कांग्रेस सभापतिमा ४७ वर्षे पारिवारिक 'लिगेसी' फर्काउन कोइरालात्रयको कसरत

A+ A A-

७४ वर्ष लामाे इतिहास बाेकेकाे नेपाली कांग्रेसमा ४७ वर्ष कोइराला परिवारले नेतृत्व गरे । सुशील काेइरालाकाे निधनपछि काेइराला परिवारबाहिर पुगेकाे पार्टी कमान्ड फर्काउने कसरत सुरु भएकाे छ । कोइराला परिवारभित्रका शशांक कोइराला, शेखर कोइराला र सुजाता कोइराला यो दौडमा छन् । १६ देखि १९ भदौसम्म महाधिवेशनको मिति पारित भएसँगै तीनै कोइरालाले सभापतिमा आ-आफ्नो दाबेदारीसहित छलफल सुरु गरिरहेका छन् ।

अधिकांश समय पार्टीको नेतृत्व हाँक्नेमा विश्वेश्वरप्रसाद कोइराला, मातृका कोइराला, गिरिजाप्रसाद कोइराला र सुशील कोइराला थिए । कांग्रेसको सभापतिका रूपमा सबैभन्दा बढी बीपी कोइरालाले २९ वर्ष नेतृत्व गरे । मातृका कोइरालाले १ वर्ष, गिरिजाप्रसाद कोइराला १२ वर्ष र सुशील कोइरालाले ५ वर्ष सभापतिको जिम्मेवारी सम्हालेका थिए । पाँच वर्ष पार्टी सभापति बनेका सुशील संस्थापक वंशभित्रका नेता भने थिएनन् ।

यस पटक आफ्नो परिवारको लिगेसी फर्काउने कसरतमा छन्, बीपीपुत्र शशांक कोइराला, नोना कोइरालापुत्र शेखर कोइराला र गिरिजाप्रसाद कोइरालापुत्री सुजाता कोइराला । १३औँ महाधिवेशनबाट महामन्त्री बनेका शशांक त्यति खुलिसकेका छैनन् । विराटनगरमा रहेका शेखरले भने कार्यकर्ता भेटघाटलाई तीव्रता दिइरहेका छन् । यता सुजताले पनि भर्चुअल माध्यमबाट कार्यकर्तासँग संवाद गरिरहेकी छिन् ।

उनीहरू दोस्रो पुस्तामा नेतृत्व हस्तान्तरण हुनुपर्ने सवालमा भने एकमत छन् । सँगै, कोइराला परिवारबाट कसलाई नेतृत्वमा उठाउने भन्ने विषयमा समझदारी बनाउन आन्तरिक छलफलमै छन् । 'कोइराला परिवारबाट यस पटक सभापतिमा दाबेदारी प्रस्तुत हुन्छ । हामीबीच सरसल्लाह भइरहेको छ,' नेतृ सुजाता कोइरालाले भनिन् ।

१३औँ महाधिवेशनमा महामन्त्रीमा शशांकलाई सघाएकाले यस पटक उनले आफूलाई सहयोग गर्नुपर्ने दाबी शेखर कोइरालाको छ । कार्यकर्ताले पनि नेतृत्वको दाबेदारी नछोड्न सुझाव दिएको उनी बताउँछन् । 'विगतमा मैले आफ्नो दाबेदारी छोडेँ । यस पटक सबैले मलाई सभापतिमा सहयोग गर्नुपर्छ । हामीबीच मेरो नाममा सहमति हुनेमा म विश्वस्त छु,' शेखर भन्छन् ।

कार्यकर्तामाझ शशांकको तुलनामा शेखर लोकप्रिय नै मानिन्छन् । अघिल्लो महाधिवेशनमा लोकप्रिय मत प्राप्त गर्ने केन्द्रीय सदस्यको सूचीमा उनको नाम अग्रस्थानमा थियो ।

यता सुजाता कोइराला कांग्रेसले यस पटक सभापतिमा महिलालाई अघि सार्नुपर्ने र त्यसमा आफ्नो दाबेदारी रहने बताउँछिन् । एमालेले महिलालाई राष्ट्रपति बनाएर इतिहास रचेकाले कांग्रेसले महिला सभापति बनाएर इतिहास रच्नुपर्ने उनको तर्क छ । 'एमालेले महिलालाई राष्ट्रपति बनाएर इतिहास रच्यो । कांग्रेसले महिला सभापति बनाएर नयाँ इतिहास कोर्नुपर्छ । यस पटक दाजुहरूले मलाई अघि बढाउनुपर्छ,' उनी भन्छिन् ।

