बेथितिको जालोले घेरिएको वायुसेवा निगम, किराँतीले गर्लान् त सुधारको क्रान्ति ?

बेथितिको जालोले घेरिएको वायुसेवा निगम, किराँतीले गर्लान् त सुधारको क्रान्ति ?

A+ A A-

नेपाल वायुसेवा निगम । त्यहीँ काम गर्ने कर्मचारी पनि सहर्ष स्वीकार्छ बेथितिको केन्द्र । नेपालमा हुने ठूला भ्रष्टाचारको अखडा । नयाँ मन्त्री आएपछि चर्चामा आउँछ वायुसेवा निगम । बेथितिको केन्द्रलाई सफा गरेर वायुसेवा निगम बनाउने चाहना नवनियुक्त संस्कृति, पर्यटन तथा नागरिक उड्डयनमन्‍त्री सुदन किराँतीको देखिन्छ । परिणाम आऊला-नआऊला, तत्कालको उनको बोली र व्यवहार त्यतातर्फ केन्द्रित भएको भने देखिएको छ ।

उनी मात्रै होइन, यसअघि आएका केही मन्त्रीहरू पनि नेपाल वायुसेवा निगमकै कारण चर्चामा छन् । नाम खासै कसैले कमाउन नसके पनि बदनाम भने धेरै भएका छन् । पछिल्‍ला वर्षहरूमा पर्यटन मन्त्रालयको नेतृत्व गर्न पुगेका अनुहार नेपाली राजनीतिमा आशा गरिएका युवानेताहरू नै छन् ।

पछिल्लो ५ वर्षका संस्कृति, पर्यटन तथा नागरिक उड्डयनमन्‍त्रीहरू

जीवनबहादुर शाही
जितेन्द्रनारायण देव
रवीन्द्रप्रसाद अधिकारी
योगेश भट्टराई
प्रेमबहादुर आले
सुदन किराँती

यी अनुहार नेपाल राजनीतिमा आशा गरिएका युवाहरूमध्येमा पर्छन् । तर, मन्त्रालयबाट बाहिरिने समयमा 'मेरो यो कदमका कारण निगममा यसरी सुधार आयो' भनेर बोल्न सक्‍ने गरी कुनै मन्त्री देखिएनन् ।

हरेक वर्ष नेपाल वायुसेवा निगमलाई बेथितिले थप तल झार्दैछ । सुधारका खासै काम अघि बढ्न सकेका छैनन् । बरू प्रधानमन्त्रीको समेत संलग्नतामा यसलाई थप कमजोर बनाउने काम भएको छ । वायुसेवा निगम सुधारको नाममा पछिल्लो ५ वर्षमा आधा दर्जन प्रतिवेदन बनेका छन् । तर, दु:खको कुरा, न त कार्यान्वयन भए, न सुधार नै ।

नेपाल वायुसेवा निगम सुधार्न कार्यदल गठन

०००

प्रचण्ड नेतृत्वको सरकारमा मन्त्रिपरिषद्‌मा भएका सदस्यमध्ये यो यो मन्त्रालयमा सही व्यक्तिलाई नै लिएको सम्बद्ध अधिकारीहरू बताउँछन् । कारण, उनी यो मन्त्रालयलाई समेत हेर्ने अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्ध समितिमा बसेर काम गरेको र मन्त्रालयको काम कारबाहीसँग परिचित भएका व्यक्ति हुन् । विगतका दिनमा पनि नेपालको उड्डयनका विषयमा चासो र उड्डयनमा देखिएको बेथितिको विषयमा नियमित प्रश्‍न उठाउने व्यक्ति हुन्, युवा जोस र जाँगर भएको व्यक्ति ।

उनले मन्त्रालय आएसँगै एक मात्र राष्ट्रिय ध्वजावाहक नेपाल एयरलाइन्सको सुधारबाट नै आफ्नो योग्यता प्रदर्शन गर्ने तयारी गरेका छन् ।

