नेपाल मात्र खत्तम भयो भन्ने भाष्य बनाइँदै छ, यो सत्य होइन : (अन्तर्वार्ता)

A+ A A-

अध्ययन वा रोजगारीका लागि विदेश जानेको लर्को नै लाग्छ । युवा पलायन भइरहँदा उनीहरूलाई स्वदेशमै रोक्ने भरपर्दो योजना सरकार र राजनीतिक नेतृत्वसँग छैन । समाजमा असमानता, विभेद र गरिबी घटाउने प्रयास निरर्थकजस्तै छ । जनताको आवाजमा निराशा मात्र सुनिन्छ । यस्तो किन भयो भनेर शिलापत्रले अर्थतन्त्र, राजनीति र समाजकेन्द्रित भई सर्वेक्षण गरेको छ । यसै सन्दर्भमा नेपाली कांग्रेसका सहमहामन्त्री जीवन परियारसँग शिलापत्रले गरेको कुराकानीको सम्पादित अंश:

नागरिकमा असन्तुष्टि र निराशा छ भन्ने लाग्छ कि लाग्दैन ?

२०७९ सालमा स्थानीय, प्रदेश र संघको चुनाव गरिसकेपछि संविधानको कार्यान्वयन जसरी हुनुपर्थ्यो त्यो भएन । केपी ओली नेतृत्वमा संविधान र लोकतन्त्रको विपरीत जाने काम भयो । यस विषयमा कांग्रेस, माओवादीसहितका दलहरू मिलेर चुनावमा गठबन्धन गरेर आशा दिन गएका थियौँ । सरकार बनाउने बेलामा भनेजस्तो हुन पाएन । त्यो बेला आमजनता र कांग्रेसभित्र निराशा देखिएको कुरा पहिला निवेदन गर्न चाहन्छु । पछि एमाले र माओवादीसहितको सरकारलाई विश्वासको मत दिएर राष्ट्रपतिको चुनावबाट गठबन्धन पुरानो ठाउँमा आइपुग्यो । यसबाट जनताका धेरै ठूला अपेक्षा पूरा हुन्छन् भन्ने आशा बढेर आएको थियो । एक वर्षयता आर्थिक मन्दीमा केही परिवर्तन आऊला, सरकार प्रभावकारी भएर जाला, सुशासन र समृद्धिको खाका बन्ला, ऐन कानुनहरू बन्लान् भन्ने अपेक्षा नागरिकमा थियो । त्यो हुन नसकेका कारणले एक खालको निराशा जनतामा देखिएको छ । हामीले त्यो निराशालाई आशामा बदल्नुपर्छ ।

निराशा र असन्तुष्टि कुन स्तरमा रहेको पाइन्छ ?

धेरै ठूलो छ भन्ने लाग्दैन । सरकारले आशा गर्ने वातावरण बनाइदियो भने जनता पुनः पुरानै ठाउँमा आउन सक्छन् भन्ने लाग्छ । केही पनि हुँदैन भन्ने छैन । आर्थिक अवस्था कमजोर बन्दै गयो । कोभिड र रुस–युक्रेन युद्धले आर्थिक अवस्था कमजोर नेपालको मात्र भएको होइन, विकसित देशको पनि आर्थिक मन्दी, बेरोजगारीको कुरा सुनेका छौँ । नेपाल मात्र खत्तम भयो भन्ने भाष्य बनाइँदै छ, त्यो सत्य होइन ।

तपाईंले निराशाको कारण आर्थिक मन्दी भन्नुभयो । शिलापत्रको सर्वेक्षणमा पाठकहरूले राजनीतिलाई दोष दिएका छन् । यसमा तपाईंको मत के छ ?