यी परिदृश्यमा शेखर र शशांकमध्ये एकले नेतृत्व छोड्ने परिस्थिति सम्भव हुने आकलन पार्टीभित्र गरिँदै छ । पार्टीभित्रका ससाना गुट व्यवस्थापन हुने परिस्थिति आयो भने शेखरले शशांकलाई छोड्ने आकलन गरिएको छ । यदि देउवासँग फाइट गर्नुपर्ने अवस्था सिर्जना हुने भयो भने शेखरलाई शशांकले छोड्ने अन्दाज गरिएको छ । 'पार्टीभित्रका ससाना गुट म्यानेज भयो र शशांकको जितका लागि सहज वातावरण बन्यो भने शेखरले छाड्नेछन् । सभापतिमा शेरहादुर देउवासँग 'नेक टू नेक' भिड्नुपर्ने परिस्थिति आयो भने शशांकले शेखर कोइरालालाई अघि सार्नेछन्,' नेता प्रदीप पौडेल भन्छन् ।

कोइराला परिवारलाई देशभरका कार्यकर्ताको शुभेच्छा र यो परिवारको लिगेसीप्रति आस्था प्रकट गर्ने कार्यकर्ता पंक्तिको जमात ठूलै छ । यसो हुनुमा प्रजातान्त्रिक आन्दोलनमा उनीहरूले पुर्‍याएको योगदान नै प्रमुख कारण रहेको जानकारहरू बताउँछन् । कांग्रेसको इतिहास पुस्तक लेखक पुरुषोत्तम बस्नेत भन्छन्, 'प्रजातान्त्रिक आन्दोलनका लागि यो परिवारले पुर्‍याएको योगदानका कारण कोइराला परिवारको लिगेसी स्थापना भएको हो । केही कामै नगरेका कोइराला कोही पनि नेतृत्वमा आएका छैनन् ।'

कोइराला परिवारको लिगेसी फर्काउने हो भने उनीहरूले सर्वसम्मत उम्मेदवार चयन गर्नुपर्ने उनी बताउँछन् । 'तीनै जनाले म लड्छु भनेर त कहाँबाट कोइराला नेतृत्वमा आउलान् र ? नेतृत्वमा आफ्नो लिगेसी स्थापना गर्ने हो भने उनीहरूले एक जनालाई समर्थन गर्नुपर्छ,' बस्नेत भन्छन् ।

कोइराला परिवारबाट उम्मेदवार बन्दा उनीहरूको सबल र दुर्वल पक्ष दुवै छन् । उनीहरूको परिवारप्रति बढी आस्था र विश्वसनीयता राख्ने कार्यकर्ता पंक्ति ठूलै छ । अन्तर्राष्ट्रिय जगत्‌मा पनि उनीहरू सहज रूपमा परिचित हुन सक्ने पात्र रहेको विश्लेषक पुरञ्जन आचार्य बताउँछन् । 'विराटनगरका कोइरालाको प्रजातान्त्रिक आन्दोलनमा योगदान धेरै छ । उनीहरू कांग्रेस पार्टी नै आफ्नो पुस्ताको रगतले सिँचेको भन्छन्,' उनी भन्छन्, 'यो परिवारप्रति आस्था र विश्वास राख्ने पंक्ति ठूलै भएकाले उनीहरूलाई आफ्नो लिगेसी स्थापना गर्न केही सहज छ ।'

तर, कोइराला परिवारको उम्मेदवारलाई बेफाइदा पनि उत्तिकै छ । पार्टीभित्र उनीहरूको उपस्थितिले 'मेरी टोक्रेसी' समाप्त भएको भन्दै असन्तुष्टि व्यक्त गर्ने समूह पनि छ । उनीहरूको नेतृत्वमा आफ्नो निर्णय नै अन्तिम निर्णय हुने संस्कृतिको विकास भएकाले यो कुरा नरुचाउने जमात पनि बाक्लै रहेको आचार्य बताउँछन् । 'महामन्त्रीमा बीपीका छोरा शशांक कोइरालाले गगन थापालाई हराएपछि युवापुस्तामा निराशा छ । यो निराशा उनीहरूका लागि ठूलो चुनौती हो,' उनले भने ।

को को भए कांग्रेस सभापति ?

