महाधिवेशनकाे मुखमा ४० वर्ष लामाे देउवा-निधि सम्बन्धमा दरार

A+ A A-

सम्भावनै सम्भावनाको खेल भनिने राजनीतिमा कट्टर आलोचकबीच आत्मीयता र परिपूरकको रूपमा रहेको सम्बन्धमा परिवर्तन बेलाबखत देखापर्छन् । नेपाली कांग्रेसमा अहिले एकअर्काको परिपूरकका रूपमा रहेका सभापति शेरबहादुर देउवा र उपसभापति विमलेन्द्र निधिबीचको सम्बन्धमा परिवर्तन आएको छ । चार दशक लामो देउवा-निधि सम्बन्ध हाल चिसिएको कांग्रेस नेताहरू बताउँछन् ।

सम्बन्ध चिसिनुमा एउटै कारण छ, निधिको सभापतिमा उम्मेदवारी घाेषणा । १३औँ महाधिवेशनमा सभापतिमा देउवालाई सघाएका निधिले त्यतिबेलै १४औँ महाधिवेशनमा आफूलाई सभापतिमा सघाउनुपर्ने सर्त राखेका थिए । निधिको सर्त मानेका देउवाले अहिले सभापतिमा दोहोरिने निधो गरेसँगै उनीहरूको सम्बन्ध चिसिएको हो । 'उहाँहरूको मित्रता निकै घनिष्ठ हो । निधिले सभापतिमा उम्मेदवारी दिने भनेपछि देउवासँगको सम्बन्धमा दूरी बढेको छ,' नेता रमेश रिजाल भन्छन् ।

नेपाल विद्यार्थी संघबाट केन्द्रीय राजनीतिमा उदाएका देउवा र निधि सुरुमा कृष्णप्रसाद भट्टराईसँग नजिक थिए । पछि देउवा कोइराला परिवारसँग नजिक बने भने कालान्तरमा कोइरालाहरूसँगै प्रतिस्पर्धामा उत्रिए । २०५७ सालको पोखरा महाधिवेशनमा देउवा गिरिजाप्रसाद कोइरालासँग सभापतिमा लडेका थिए । कोइराला परिवारसँग प्रतिस्पर्धाका लागि उनले छुट्टै समूहमा मात्रै खडा गरेनन्, लगत्तै पार्टी नै विभाजन गरे । पार्टी विभाजन गर्दा प्रकाशमान सिंह, खुमबहादुर खड्का, विजयकुमार गच्छदार, विमलेन्द्र निधि, दीपकुमार उपाध्याय, बलबहादुर केसी, नारायण खड्का, मिनेन्द्र रिजाललगायतका प्रभावशाली नेता देउवासँग गएका थिए । पछि तीमध्ये अधिकांश काेइराला क्याम्पमा फर्कंदा निधि भने देउवासँगै रहे । 'नेवि संघदेखि नै देउवा र निधि सँगसँगै रहेर काम गरे । देउवापछि नेविसंघको सभापति निधि नै भएका थिए । निधि र देउवाको केमेस्ट्री पहिलेदेखि नै मिलेको हो,' कृष्‍णप्रसाद भट्टराई प्रतिष्ठानका महासचिव विनोदकुमार भट्टराई भन्छन् ।

राजाको शासनकालमा जेल पर्दा पार्टीको नीति निर्माणमा सहयोग गर्ने नेता निधि नै रहेको भट्टराई बताउँछन् । उपसभापति रहेका गोपालमान श्रेष्ठसँग आवश्यक समन्वय गर्दै निधिले देउवालाई सघाएको उनको भनाइ छ । सांगठनिक र राजनीतिक रूपमा निधिले देउवालाई पहिलेदेखि नै सहयोग गर्दै आएको स्मरण गर्दै भट्टराई भन्छन्, 'जेल पर्दा होस् वा पार्टीभित्र देउवालाई बलियो बनाउन, निधिले सहयोग गर्दै आए ।'