स्वाभाविक रूपमा नेपाली जनताले आशा गरेको भनेको नै राजनीतिक दलसँग हो । विश्वमा नै सरकारको नेतृत्व दलबाट हुन्छ । त्यस कारणले गर्दा दलले नै आशाको सञ्चार गर्ने हो । जनताले गरेको अपेक्षा पूरा गर्ने दायित्व र जिम्मेवारी राजनीतिक दलमा हुनुपर्छ ।

युवाहरू पलायन भइरहेको अवस्था र वित्तीय अवस्था हेर्दा आर्थिक अवस्था नै प्रमुख कारण लाग्छ । तर, सर्वेक्षणमा आर्थिक कारण ठूलो रहेको देखाएको छैन । नागरिकको बुझाइ किन यस्तो देखियो ?

राजनीतिक दलले पनि आशा जगाउन सकेनौँ । हामीले पनि नकारात्मक विषयलाई बाहिर ल्यायौँ । सकारात्मक ढंगले व्याख्या विश्लेषण पनि गर्न सकेनौँ हामीले । नागरिक समाज, सञ्चार जगत्‌ले पनि सकियो, भत्कियो, अब केही पनि हुन्न, देश टाट पल्टिसक्यो भन्ने भाष्य आमजनतामा सञ्चार गरे । जसले जे भने पनि पछिल्लो अवस्थामा केही प्रगति छ, आशा राख्ने ठाउँ छ । भ्रष्टाचार र अनियमितता गरेकाहरूलाई सरकारले ठेगान लाउँदै छ । सुशासन र विकास निर्माणतिर देश अघि बढ्दै छ । जनताका काम सरकारलले गर्दै छ भन्ने ढंगको सकारात्मक कुरा हामीले बाहिर ल्याउन सकेनौँ । आर्थिक क्षेत्रका विज्ञहरूसँग छलफल गर्दा पनि देशको आर्थिक अवस्था बिग्रिइसकेको छैन भन्ने राय सुनिन्छ ।

म सांसद पनि हुँ । चालु आर्थिक वर्षको बजेटमा नयाँ योजना अर्थमन्त्रीले दिन सक्नु भएन । त्यसपछाडि पनि कारण छ । अघिल्लो सरकारले पुराना महत्त्वपूर्ण योजनामा बजेट नराख्ने, गौरवको योजनामा अत्यन्त कम बजेट छुट्याएको थियो । नयाँ अनुत्पादक क्षेत्रमा बहुवर्षे योजनामा बजेट खन्याइदिए, जसले गर्दा चालु बजेटमा नयाँ योजनाभन्दा पुराना योजनामा बजेट खर्चिनुपर्ने भयो । त्यसैले गर्दा अहिले संसदमा के सत्तापक्ष, के प्रतिपक्ष, सबै सांसदहरूबाट यो सरकारले योजना दिएन राम्रो गरेन, भिजन नभएको सरकार भन्ने आरोप खेपिरहेको छ । संसद जनताको आवाज बोल्ने थलो हो । संसदबाट सरकारबाट नकारात्मक कुराहरू मात्र अघि बढ्यो ।

यसमा मिडिया र सामाजिक सञ्जालको भूमिका कस्तो पाउनुहुन्छ ?

सञ्चार क्षेत्रका साथीहरूलाई पनि मेरो आग्रह छ कि रचनात्मक कुराहरू के–के भएका छन् भनेर तल्लो तहमा पनि लानुपर्‍यो । राम्रा कुरालाई अघि बढाउन सकिन्छ । आर्थिक सूचकका कुरा, सरकारका निर्णयका सकारात्मक प्रभावलाई सम्प्रेषण गर्न सकियो भने राम्रो होला ।

सञ्चारमाध्यम जनताले चाहेको कुरा डेलिभरी गर्नेभन्दा कतिपय नकारात्मक कुराहरूलाई प्राथमिकता दिएजस्तो देखिने रहेछ । प्रिन्ट मिडियाकै फ्रन्टलाइनमा कुन समाचारले प्राथमिकता पाउने भन्ने हुन्छ । नेताहरूका बारेमा आरोप प्रत्यारोप लागेका घटनाहरू छन् । नकारात्मक गतिविधिमा चासो हुनु मानवीय स्वभाव पनि हो । यसमा कसैलाई दोष दिन चाहन्नँ ।

अहिले सरकारले अनुमति नदिएको रुस या युक्रेनी सेनामा जाने कुरा होस् कि अन्य अवैध देशमा गएर काम गर्ने होस्, युवाहरूले देशको सिमाना कटेपछि मात्र भविष्य देख्न थालेका छन् । यो भाष्य सिर्जना कसरी भयो ?