तर,

निगम ऋणले थलिएको छ ।
निगम राजनीतिक भर्तीकेन्द्र बनेको छ र ३० प्रतिशतभन्दा बढी कर्मचारी कामविहीन छन् ।
निजीक्षेत्रका एयरलाइन्सको तुलनामा ऊ प्राविधिक रूपमा निकै कमजोर छ ।
पर्याप्त जहाज छैनन् । भएका पनि चलाउन सक्ने स्थिति छैन ।
बेथितिको चाङ छ ।
अनुशासन नाघेर काम हुन्छ ।

यही समयमा उनले निगमलाई नाफामा लैजाने योजना मागेका छन् । जहाजहरूको रिपोर्ट दैनिक रूपमा पेस गर्न भनेका छन् । चाकडी नगर्न र काम नरोक्न स्पष्ट निर्देशन छ । एक महिनाभित्र ई-टिकेटको व्यवस्था गर्न भनेका छन् ।

कालो हातले छुने कोसिस नगर्न उनले भनेका छन् । यसको पहिलो अर्थ, यसमा आबद्ध कर्मचारीले पारदर्शी काम गर्दैनन् । दोस्रो अर्थ, अपारदर्शी काम लिएर मन्त्रीकोमा पुग्ने गरेका छन् ।

‘म सेतो लुगा लगाएको मान्छे हुँ, कृपया कालो हातले छुने कोसिस नगर्नुहोला,’ गएकाे सोमबार निगममा राखिएको स्वागत कार्यक्रममा उनले भनेका थिए ।

यसै समयमा नियामकीय निकाय नागरिक उड्डयन प्राधिकरणले नेपाल वायुसेवा निगमलाई पाँच पाइलटलाई निलम्बन गर्न निर्देशन दिएको छ । हङकङ विमानस्थलमा अवतरण गर्ने क्रममा त्यहाँको एटीसीको इन्स्ट्रक्सन नमानेपछि पाइलट उद्धव घिमिरे, राजेश कुशवाह र नरबहादुर विश्वकर्मा तथा काठमाडौंबाट जापान उड्ने क्रममा 'स्ट्यान्डर्ड अप्रेसनल प्रोसेड्योर' पालना नगरेकाले प्रसन्न राना र वाईपी जुवारचनलाई निलम्बन गर्न प्राधिकरणले निर्देशन दिएको हो । मन्त्री दैनिक रिपोर्टकार्ड माग्दैछन्, पाइलट नियम पालना नगरेका कारणले कारबाहीमा पर्दा होल्ड हुने अवस्थामा छन् ।

निगम अध्यक्ष युवराज अधिकारी लामो समयदेखि अदालतको आदेशको भरमा मात्रै काममा हाजिर भएका छन् । तर, काम गर्न सकेका छैनन् ।

निगमसँग भएको स्रोत साधन र सम्पत्ति हेरौँ

निगमका तत्कालीन अर्थ विभागका प्रमुख तथा हालका अध्यक्ष युवराज अधिकारीको संयोजकत्वमा बनाइएको मूल्याङ्कन समितिले निगमको सम्पत्ति ५५ अर्ब रुपैयाँ भएको प्रतिवेदन बुझाएको छ । भलै पछिल्लोपटक यो मूल्याङ्कनमा नै त्रुटि भएको आरोप लगाइएको छ ।

सोही समयमा ५४ अर्ब १६ करोडको सम्पत्ति तर ४५ अर्ब ९३ करोड रुपैयाँको ऋण भएको प्रतिवेदन बुझाएको थियो ।

मूल्याङ्कन प्रतिवेदनअनुसार देशभर रहेका २३ स्थानका जग्गा र भवनको ८ अर्ब २७ करोड ५८ लाख ८२ हजार छ । कान्तिपथमा १४ रोपनी ७ आना, सिनामंगलमा ३४ रोपनी १३ आना जग्गा छ । मोरङमा दुई स्थानमा साढे १२ कट्ठा, बाँकेका तीन स्थानमा १५४ कट्ठा, मुस्ताङमा साढे २८ आना, पोखरामा पौने ८२.७५ आना, दाङ ५.७४ कट्ठा, रुपन्देहीमा ७ कट्ठा, सुर्खेतमा ९.५० कट्ठा, गोर्खामा ५.६९ आना, संखुवासभामा १५.१० आना, महेन्द्रनगरमा ३ कट्ठा, कैलालीमा १० कट्ठा, पर्साका दुई स्थानमा ८.११ कट्ठा, जुम्लामा २८.८५ आना, खोटाङमा ३२ आना, हुम्लामा १०.१८ कट्ठा जग्गा रहेको उल्लेख गरिएको छ ।

