ताङको कोरला र उत्तरी गोरखाको रुइला नाका खुलाउन आफ्नो चीन भ्रमणको समयमा पहल गर्ने उद्घोष गरेका थिए । प्रचण्डले गरेको यो उद्घोषबारे चीनमा के प्रगति हुन्छ त्यसबारे असोज ८ भित्रै थाहा हुनेछ ।

यी पनि :

प्रचण्ड चीन भ्रमण विशेष- १ : कम्युनिस्ट प्रधानमन्त्रीले चीन जान रोजेको अमेरिकाको बाटो

प्रचण्ड चीन भ्रमण विशेष- २ : 'वातावरण बिग्रिन्छ भनेर प्रधानमन्त्रीले चुच्चे नक्साको कुरा उठाउनुभएन भने माफी दिन सक्दैनौँ'

प्रचण्ड चीन भ्रमण विशेष- ३ : प्रधानमन्त्रीको भ्रमणमा बीआरआईमा केही हुँदैन, घाेषणा गरेकाे ८० अर्ब किन नदिएकाे साेध्नुपर्छ (अन्तर्वार्ता)

प्रचण्ड चीन भ्रमण विशेष- ४ : प्रचण्डको चीन भ्रमणमा सार्वजनिक कूटनीति कति प्राथमिकतामा ?

प्रचण्ड चीन भ्रमण विशेष- ५ : प्रचण्डले चीन भ्रमणबाट नेपालमा लगानी गर्न आतुर चिनियाँहरूकाे फाइदा उठाउने सम्भावना छ

प्रचण्ड चीन भ्रमण विशेष- ६ : सम्झनलायक बन्ला त प्रचण्डको चीन भ्रमण ?

प्रकाशित मिति: बुधबार, असोज ३, २०८० १३:३२