नेपालमा नै बेरोजगारीको समस्या समाधान हुन्छ भन्ने वातावरण हामीले बनाउन सकेका छैनौँ । दोस्रो कुरा, अन्तर्राष्ट्रिय क्षेत्रमा रोजगार होस् वा अध्ययन होस्, यो वातावरण हामीले सिर्जना गरेका हौँ । आजभन्दा २० वर्षपहिला खाडी राष्ट्र जान पनि मुस्किल थियो । अहिले संसारभरजसो नेपाली जाने वातावरण बनेको छ ।

हाम्रो प्रवृत्ति पनि खराब छ । नेपालमा बस्दा काम गर्न तयार नहुने, विदेश गएपछि जस्तोसुकै काम गर्न पनि तयार हुने । रेस्टुरेन्टमा काम गर्ने भए पनि राम्रो तलब पाइन्छ भन्दा नगर्ने, विदेशमा भए गर्ने । साउदी, कतार गएर निर्माणको काममा बेल्चा हान्न तयार छौँ । विदेश गएर महिनाको ३० हजार हाराहारीमा कमाउने जमात पनि छन् । नेपालमा पनि खाना खाएर सामान्य मजदुरी गर्दा महिनाको ३० हजार त कमाइ हुन्छ । नेपालको श्रमबजारमा भारत, बंगलादेशलगायत देशहरूका नागरिक भेटिन्छन् । स्वदेशमा श्रम गर्ने हाम्रो मानसिकता नै छैन । यसरी हामी पन्छिन मिल्दैन । कामप्रति उत्साहित गर्ने वातावरण सिर्जना गर्ने काममा राज्यले सोच्नुपर्छ । निजीक्षेत्रले पनि सहज वातावरण सिर्जना गर्नुपर्छ ।

बाहिर जाने वातावरण हामीले बनाएको भनेर दाबी गर्नुभएको छ । नेपालीहरू अवसरका लागि मात्र विदेश गएका हुन् नि, विश्वव्यापी नागरिकको रूपमा हेर्न सकिन्छ ?

धेरै टाढा जानै परेन, भारत र चीन अर्थतन्त्रका बलिया देश हुन् । ती देशका नागरिक पनि ठूलो संख्यामा वैदेशिक रोजगारमा छन् । विदेशमा अध्ययन गर्ने, उतै श्रम गर्ने भन्ने प्रणाली अन्तर्राष्ट्रिय रूपमा छ । समृद्ध देश अमेरिकाका नागरिकहरू पनि अन्य देशहरूमा गएर काम गर्ने गरेका छन् । अन्तर्राष्ट्रिय ट्रेन्ड भनिरहँदा हाम्रोजस्तो विकासशील देश, अस्थिर राजनीति भएको देश भएकाले यस्तो देखिँदैमा चिन्ता लिनु पर्दैन । यसलाई कम गर्न चिन्तन गर्ने हो । यहाँ वातावरण बनाउने हो । धैर्य गर्नुपर्छ ।

राजनीतिले असुरक्षा मात्र उत्पादन गर्‍यो भन्ने विश्लेषण छ । यसको अन्तर्य के हुन सक्छ । नेपालमा युवाले भविष्य मात्र नदेख्ने होइन, ज्येष्ठ नागरिक पनि सन्तान विदेशको ग्रीन कार्ड होल्डर बन्दा गर्व गर्छन् । सबै नागरिकले स्वदेशमा असुरक्षित रहेको ठहर गर्न किन पुगे ?