निधिले देउवालाई गत निर्वाचनअघि माओवादी र कांग्रेस गठबन्धन निर्माणमा समेत सघाएका थिए । एमाले नेतृत्वको सरकार ढाल्न उनले माओवादी केन्द्रका नेता कृष्णबहादुर महरा, वर्षमान पुन, जनार्दन शर्मालगायतसँग निरन्तर संवाद गरेर रणनीति बनाएका थिए । त्यसकै जगमा माओवादी र कांग्रेसबीच आलोपालो सरकार निर्माणको समझदारी बनेकाे थियो । पहिले माओवादी केन्द्रका अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल 'प्रचण्ड' १९ साउन २०७३ मा प्रधानमन्त्री बनेका थिए भने उनले देउवालाई २४ जेठ २०७४ मा सहमतिअनुसारै सरकारकाे नेतृत्व हस्तान्तरण गरेका थिए । आफ्नो सरकार गिराएको रिस फेर्न एमाले अध्यक्ष केपी ओलीले धनुषामा तत्कालीन राजपाका उम्मेदवार राजेन्द्र महतोलाई सघाएर आफूलाई हराएको आरोप निधिले लगाउँदै आएका छन् ।

यो भूमिकामा सक्रिय भएबापत निधिलाई देउवाले कांग्रेसको तर्फबाट सरकारको नेतृत्व गराउँदै उपप्रधानमन्त्रीसहित गृहमन्त्रीकाे जिम्मेवारीसमेत दिएका थिए । निधि गृहमन्त्री हुँदा प्रहरी प्रमुख नियुक्तिकाे विषयमा उनीहरूको सम्बन्धमा देखिनेगरी पहिलाे पटक दरार पैदा भएको थियो । देउवाले जयबहादुर चन्दलाई आईजीपी बनाउन खोजेका थिए । तर, निधि यो निर्णयको विपक्षमा हुँदा उनीहरूबीचको विवाद सतहमा आएको थियो । दुई नेताबीचको दूरी बढेपछि घटाउन सक्रिय थिए, नेताहरू एनपी साउद र ज्ञानेन्द्रबहादुर कार्की । 'यो प्रकरणले देउवा र निधिबीच संवादहीनताको अवस्था उत्पन्न भएको थियो । हामीले उहाँहरूबीच संवाद हुने वातावरण मिलायौँ र दुई नेताले आफूहरूबीचको असमझदारीलाई क्लियर गर्दै जानुभयो,' नेता साउद भन्छन् ।

विगतमा देउवालाई रणनीति तयार गर्न सघाउने राजनीतिक गठबन्धनसँग निरन्तर संवादमा रहने निधि अहिले भने त्यस्ता गतिविधिमा कमै संलग्नता जनाउँछन् । हाल कांग्रेसकै नेतृत्वमा विपक्षी गठबन्धन छ । यस गठबन्धनको रणनीति निर्माणमा निधिको संलग्नता त्यति बाक्लो छैन । तर, उनी देउवा प्रधानमन्त्री हुनुपर्ने विषयमा भने प्रस्ट नै छन् । 'अहिले मुद्दा विचाराधीन अवस्थामा छ । संसद् पुनर्स्थापनापछि अब प्रधानमन्त्री उहाँ नै बन्नुपर्छ,' निधि भन्छन् ।

निधिले देउवालाई नै नेता मानेर छुट्टै उपगुट कहिल्यै नबनाए पनि उनले देउवासँगको सम्बन्धबाट लाभ नपाएका भने होइनन् । देउवाले निधिलाई उपप्रधानसहित गृहमन्त्री मात्रै बनाएनन्, १३औँ महाधिवेशनमा सघाएपछि गोपालमान श्रेष्ठलाई दिएको वचन ताेडेर उपसभापति मनाेनीत गरे । केही लाभ दिएको देखिए पनि देउवाले निधिलाई सधैँ आफूअनुकूल उपयोग गरेको निधि गृहमन्त्री रहँदा प्रेस सल्लाहकार रहेका रामजी दाहाल बताउँछन् । 'नेताहरू निधिलाई देउवाले उपप्रधानसहित गृह र उपसभापतिसमेत बनाएको बताउँछन् । तर, उहाँको योगदानका कारणले ती पद स्वाभाविक हुन् । देउवाभित्र कुनै पनि गुट नबनाएर सधैँ सहयोग गर्ने निधिलाई देउवाले आफू अनुकूल मात्रै प्रयोग गरिरहे,' उनले भने ।