अखिल भारतीय नेपाली कांग्रेस नै यो पार्टी स्थापनाको जग हो । यसको गठन २००३ सालमा भएको थियो । जसको सभापतिमा देवीप्रसाद सापकोटा चयन भएका थिए । नेपाली राष्ट्रिय कांग्रेसको पहिलो महाधिवेशन भने २००३ साल माघ १२ र १३ मा सम्पन्न भएको थियो जसबाट टंकप्रसाद आचार्य सभापति चयन भएका थिए ।

दोस्रो महाधिवेशन २००४ सालमा वनारसमा भएको थियो, त्यसबाट बीपी कोइराला सभापतिमा चयन भएका थिए । तेस्रो महाधिवेशन २००५ साल फागुन १८ देखि २० मा भएको थियो । त्यसले कार्यवाहक अध्यक्षको जिम्मेवारी मातृकाप्रसाद कोइरालाले पाए । २००६ साल चैत २७ देखि २९ मा भएको चौथो महाधिवेशनबाट उनी नै सभापति बनेका थिए ।

२००९ सालमा जनकपुरमा भएको पाँचौँ महाधिवेशनले बीपी कोइरालालाई सभापतिमा चयन गरेको थियो । २०१२ सालमा भएको छैटौँ महाधिवेशनले सुवर्ण शमशेरलाई सभापतिमा चयन गर्‍यो । त्यसको दुई वर्षमा नै विशेष महाधिवेशन भयो र २०१४ सालदेखि २०३९ सम्म बीपी नै कांग्रेसको सभापतिमा निरन्तर रहिरहे । उनको मृत्युपछि कृष्णप्रसाद भट्टराईले २०४८ साल माघसम्म कार्यबाहक सभापति चलाए ।

२०४८ फागुन १ र ३ गते झापामा भएको आठौँ महाधिवेशनबाट कृष्णप्रसाद भट्टराई सभापतिमा चयन भए । २०५३ मा पोखरामा भएको नवौँ महाधिवेशनले गिरिजाप्रसाद कोइरालालाई सभापतिमा चयन गर्‍यो । उनी मृत्युपर्यन्त पार्टी सभापति रहे । ७ चैत २०६६ मा उनकाे निधन भएकाे थियाे ।

शेरबहादुर देउवाले पार्टी विभाजन गरेर प्रजातन्त्रिक कांग्रेससमेत गठन गरेका थिए । त्यसको ११औँ महाधिवेशन २०६२ पौष २२ र २५ मा भएको थियो । त्यसले सभापतिमा शेरबहादुर देउवालाई चयन गरेको थियो । १२औँ महाधिवेशन २०६७ साल असाेज १ देखि ५ गतेसम्म भएको थियो, जसबाट सुशील कोइराला नेतृत्वमा आएका थिए । उनी पनि मृत्युपर्यन्त पार्टी सभापति रहे । २०७२ साल फागुनमा भएको कांग्रेसको १३औँ महाधिवेशनले सभापतिमा शेरबहादुर देउवालाई चयन गरेको थियो ।

गैरकोइराला परिवारबाट कांग्रेसको नेतृत्व गर्नेहरूमा टंकप्रसाद आचार्य, सुर्वणशम्मेर राणा, कृष्णप्रसाद भट्टराई र शेरबहादुर देउवा मात्रै छन् । यस पटक सभापतिमा कोइरालाको लिगेसी स्थापनाका लागि दौडधुप सुरु भइसकेको छ । संस्थापन इतर समूहबाट नेतृत्वमा दाबी गर्नेहरूको संख्या धेरै भएपछि सहमतिमा उम्मेदवार चयनका लागि वरिष्ठ नेता रामचन्द्र पौडेलले शुक्रबारबाट संवाद सुरु गर्दै छन् । पाैडेलकाे भूमिकाले पनि काेइरालात्रयलाई उम्मेदवारी टुंग्याउन सहज हुने विश्लेषण गरिँदै छ ।

प्रकाशित मिति: बिहीबार, असार १०, २०७८ १८:११