कुनै बेला शिक्षक, सेना, प्रहरी वा सरकारी सेवामा छ भने त्यसले मेरो छोरी राम्रोसँग पाल्न सक्छ भन्ने थियो । या रोजगारीको कुरा भयो । अहिले फलानोलाई अमेरिका, जापानलगायतका विकसित देशको भिसा लाग्यो, त्यसलाई छोरी दिनुपर्छ वा फलानोको छोरी त्यो देश गएकी छिन्, नाता गाँस्नुपर्छ भन्ने भयो । यो ढंगको विकास भएको छ ।

विदेशमा बसेर दु:ख गर्नुभएकाहरूले राजनीतिकर्मीलाई सूत्रात्मक रूपमा लिनुभएको छैन । नेताले खाए, सके, लुटे, हाम्रो रेमिट्यान्सबाट तलब भत्ता खाने गरेका छन् भन्ने भाष्यहरू नआउने होइन । त्यसमा कतिपय कुराहरूमा सत्यता पनि छ । सँगसँगै आम्दानीका स्रोतहरू स्वदेशमा हामीले बढाउन सकेको भए यस्ता कुरा आउने थिएनन् होला ।

नेपालमा निजामती या कुनै सरकारी जागिरेसँग विवाह गरेर नाता गाँस्न तयार छैनन् युवायुवती । विदेश गएकासँग नै विवाहका लागि उपयुक्त हुने मेन्टालिटी बनेको छ । यसले गर्दा हरेक गाउँमा वृद्धवृद्धा मात्र छन् । शहरमा नै हेर्ने हो भने पनि कि त अवसर खोज्दै गाउँबाट आएका छन्, कि विदेश जान भनेर शहर आएका छन् । नत्र विदेश गएर घर खाली भएको डरलाग्दो अवस्था छ । यसले भोलि युवाहरू नै नभेटिने अवस्था नआओस् । सेना, प्रहरीमा पनि जागिर छाडेर वैदेशिक रोजगारीमा जाने क्रम सुरु भएको छ । यो अवस्था किन आयो भन्नेबारे राम्रो अध्ययन चाहियो । त्यसका आधारमा समाधानको उपायबारे पनि अनुसन्धान गर्नुपर्छ ।

नेपालमा परिवार टुक्रियो । संस्कार बाँड्ने अवसर मिलेन । त्यसले पनि असन्तुष्टि बढायो भन्ने समाजशास्त्रीहरूको विश्लेषण छ । भारतको केरलामा बाबुआमा सम्झने पर्वजस्तै हुनुपर्छ । एटीएमको पैसा सकिएपछि मात्र छोराछोरीले बाबुआमा सम्झन्थे । अहिले नेपाली समाज त्यही चरणमा छजस्तो लाग्छ । राजनीतिमा आबद्ध व्यक्ति भएर हेर्दा त्यस्तै लाग्छ ?

समाजशास्त्रीय रूपमा पनि समाज एकनासले अघि बढ्दैन । परिस्थितिको विकास औद्योगिकीकरणबाट हुन्छ भन्ने समाज विज्ञानको अध्ययनले पत्ता लागेको विषय हो । समाज परिवर्तनशील छ भन्ने बुझ्नुपर्छ । पश्चिमा तथा विकसित देशहरूमा १८ वर्षसम्म सन्तान आफ्नो साथमा राख्ने र १८ वर्षपछि स्वतन्त्र छाड्ने चलन छ । नसकेर होइन नि । हाम्रो छुट्टै संस्कृति छ । परिवारसँग जोडिनुपर्छ भन्ने छ । विदेश पुगेका नेपालीहरूले नेपालको संस्कार त्यहाँ पुर्‍याएका छन् । अन्तरसंस्कृति हस्तान्तरण वा त्यसको प्रभाव छ । समाजको बनावट किन यस्तो भइरहेको छ भनेर समाजशास्त्रको क्षेत्रले अध्ययन गरेर सरकारले अपनत्व लिनुपर्छ ।

कृषिबाट सेवाहुँदै उद्योगमा प्रवेश गरेको नेपाली समाज थियो पहिला । अहिले कृषिबाट रेमिन्ट्यान्स युगमा गयौँ हामी । यसले समाजमा पारेको प्रभाव कस्तो देख्नुहुन्छ ?