जहाज, जहाजको इन्जिनसहितको मूल्याङ्कन ३६ अर्ब १३ करोड ५७ लाख ५० हजार गरिएको छ ।

निगमसँग रहेका साना र ठूला गरेर १४ जहाजको मूल्य ३६ अर्ब ६१ करोड ३५ लाख ७५ हजार रुपैयाँ मूल्याङ्कन गरिएको छ । जसमा ३ वर्षअगाडि खरिद गरिएको एयरबस ३३०-२०० सिरिजका दुई थान वाइड बडी जहाजको मूल्याङ्कन २३ अर्ब २१ करोड १५ लाख गरिएको छ ।

त्यस्तै, दुई थान एयरबस ३२०-२०० सिरिजका दुई थान न्यारो बडी जहाजको ६ अर्ब ३९ करोड ९८ लाख ७० हजार रुपैयाँ मूल्याङ्कन गरिएको छ । बिक्री गर्ने निर्णय भएको चिनियाँ जहाजको ३ अर्ब ८१ करोड १० लाख रुपैयाँ मूल्याङ्कन गरिएको छ ।

मूल्याङ्कन प्रतिवेदनअनुसार निगमको तिर्नुपर्ने ऋण ४५ अर्बभन्दा बढी छ । यो बढेर करिब ५० अर्ब रुपैयाँसम्म पुगेकोमा गत वर्ष चैतदेखि केही किस्ता बुझाएको छ । निगमको प्रछिल्लो प्रतिवेदनअनुसार अघिल्लो आर्थिक वर्षको तुलनामा गत आर्थिक वर्षमा मात्रै निगमको घाटा १ अर्ब १३ करोड बढेको छ ।

नेपाल एयरलाइन्सको वित्तीय विवरणअनुसार गत आर्थिक वर्ष २०७८/७९ मा राष्ट्रिय ध्वजावाहक नेपाल एयरलाइन्सको घाटा ४ अर्ब ७९ करोड ३ लाख १४ हजार ३ सय रुपैयाँ पुगेको छ । आर्थिक वर्ष २०७७/७८ मा यस्तो घाटा ३ अर्ब ६६ करोड ३० लाख ३९ हजार ५ सय ४४ रुपैयाँ थियो । गत आर्थिक वर्षमा निगमले १२ अर्ब ४५ करोड रुपैयाँ आम्दानी गरेकोमा १३ अर्ब ७५ करोडभन्दा बढी खर्च गरेको छ ।

गत वर्ष निगमले उडानमा ६ अर्ब ८ करोड ६३ लाख १८ हजार ४ सय रुपैयाँ खर्च गरेको छ । डिप्रिसेसन शीर्षकमा २ अर्ब १ करोड ७ लाख ९६ हजार रुपैयाँ, प्रशासनिक खर्चमा २ अर्ब ४० करोड ७४ लाख २० हजार रुपैयाँ मुख्य खर्च देखिएको छ ।

अन्य खर्चमा निगमले बीमामा ८२ करोड ९१ लाख, रेन्टल खर्चमा ६७ करोड ३९ हजार, मर्मत सम्भार शीर्षकमा ८१ करोड ८३ लाख ९६ हजार, कस्टमर सर्भिसमा ६७ करोड ३७ लाख ७९ हजार रुपैयाँ र एजेन्सी कमिसनमा २५ करोड ५९ लाख ८९ हजार रुपैयाँ खर्च गरेको छ ।

अब हेरौँ, निगमभित्रको बेथिति

घाटामा गएको संस्था सधैँ भयो राजनीतिक भर्ती केन्द्र

नियमत: संस्कृति, पर्यटन तथा नागरिक उड्डयन मन्त्रालयको सचिव निगमको अध्यक्ष हुने भए पनि बाहिरबाट अध्यक्ष ल्याउने गरिएको छ । निगमका महाप्रबन्धकलाई पंगु बनाउने र छुट्टै कार्यकारी अध्यक्ष बनाउने गर्दा निगमको व्यवस्थापकीय काममा समस्या पर्ने गरेको कर्मचारीहरूको गुनासो छ ।

