जब सात मुस्लिम मुलुकले इजरायलमाथि एकसाथ हमला गरे (पाेडकास्टसहित)

A+ A A-

तपाईंले इजरायल र प्यालेस्टाइनको नक्सा हेर्नुभयो भने देख्नुहुनेछ, इजरायलभित्र प्यालेस्टाइन र प्यालेस्टाइनभित्र इजरायल छ । भूगोलका हिसाबले पनि दुवै देश उस्तो ठूला होइनन् । नेपालको कोशी प्रदेश २५ हजार ९ सय ५ वर्गकिलोमिटर क्षेत्रफलमा फैलिएको छ । तर सिंगो देश इजरायल २२ हजार १ सय ३५ वर्गकिलोमिटरको छ । नेपालको डोल्पा जिल्ला ७ हजार ८ सय ८९ वर्ग किलोमिटर क्षेत्रफलमा पर्छ तर प्यालेस्टाइन देश मात्र ६ हजार २० वर्गकिलोमिटरभित्र छ । अर्थात् इजरायल हाम्रो प्रदेशभन्दा सानो छ भने प्यालेस्टाइन जिल्लाभन्दा सानो छ । शक्ति र संसाधनका हिसाबले खासगरी इजरायलकाे तुलनामा हामी धेरै पछाडि छौं ।

इजरायलमा ९१ लाख र प्यालेस्टाइनमा ५० लाख माथि जनसंख्या छ । तरक्कीका हिसाबले इजरायलले संसारलाई चकित पार्ने गरी कृषि, प्रविधि र सैन्यशक्तिमा आफूलाई अब्बल साबित गरेको छ । पश्चिमा मिडियाको 'पूर्वाग्रह'का कारण प्यालेस्टाइन पक्षबाट उनीहरूको अवस्थाबारे हामीले त्यति धेरै पढ्न पाउँदैनौँ ।

आँगन बाँडेर बसेका यिनै दुई छिमेकी दशकौँदेखि एकअर्काको ज्यानको भोका छन् । आखिर किन ? इजरायल भन्ने देश कसरी जन्मियो ? ऊ जन्मिदा प्यालेस्टाइनलाई कसरी हानि पुग्यो ? इजरायल प्यालेस्टाइनभित्र र प्यालेस्टाइन इजरायलभित्र कसरी पर्न गए ? हमास कसरी किन जन्मियो ? आज यसबारे विस्तृत बुझ्ने प्रयास गरौँ । 'स्टोरी' अलिक लामो भएकाले तपाईं पढ्नभन्दा सुन्न बढी रुचाउनुहुन्छ भने यसको मुनि राखिएको पोडकास्ट सुन्न सक्नुहुन्छ ।

जमिन र धर्मकाे लडाइँ

इजरायल र प्यालेस्टाइनबीचको लडाइँ भूमि र धर्मसँग सम्बन्धित छ । यो विवाद दशकाैंदेखि चलिरहेको छ ।

जानकारीका लागि तपाईंलाई भनिहालौँ, सन् २०२१ काे मे महिनामा प्यालेस्टाइनतर्फबाट हमास र इजरायलबीच ११ दिनसम्म बम हानाहान भएको थियो । तर, त्यो बेला संयुक्त राष्ट्र संघको मध्यस्थतामा युद्धविराम भयो । त्यसको दुई वर्षपछि एकाएक हमासले छोडेका हजारौँ रकेटले इजरायललाई ठूलै क्षति पुगेको छ । तुरुन्तै युद्धको घोषणा गरेर इजरायलले पनि हमासशासित गाजाक्षेत्रमा निरन्तर आक्रमण गरिरहेको छ ।

याे पनि..