पछिल्लो पुस्ता कृषिमा रमाइरहेको देखेका छैनौँ, जति अघिल्लो पुस्ताले गरेको थियो । त्यसको तुलनामा नयाँ पुस्ता टाढिँदै गएको छ । म आफैँ पनि २५ वर्षको उमेरसम्म २ महिना घर पुगेर खेतीमा व्यस्त हुन्थेँ । खेती गर्नैपर्छ भन्ने मानसिकता थियो । अहिले मेरा सन्तानले त गरेनन् । उनीहरूले हिलो पनि टेकेका छैनन् । अहिले पढ्नुपर्छ, पढेर मात्र ठूलो मान्छे बनिन्छ भन्ने कुरा सिकाइरहेका छौँ । घरमा पनि सकेसम्म काम सिक्ने वातावरण दिएका छैनौँ । यसले गर्दा कृषिकाम त परै जाओस्, सामाजिकीकरण नै गर्न सकेका छैनौँ । अघिल्लो पुस्ताले मौसमी खेती कसरी गर्ने, परम्परागत घरहरू कसरी बनाउने भन्ने कुराहरूमा ध्यान दिनुपर्ने अवस्था थियो । कास्कीको रुपाकोटस्थित कालिका विद्यालयमा मैले रोपेको सल्लाको रुख अहिले ठूलो भएको छ । त्यो बेला खाली ठाउँमा बिरुवा रोप्नुपर्छ भन्ने थियो । त्यतिबेला सुन्तला रोपेर फलाएर बेच्ने ज्ञान हामीमा थियो ।

अहिले आम्दानीको स्रोत रेमिट्यान्स भएको छ । कृषिप्रधान देश भन्छौँ, चामल पनि आयात गर्छौं । रोमिट्यान्सले अर्थव्यवस्था धान्नुपर्ने अवस्था छ । यहाँ उत्पादन कसरी बढाउन सकिन्छ भनेर खोजी गरेर व्यवस्थित योजना बनाउनुपर्छ । ऊर्जा, धार्मिक पर्यटन, जडीबुटी प्रशोधन, आधुनिक कृषि गर्न सकिन्छ । व्यावसायिक ढंगबाट कृषि अघि बढाउनुपर्छ । जमिनबाट उत्पादन कसरी लिने ? जमिन बाँझो नराख्नेतर्फ तीनै तहका सरकार लाग्न जरुरी छ । उत्पादनमा लागत ग्यारेन्टी सरकारले गर्नुपर्छ । एउटा परिवारले दैनिक १ सय लिटर दूध उत्पादन गर्छ भने कसरी अनुदान सहुलियत दिने ? पशु बीमासम्म सहज गर्ने वातावरण सरकारले बनाउनुपर्छ ।

नेपालमा बसेर काम गर्दा आर्थिक स्तर नउक्सेपछि देश बाहिर गए । विदेशमा काम जेजस्तो भए पनि आम्दानी बढ्न थालेपछि नेपालको राजनीतिलाई असाध्यै गाली गर्छन् । यसलाई कसरी बुझ्ने ?