देउवाले निधिलाई आफूअनुकूल मात्रै प्रयोग गरेको मान्न देउवानिकट नेताहरू भने तयार छैनन् । केन्द्रीय सदस्य साउद देउवा र निधिको सम्बन्ध साथी-साथीजस्तो रहेकाले विभिन्न असमझदारीका बीच पनि उनीहरू मिल्न सक्ने बताउँछन् । 'दुई नेताबीच उपयोग होइन, सहयोगको सम्बन्ध रह्यो,' उनी भन्छन्, 'अहिले महाधिवेशनमा निधिजीले सभापतिमा इच्छा देखाउनुभएको छ । सभापतिलाई पनि दुई पटक लड्ने अधिकार छ । तर को लड्ने भन्ने कुरा टुंगिएको अवस्था छैन । यसकै आधारमा सम्बन्ध चिसिएको भन्न मिल्दैन ।'

१४औँ महाधिवेशनमा लड्ने निधाेबारे निधिले गत वर्षको २९ साउनमै देउवालाई जानकारी गराएका थिए । आफूसँग जनाएको प्रतिवद्धताबारे देउवालाई स्मरण गराउँदा निधिले जवाफ पाए, 'महाधिवेशनमा जो पनि लड्न पाउँछन नि, तपाईं पनि लड्नुस् ।'

कृष्णप्रसाद भट्टराई प्रतिष्ठानका महासचिव विनोदकुमार भट्टराई देउवाले निधिलाई सहयोग गर्नुपर्ने बताउँछन् । उनले निधिलाई सहयोग गरेमा आफ्नो प्रतिवद्धतासँगै बीपी कोइरालाले सिरहामा २०१५ सालमा जनाएको प्रतिवद्धतासमेत पूरा हुने उनी ठान्छन् । '०१५ सालमा बीपीले सिरहामा आगामी महाधिवेशनमा मधेसबाट कांग्रेसको सभापति बनाउन गरेको वाचा अझै अपूरो छ । आफ्नो प्रतिवद्धताअनुसार देउवाले निधिलाई सहयोग गरेमा बीपीको सपना पनि पूरा हुन्छ,' भट्टराई भन्छन् ।

चार दशकको सम्बन्धमा सार्वजनिक रूपमा देखिने गरी देउवा निधिको सम्बन्धमा चिसोपना आएको यो दोस्रो पटक रहेको नेताहरू बताउँछन् । दुई जनाको सम्बन्धबारे निधि भन्छन्, 'मैले उहाँलाई संकटको घडीमा जहिले पनि साथ दिँदै आएँ । सम्बन्धको निर्धारण समझदारीबाट हुन्छ ।'

निधिले इंगित गर्न खोजेको कुरा प्रस्टै छ– समझदारीअनुसार देउवाले आफूलाई सभापतिमा सघाउनुपर्छ । दोस्रो पुस्तामा नेतृत्व हस्तान्तरणको जोडदार माग गरिरहेका निधि १३औँ महाधिवेशनमा सभापतिमा लडेका देउवा, रामचन्द्र पौडेल र कृष्णप्रसाद सिटौलाले सर्वसम्मत रूपमा शशांक कोइराला, शेखर कोइराला, प्रकाशमान सिंह र आफूमध्ये कसैको नाम अघि सारेमा दाबेदारी छोड्न तयार छन् तर देउवाकै लागि मात्रै मैदान खाली गर्न भने तयार देखिँदैनन् ।