आँखा, हात र खुट्टा गुमाएका हमासका मास्टरमाइन्ड, जसलाई सातपल्ट मार्न खाेज्दा पनि असफल छ इजरायल (पाेडकास्ट)

प्यालेस्टाइनको कुरा गर्दा, यो वर्ष इजरायलको नियन्त्रणमा रहेको वेस्ट बैंकमा बस्ने प्यालेस्टाइनीका लागि अहिलेसम्मकै सबैभन्दा बढी हिंस्रक समय रह्यो । गत जुलाईमा इजरायली सेनाले गरेको कारबाहीलाई केही दशकयताकै सबैभन्दा ठूलो मानिएको छ । खासगरी जेनिन शहरमा यो कारबाही चलाइएको थियो । त्यहाँका मानिसले इजरायली नागरिकलाई आक्रमण गरेको इजरायली सेनाको दाबी छ । तर, प्यालेस्टाइनीहरू आफ्नो जमिनमा विस्तार हुँदै गरेका इजरायली बस्तीको अतिक्रमणबाट जोगिने कोसिस गरेको बताउँछन् ।

अन्तर्राष्ट्रिय कानुनअनुसार, यो इजरायली बस्ती अवैध हो । कालो कपडा लगाएका र बन्दुक उठाएका प्यालेस्टाइनीले इजरायली कारबाहीविरुद्ध सडकमा प्रदर्शनसमेत गरेका थिए । हमासले गरेको पछिल्लो आक्रमण इजरायलले गर्दै गरेको बस्ती विस्तारकै विरुद्धमा रहेको ठानिन्छ । यसबाहेक इजरायल र प्यालेस्टाइनबीच धर्मको लडाइँ पनि छ ।

गत वर्ष धर्मकै लडाइँले हमास र इजरायली सेनाबीच संघर्ष भएको थियो । भौगोलिक रूपमा इजरायल मुस्लिम छिमेकीहरूले घेरिएको छ । छिमेकी मात्र होइन, संसारका अधिकांश मुस्लिम देशसँग इजरायलको सम्बन्ध राम्रो छैन । जोर्डन, लेबनान, प्यालेस्टाइन, सिरिया, इजिप्टले घेरिएको इजरायलले सन् १९६७ मा यिनै छिमेकीसित एक्लै युद्ध लडेको थियो । त्यो लडाइँ जितेर इजरायलले जोर्डन, प्यालेस्टाइन र सिरियाका केही हिस्सा नियन्त्रणमा लिएको थियो । तीमध्ये पूर्वी जेरुसलेमलाई लिएर प्यालेस्टाइन र इजरायलबीच बारम्बार लडाइँ हुँदै आएको छ । त्यसैले संसारकै पुरानोमध्येको शहर जेरुसलेम अशान्त हुने गरेको छ ।

इजरायलमा जेरुसलेम नामको पुरानो शहर छ । यसलाई यहुदी, इस्लाम र इसाई धवर्मालम्बीहरू आफ्नो पवित्र स्थल मान्छन् । अहिले यो शहरलाई इजरायल आफ्नो राजधानी मान्छ । प्यालेस्टाइनचाहिँ यसलाई आफ्नो भावी राष्ट्रको रूपमा हेर्छ । जानकारीका लागि तपाईंलाई भनिदिऊँ, दक्षिण एसियाबाट सबैभन्दा पहिला इजरायललाई देशको मान्यता दिएको हाम्रो देश नेपालले पनि जेरुसलेमलाई इजरायलको राजधानी मानिसकेको छैन । त्यसैले नेपालको दूतावास इजरायलको तेलअभिवमै छ ।

जेरुसलेम आफूबाट इजरायलले छिनेकाले भविष्यमा यो शहर फिर्ता ल्याउने प्यालेस्टाइनीहरूको संकल्प छ । प्यालेस्टाइनीहरू अरबी (मुसलमान) हुन् । पूर्वी जेरुसलेममा अरबीहरूको बसोबास छ । त्यहाँ यिनीहरूको मस्जिद–अल–अक्सा पनि छ ।

बारम्बार विवाद भइरहने पूर्वी जेरुसलेमको यो क्षेत्रमा यहुदीको टेम्पल माउन्ट र मुस्लिमहरूको मस्जिद–अल–अक्सा छ ।

याे पनि..

