सम्पदामा लागेको कोरोना: आगन्तुक पर्खिरहेको पाटन दरबार, करोडबाट लाखमा झर्‍यो आम्दानी

सम्पदामा लागेको कोरोना: आगन्तुक पर्खिरहेको पाटन दरबार, करोडबाट लाखमा झर्‍यो आम्दानी

A+ A A-

यदि कोभिड हुँदैनथ्यो भने पाटन दरबार स्क्वायर परिसरमा मानिसको भीड हुन्थ्यो । तर, कोरोनाले विगत दुई वर्षदेखि पाटन दरबार परिसर शान्त छ ।

निषेधाज्ञाका कारण चहलपहल शून्य बनेको पाटनमा हिजोआज मानिसको भन्दा परेवाको आवाज ज्यादा सुनिन्छ । दरबार स्क्वायर परिसरमा झारले झाँगिने मौका पाएका छन् । तलेजु मन्दिरको छानामा घाँस उम्रिएको छ । परिसरहरू शून्यप्रायः छन् ।

भूकम्पको क्षतिपछि पुनर्निर्माणको काम सुरु भएको पाटन दरबार स्क्वायरमा कोरोनाका कारण धिमा गतिमा काम भइरहेको छ ।

वर्षमा पाँच दिन बन्द हुने पाटन संग्रहालय अरु बेला हप्तामा सातै दिन बिहान ८ बजेदेखि बेलुकी ७ बजेसम्म खुल्थ्यो । तर, कोरोनाका कारण हाल पाटन संग्रहालय बन्द छ ।

मणिमण्डप / पाटन दरबार स्क्वायर परिसर

घटे पर्यटक

देशभित्रबाट मात्र नभई विदेशबाट कोही ज्ञानका लागि त कोही मनोरञ्जन लिन पाटनमा आइपुग्थे । तर, कोभिडका कारण पाटनको मौलिक सहरलाई अध्ययन/अवलोकन गर्न आउने विदेशी तथा स्वदेशी पर्यटकको संख्या घटेको छ ।

‘विदेशी र स्वदेशी गरेर पाटन संग्रहालयमा दैनिक पर्यटकको संख्या औसतमा ५ सयभन्दा बढी हुने गर्दथ्यो,’ पाटन संग्रहालयका अधिकृत सुरेशमान लाखे भन्छन्, ‘हाल कोरोनाले गर्दा गेट नै बन्द गर्नुपरेको छ ।’

कुनै समय स्वदेशी तथा विदेशी गरी दैनिक १ हजारभन्दा बढी आगन्तुकले पाटन दरबार स्क्वायर/संग्रहालय भरिभराउ हुन्थ्यो । पाटनको मौलिक सभ्यता अनि संरचनालगायत मूर्तिकला, प्रस्तरकलालगायतका विविध विषयमा अध्ययन गर्न आगन्तुक आइपुग्थे ।

सन् २०१२ मा भएको एक अध्ययनअनुसार नेपाल आउने २० देखि ३० प्रतिशत पर्यटक पाटन संग्रहालय पुग्थे । कोरोना महामारीका कारण हाल सो संख्या शून्य बनेको छ ।

मूल चोक / पाटन दरबार स्क्वायर परिसर

कोरोना असर : घट्दो आगन्तुकले करोडौँको क्षति

२०७२ मा भूकम्पले गर्दा धराशयी बनेको पाटन दरबार स्क्वायर उठ्न नपाउँदै कोरोना महामारीले थप क्षति पुगेको बताउँछन्, अधिकृत लाखे । ‘कोरोनाले आगन्तुकको संख्या ह्वात्तै घटेको छ । यसको प्रत्यक्ष असर संग्रहालयमा पर्‍यो,’ उनी भन्छन् ।

भूकम्पपश्चात् संरचनागत एवम् सांस्कृतिक हिसाबले आफैँलाई परिष्कृत गरेको पाटन दरबार स्क्वायर प्रत्येक वर्ष आगन्तुकको संख्या बढाउन सफल पनि भएको थियो ।

वार्षिक करिब ३ लाख आगन्तुक भित्र्याउन सफल भएको थियो । तर, आर्थिक वर्ष ०७७/७८ मा २६ हजार मात्र आगन्तुक भित्रिए । जसले स्क्वायरको आम्दानीमा गिरावट भयो ।