अध्यक्ष मात्रै नभई सञ्चालक समितिमा पनि विषयविज्ञभन्दा पनि पार्टीमा योगदान गरेका व्यक्तिलाई प्रवेश गराउने गरिएको छ । पर्यटन तथा उड्डयन क्षेत्रमा कुनै पनि विज्ञता नभएका नेपाल उद्योग वाणिज्य महासंघका पूर्वउपाध्यक्ष तथा व्यवसायी किशोर प्रधानलाई तत्कालीन ओली नेतृत्वको सरकारले निगमको सञ्चालक समितिमा नियुक्त गरेको थियो । उनी २ वर्षदेखि निगम सञ्चालक समितिमा छन् ।

प्रधान ६ चैत २०७६ मा नेकपा एमालेमा प्रवेश गरेका थिए । यसअघि नेपाली कांग्रेसको पृष्ठभूमिमा रहेका उनी नेपाल उद्योग वाणिज्य महासंघमा अघिल्लो निर्वाचनमा शेखर गोल्छा र अहिलेको निर्वाचनमा चन्द्र ढकालसँग वरिष्ठ उपाध्यक्षमा पराजित भएका थिए । आफूसहित दर्जन व्यवसायीलाई एमालेमा प्रवेश गराएकै कारण उनलाई निगममा लगिएको थियो ।अन्य पदहरूमा समेत आफ्ना कार्यकर्ता भर्ती गरिने गरेका छन् । पछिल्लोपटक प्रेम आलेले पनि ८० जनालाई नियुक्त गर्ने प्रयास गरेका थिए ।

निगममा ४ सय ६३ करारका कर्मचारी कामविहीन छन् । हाल निगममा १४ सय कर्मचारी छन् । तीमध्ये करारमा रहेकाहरू राजनीतिक भर्तीबाट आएका हुन् । कर्मचारी युनियनको नाममा निगममा अनावश्यक आन्दोलन गर्ने, सेवा प्रभावित बनाउने कार्य नियमितजस्तो बनेका छन् । केही दिनअघि एयरहोस्टेजले विमान उडानमा समस्या बनाएका थिए । तीन जना एयरहोस्टेजको करार नवीकरण नगरेको भनेर आन्दोलनसमेत गरिएको थियो ।

अध्यक्ष र महाप्रबन्धकको झगडा

अध्यक्ष र महाप्रबन्धकबीच नियमित झगडा हुनु निगमको नियमित विषयजस्तो बनेको छ ।

केबी लिम्बू र सुगतरत्नको होस् या मदन खरेल र सुगतरत्‍न कंसारकारको पालामा होस् । शिवशरण न्यौपाने र मदन खरेलको पालामा होस् वा युवराज अधिकारी र डिमप्रकाश पौडलका पालामै किन नहोस्, सधैँ विवाद भइरहेको छ ।

हरेकपटक झगडा गर्नमा राजनीतिक स्वार्थ देखिने गरेको छ । पछिल्लोपटक युवराज अधिकारीलाई हटाउन चाहेर पनि सरकारले सकेको छैन भने तत्कालीन महाप्रबन्धक डिमप्रकाश पौडेललाई निगममा बसेर काम गर्न नसकेकाले मन्त्रालय बोलाएर हाजिर गराउनुपरेको थियो । यसले निगमको साख थप गिराएको छ ।

अनियमितताको अखडा

निगम हरेक विमान खरिदमा मात्रै होइन, विमान होल्ड गराउने कुरामा निगमका जहाज नचलाएर निजीक्षेत्रलाई सहयोग गर्ने विषयमा पनि ठूलो अनियमितता हुने गरेको छ । निगमको साख जोगाउनका लागि भन्दै ल्याइएका दुईवटा वाइड बडी जहाजमा ४ अर्ब ३५ करोडको अनियमितता भएको लेखा समितिको प्रतिवेदनले केलाएको छ । तर, ती प्रतिवेदन थन्किने र काम नहुने गरेको छ ।