'रियल हिराे विपिनलाई हमासले लग्याे, सरकारले जसरी भए पनि बचाओस्'

जेरुसलेम संसारको पवित्र स्थानहरूमध्ये एक मानिन्छ । पोहोर साल ११ दिनसम्म भएको बमबारी, काटमार यही ठाउँलाई लिएर हो ।

कसरी सुरु भयो धर्मको लडाइँ ?

इजरायल बेइतयोसेफका सुकी बाराजानीका अनुसार प्राचीन्‌कालमा अब्राह्म नामका देवदूत जेरुसलेममा थिए । उनलाई यहुदीहरू आफ्नो भगवान् मान्छन् । अब्राह्मका दुई छोरा थिए– स्माइल र इजाक । अब्राह्म निकै धार्मिक, ईश्वरप्रति समर्पित थिए । एकपल्ट ईश्वरले अब्राह्मको श्रद्धा र भक्ति परीक्षण गर्ने विचार गरे । अनि आफ्ना देवदूतलाई अब्राह्म भए ठाउँ पठाए, ‘तिमी ईश्वरप्रति वास्तवमै इमानदार छौ र भगवान्‌प्रति साँच्चै अटुट श्रद्धा छ भने तिम्रो छोरा इजाकको बलि देऊ ।’

अब्राह्मले सहजै स्वीकारे, ‘ईश्वरको इच्छा यही हो भने म आफ्नो छोराको बलि दिन तयार छु ।’ उनी इजाकलाई लिएर बलि दिने ठाउँमा गए । त्यसपछि ईश्वरले प्रसन्न हुँदै देवदूतमार्फत सन्देश पठाए, ‘अब्राह्म तिम्रो इमानदारी र श्रद्धाभक्ति देखेर म खुसी भएँ । तिमीले इजाकको बलि दिनुपर्दैन । उसको ठाउँमा एउटा भेडाको बलि दिए हुन्छ ।’

अब्राह्मले भेडाको बलि दिए र इजाक बचे । तिनै इजाकका छोरा थिए ज्याकब, जसको अर्को नाम इजरायल थियो । उनका १२ सन्तान भए । यिनै १२ सन्तानलाई ‘ट्वेल्भ ट्राइब्स अफ इजरायल’ पनि भनिन्छ ।

यहुदीको दाबीअनुसार, उनीहरूलाई ईश्वरले वरदान दिएका थिए– अब्राह्मका सन्तानले यहीँ आफ्नो देश बनाउनेछन् । त्यसैले यसलाई ल्यान्ड अफ इजरायल भनिएको हो ।

अब्राह्मले इजाकलाई बलि दिन तयार भएको स्थानमा आजभन्दा ३ हजार वर्षपहिला राजा सोलोमनले यहुदीहरूका लागि एउटा मन्दिर बनाए । त्यसलाई इजरायलीहरू विश्वकै प्रथम मन्दिर मान्छन् । मन्दिर बनेको ५ सय वर्षपछि अर्थात् आजभन्दा २५ सय वर्षअगाडि आक्रमणकारीले मन्दिर भत्काइदिए ।

ईशापूर्व ५०० तिर त्यही ठाउँमा यहुदीहरूको दोस्रो मन्दिर बनाइयो । ७० इस्वीमा रोमनका सेनाले दोस्रो मन्दिरमा पनि आक्रमण गरे । र, बाइजेन्टाइनहरूले त्यो क्षेत्र नै कब्जा गरे । यसपछि यहुदीहरू तितरबितर भए । उनीहरू आफ्नो ठाउँ छोडेर भाग्न विवश भए । अहिले पनि त्यहाँ मन्दिरको अवशेष छ, जसलाई ‘वेस्ट वाल’ भनिन्छ । यही पश्चिमी ढोका भएको क्षेत्रलाई ‘टेम्पल माउन्ट’को नामले चिनिन्छ । यो भयो यहुदीहरूको दाबी ।

यही भूमिमा इस्लामको दाबी किन त ?