विदेशमा बसेर दु:ख गर्नुभएकाहरूले राजनीतिकर्मीलाई सूत्रात्मक रूपमा लिनुभएको छैन । नेताले खाए, सके, लुटे, हाम्रो रेमिट्यान्सबाट तलब भत्ता खाने गरेका छन् भन्ने भाष्यहरू नआउने होइन । त्यसमा कतिपय कुराहरूमा सत्यता पनि छ । सँगसँगै आम्दानीका स्रोतहरू स्वदेशमा हामीले बढाउन सकेको भए यस्ता कुरा आउने थिएनन् होला । त्यो वातावरण पनि राज्यले बनाएको होला । जस्तै; दक्षिण कोरियामा श्रमबजारको ग्यारेन्टी गर्ने काम सरकारले गरेको होला । त्यसले उहाँहरूको आर्थिक स्तर धेरै नै माथि उठेको होला । हिजो सरकारले गरेन, वैदेशिक रोजगारमा लुकेर जानुपर्‍यो भन्ने वातावरण थियो । सरकारले गरेको कुरा पनि सूत्रात्मक रूपमा लिनुपर्‍यो । सरकारले सम्झौता गरेर हामी सुरक्षित रूपमा आएर यहाँ काम गर्न पाएका छौँ भन्ने एङ्गलबाट कहिल्यै सोच्ने गरिएको छैन । अस्ट्रेलिया, अमेरिका जाने वातावरण हामीले बनाएका हौँ नि । कक्षा १२ सम्मको पढाइ अंग्रेजी माध्यमबाट राम्रो पढेर आईईएलटीएस, टोफल गर्ने वातावरण त सरकारले बनाएको हो नि । वातावरण नेपालमा नभएको भए अन्तर्राष्ट्रिय विद्यार्थीसँग प्रतिस्पर्धा गर्न सक्षम बन्ने थिएनन् होला । नेपालमा पढेर उच्च शिक्षामा विदेशको प्रतिष्ठित विश्वविद्यालयमा शीर्ष स्थान हासिल गरेका पनि छन् नि । देशको सीमाभित्र गरेको प्रगतिचाहिँ प्रगति, सीमाबाहिरको प्रगतिचाहिँ प्रगति होइन भन्नु भएन नि ।

अर्को कुरा, संविधानमै हामीले गैरआवासीय नागरिक बन्न सक्ने व्यवस्था गरेका छौँ । दोहोरो नागरिकतामा उहाँहरूले राजनीतिक अधिकारबाहेक सबै अधिकार पाउनुहुन्छ । एकपटकको नेपाली सधैँको नेपाली भन्ने नारा थियो गैरआवासीय नेपाली संघको, त्यसलाई हामीले इन्डोर्स गरेका छौँ । नेपालमा बसेर दु:ख गरेका नेपालीका लागि योगदान गर्नुपर्छ भन्ने खालको उत्प्रेरणा हामीले दिन सक्नुपर्छ ।

समाज मास फ्रस्ट्रेसनमा छ भनिन्छ । यसले सामूहिक राजीनामामा नेपाली समाज पुगेको छ भनिन्छ । यसलाई कसरी हेर्नुहुन्छ ?

समाजमा निराशाको ठूलो मात्रा देखिन खोजेको छ । समाजलाई उद्वेलित गर्ने खालको केही पनि छैन भन्ने भाष्य सिर्जना भएको छ । समाज नै विद्रोहमा जाने वातावरण बनेको छ । यसरी नेगेटिभ सम्प्रेषण गर्नु राम्रो होइन । नेगेटिभिटीका कुराले समाज द्वन्द्वमा जाने हो कि भन्ने खतरा हुन्छ ।

सबै कुरामा सूत्रात्मक सोचेर मात्र नहोला नि ?

समाजको नेतृत्व गर्ने राजनीतिकर्मी, नागरिक समाज, बुद्धिजीवी, धार्मिक गुरु जोसुकै होस्, सबैले सकारात्मकतातर्फ लैजान सोच्न सक्छन् । नेगेटिभ मात्र होइन, सूत्रात्मक कुरा पनि छ है भन्न सकिन्छ । त्यसमा सबैभन्दा बढी भूमिका राजनीतिकर्मीको हुन्छ ।

सुधारका लागि अबको विकल्प के छ ?