संसदीय समितिमा २०७५ पुसमा वाइड बडीमा ४ अर्ब ३५ करोड अनियमितता भएको भन्दै अनुसन्धान गर्न अख्तियार दुरुपयोग अनुसन्धान आयोगलाई पत्र लेखेको थियो । यो विषयलाई अख्तियारले अहिलेसम्म पनि निचोडमा पुर्‍याएको छैन ।

यता भत्ता पचाउने खेलमा भने निगम सञ्चालक समिति निकै माहिर देखिन्छ । अफिस टाइममा मिटिङ बस्दा भत्ता कम आउने भएपछि अफिस टाइम छलेर दिनकै छपटकसम्म बैठक बस्ने गरेको तथ्य भेटिएको छ । यसरी बैठक बसेर एक दिनमा १ लाख ६८ हजार रुपैयाँसम्मको भत्ता उठाउने गरिएको छ ।

यता उडान बन्द गरेर एकै आर्थिक वर्षमा ४ करोड ६८ लाख रुपैयाँसम्म भत्ता बाँड्ने गरेको तथ्य पनि भेटिएको छ । निगमभित्र यस्ता धेरै विकृति छन् ।

तर, निगमका अधिकारीहरू भने अहिले पनि एक मात्र उपाय नयाँ जहाज खरिद गर्ने बताउँछन् । मन्त्री पनि यही नयाँ जहाज खरिद मात्रै विकल्प सम्झन्छन् या अरु सुधारको काम सुरु गर्छन्, हेर्न बाँकी नै छ ।

निगमका कार्यकारी अध्यक्ष युवराज अधिकारीले आन्तरिक उडान बढाउन नसक्दा समस्या परेको भन्दै विमान थप्न आवश्‍यक रहेको बताएका हुन् । उनले अहिले तीनवटासम्म जहाज किन्न आवश्‍यक रहेको बताएका छन् ।

यसअघि पनि निगमले जहाज किन्न भन्दै अर्थ मन्त्रालयसँग १५ अर्ब रुपैयाँ माग गरेको थियो । विगतमा सरकार नै जमानत बसेर लिएको ऋण तिर्न नसकेको निगमसँग अर्थ मन्त्रालय झस्किएको छ ।

मन्त्री किराँती भने निगमलाई सुधार गरेरै देखाउने अठोटमा छन् । उनले आफ्नो व्यक्तिगत स्वार्थ केही नभएको तर्क गर्दै तत्काल सुधारको काममा केन्द्रित हुने बताएका छन् । समस्याका चाङका बीच सरकारी संस्थाहरू नेपाल विद्युत् प्राधिकरण, नेपाल आयल निगमले गरेको सुधारजसरी निगमले कति सुधार गर्न सक्छ, त्यो भविष्यमा देखिने नै छ ।

निगमका लागि अहिले सबैभन्दा ठूलो समस्या बनेको छ चिनियाँ जहाज । तीन वर्षदेखि त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलमा पाँचवटा चिनियाँ जहाज ग्राउन्डेड छन् । निगम अध्यक्ष अधिकारीले चिनियाँ जहाज बिक्रीका लागि जहाजको पूर्ण मूल्याङ्कनका लागि टेण्डर आह्वान गरेको जानकारी गराएका छन् ।

निगमले तीन वर्षअघिदेखि नै चिनियाँ जहाज चलाउन नसकिने निष्कर्षमा पुगे पनि अझै व्यवस्थापन गर्न सकेको छैन । चिनियाँ जहाजको व्यवस्थापन र अहिले देखिएको विकृतिको अन्त्य गर्न सके निगम सुधारको पहिलो कदम हुन सक्छ ।

पाइला-पाइलामा बेथिति रहेको र आर्थिक रूपमा सक्षम नरहेको निगमको सुधार गर्न सहज छैन । मन्त्री किराँतीले सुधार गरेर यसको साख जोगाउन सके भने क्रान्ति नै हुनेछ ।

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, माघ १३, २०७९ ०६:३०