अधिकतम वार्षिक १५ करोडसम्म आम्दानी गर्दै आएको संग्रहालयले आर्थिक वर्ष २०७७/७८ मा केवल १६ लाख १५ हजार १ सय ४० रुपैँया आम्दानी भएको जनाएको छ ।

‘पाटन संग्रहालयको सञ्चित रकमले नै अहिले हाम्रो तलब/खर्च धानिरहेको छ’, अधिकृत लाखे भन्छन्, ‘अलिअलि भाडा पनि उठेको छ । पाटन गिफ्ट शप र संग्रहालयमा रहेको होटल (द्वारिका होटलबाट टेण्डरप्राप्त) बाट भाडा पनि उठेको छ ।’

यसरी संग्रहालयमा पनि कोभिडको असर परेको बताउँछन्, उनी । ‘पर्यटकमैत्री छवि बनाएको पाटन दरबार स्क्वायरको फेरिएको यो स्वरुप नेपालको समग्र संस्कृति उद्योगमा परेको पोस्ट कोभिड असर हो,’ उनले भने ।

पाटन दरबार स्क्वायर परिसर

दरबारको आम्दानी महानगरलाई

पाटन दरबार स्क्वायरको कुल आम्दानीअन्तर्गत ७५ प्रतिशत रकम ललितपुर महानगरपालिकालाई जान्छ भने बाँकी १५ प्रतिशत संग्रहालय स्वयम्‌ले उपभोग गर्दै आएको छ । बाँकी ५ प्रतिशत प्रशासन खर्च, ५ प्रतिशत प्रमोसन खर्चका लागि रकम खर्च हुँदै आएको संग्रहालयले जनाएको छ ।

भूकम्पबाट धराशयी बनेपछि पाटन दरबार संग्रहालयले २०७३ भदौमा ललितपुर महानगरपालिका छिर्ने विदेशीले हजार रुपैयाँ शुल्क तिरेपछि दरबार स्क्वायर/संग्रहालय सोही प्याकेजमा घुम्न पाउने रणनीति अपनाएको थियो । जसले गर्दा आर्थिक पाटो सबल भएको थियो ।

आगन्तुक पर्खिरहेको दरबार स्क्वायर

कोभिड सकिएपछि पर्यटकलाई लक्षित गर्न पाटन संग्रहालयले प्रदर्शनीलगायत विभिन्न आकर्षणयुक्त ‘स्किम’ ल्याउने सुरेश बताउँछन् ।

उनी भन्छन्, ‘हामी प्रदर्शनीहरू थप्नेछौँ । हामीसँग २ हजार त कलेक्सन नै छ, जसमध्ये ३ सय ५० हाल प्रदर्शनीमा राखिएका छन् । अरु जम्मै स्टोरमा छन् ।’

कर उठाउन सकेनाैँ : महानगर

पाटन संग्रहालय नेपालको एक आत्मनिर्भर संग्रहालय हो । ४० जना कर्मचारी संग्रहालयकै आम्दानीबाट २४ वर्षदेखि कार्यरत छन् । कोभिडका कारण ठप्प हुँदा समग्र पर्यटन एवम् संस्कृति उद्योग नै धराशयी बनेको ललितपुर महानगरपालिकाका प्रमुख चिरिबाबु महर्जन बताउँछन् ।

उनी भन्छन्, ‘कोभिडका कारण हामीले यो वर्ष प्रक्षेपण गरेअनुसार पर्यटक भित्र्याउन सकनौँ । अन्य क्षेत्रबाट राम्रो कर उठाए पनि पर्यटनबाट भने हामीले कर उठाउन सकेनौँ ।’

ललितपुर महानगरपालिकाका प्रमुख चिरिबाबु महर्जन / स्रोत : चिरिबाबु महर्जन, फेसबुक

पर्यटनमा परेको पोस्ट कोभिडको असर विस्तारै हल हुने आशा गर्छन्, उनी ।

विश्व सम्पदा सूचीमा सूचीकृत पाटन दरबार स्क्वायर आफैँमा मौलिक सभ्यताको पहिचान हो । पाटनका गल्लीगल्लीमा मौलाएका मौलिक संरचना, चैत्य, गुम्बा, पाटीपौवा, पोखरी र धाराहरूले पाटन नगरी स्वयम्‌लाई नै प्राचीन सहरको रूपमा ‘अग्लो’ बनाइदिएको छ ।

स्रोत : पाटन दरबार स्क्वायर