म जसरी हुर्किए यसमा मेरो अलि फरक विचार छ । नेपाली समाजको विकास क्रम १२३ भन्दा बढी जाति त्यही हाराहारीमा भाषाभाषी छन् । यहाँको विभेद, असमानता, विकृति र कुरीतिका साथमा कुसंस्कार छ । म सबैभन्दा पिँधमा रहेको नेपाली समाजको नागरिकबाट माथि उठेको हुनाले अहिले पनि राज्यसत्ताबाट तल्लो तहमा सामाजिक न्याय दिनुपर्छ भन्ने ढंगबाट हामीले समाजलाई माथि उठाउन सकेका छैनौँ । यो हाम्रो ठूलो कमजोरी हो । बिहानबेलुकाको छाक टार्न गाह्रो पर्ने विपन्न नागरिकहरूलाई आफ्नो छाक टार्न गाह्रो छ । त्यो तहसम्मको नागरिकलाई कार्यक्रम दिन नसक्दा ‘फ्रस्ट्रेसन’ त्यहाँबाट सुरु हुन्छ । अभाव, गरिबी, विभेदबाट ‘फ्रस्ट्रेसन’ सुरु हुन्छ । सबैभन्दा ठूलो कुरा मानिसको डिग्निटी हो । जब मर्यादा पाउँदैन नि उसले विद्रोह गर्छ । धर्मको नाममा होस् या जातका नाममा होस्, समाज आन्दोलित हुन खोजिरहेको छ । हिजो राजनीतिले आन्दोलित बनायो भोलि समाज यसरी नै अघि बढ्छ भनेर हामीले सोच्न हुँदैन । समाजको गहिरिएर अध्ययन गर्न जरुरी छ । अध्ययन गर्न सकेनौँ भने नकारात्मक कुराहरू सबैभन्दा बढी सम्प्रेषण हुने र फ्रस्ट्रेसन झन् बढी हुने खतरा छ । अबको नीति अध्ययनबाट आएको निष्कर्षबाट बनाउनुपर्छ ।

याे पनि पढ्नुहाेस् :

शृङ्खला १ः काठमाडौं अलि बढी नकारात्मक छ, हल्ला गरिएजस्ताे आर्थिक संकट होइन (भिडियाे अन्तर्वार्ता)

शृङ्खला २ः नेपालमा किन बढ्यो निराशा र असन्तुष्टि, कसरी गर्ने समाधान ?

शृङ्खला ३: आफू काम नगर्ने, अरुलाई गाली गर्दै हिँड्ने होलटाइमर कार्यकर्ताले निराशा बढाए (भिडियो अन्तर्वार्ता)

शृङ्खला ४: समाजमा निराशा फैलाउन सामाजिक सञ्जाल कति जिम्मेवार ?

शृङ्खला ५: समाजको ऐतिहासिक उपलब्धि चटक्कै भुलेर शहरभित्र सल्किएको सामाजिक निराशा

विकृत राजनीति नागरिक असन्तुष्टिको मुख्य कारण, अर्थतन्त्र सुधार्ने ओखती– स्थिर र इमानदार सरकार (भिडियाे)

सर्वेक्षण भन्छ– भिजनविहीन नेतृत्वले बदनाम राजनीति, केपी ओलीप्रति अझै आशा, बालेनको छ भर

प्रमुख पार्टीका शीर्ष नेतामा केपी ओली लोकप्रिय, देउवा र माधव नेपाल धेरै पछि (भिडियाे)

दोस्रो पुस्ताका नेतामा गगन–विश्वप्रकाश लोकप्रिय, पछिपछि योगेश–रामकुमारी (भिडियाे)

प्रकाशित मिति: मंगलबार, फागुन १, २०८० ०८:५२