पूर्वी जेरुसलेम बस्ने ६६ वर्षीय अब्ले नुरका अनुसार ६ सय ३१ इस्वीमा इस्लाम धर्मका प्रवर्तक मोहम्मद त्यही क्षेत्रमा पुगेका थिए । उनले आफ्ना भगवान्‌सँग भेट गरे । भनिन्छ, ‘उनले त्यही ठाउँमा ईश्वरसँग मिलेर इस्लाम धर्मको सिद्धान्त प्रतिपादन गरेका थिए र जनतालाई सन्देश दिएका थिए ।

मोहम्मदले ईश्वरसँग भेट गरी इस्लाम धर्मको सिद्धान्त प्रतिपादन गरेको भनिएको क्षेत्रमा एउटा मस्जिद बनाइयो । त्यसलाई मस्जिद–अल–अक्सा भनिन्छ । इस्लाम धर्मावलम्बीले संसारका तीन स्थानलाई पवित्र मान्छन्, मक्का, मदिना र अल–अक्सा । मस्जिद–अल–अक्सा मुस्लिमहरूको पहिलो किल्ला हो । यो धरतीमा निर्माण भएको दोस्रो मस्जिद पनि यहीँ रहेको बताइन्छ ।

६३२ इस्वीमा मोहम्मदको निधन भयो । त्यहीँदेखि अरबीहरूले पश्चिम एसियामा रहेको सो क्षेत्रलाई आफ्नो पवित्र स्थान मान्न थाले । यो त्यही ठाउँ हो, जुन अहिले जेरुसलेमका नामले प्रख्यात छ । आफ्ना धर्मगुरु मोहम्मद बसेको, इस्लाम सिद्धान्त प्रतिपादन गरेकाले अरबीहरूले त्यो क्षेत्र आफूहरूकै हुनुपर्ने निचोड निकाले ।

७० इस्वीदेखि जेरुसलेम र यसको आसपासका क्षेत्र यहुदीबाट खोसेर यहाँ बाइजेन्टाइनको शासन चलिरहेको थियो । ६३६ इस्वीमा अरबीहरूले बाइजेन्टाइन साम्राज्यमाथि आक्रमण गरे । नभन्दै बाइजेन्टाइनहरूलाई घुँडा टेकाएर उनीहरूले यो क्षेत्र जिते । जहाँ आज इजरायल, प्यालेस्टाइन र जेरुसलेम छ, त्यो अरबीहरूको कब्जामा गयो ।

जेरुसलेमको पूर्वी भागमा यहुदीहरूको धर्मालय टेम्पल माउन्ट छ । त्यसको पूर्वतिर मस्जिद–अल–अक्सा छ । गत वर्ष १० मेमा विवाद सुरु भएको यही मन्दिर र मस्जिदलाई लिएर थियोे ।

इजरायलमा क्रिश्चियन कति छन् ? उनीहरूको दाबीचाहिँ के हो ?

इजरायलमा इसाईहरू धेरै छैनन् । यद्यपि, जेरुसलेमको इतिहाससँग इसाईहरू पनि जोडिन आइपुग्छन् । उनीहरूको पनि जेरुसलेममा आफ्नै खालको दाबी छ । यद्यपि, अरबी र यहुदीका अगाडि अहिले उनीहरू निकै कमजोर छन् ।

इसाई धर्म मान्ने लिना अमेरिकाकी हुन् । इजरायल बसेर अध्ययन गरिरहेकी उनी इतिहासकी विद्यार्थी हुन् । उनका अनुसार इसाईहरूका ईश्वर इसामसिहलाई सोही क्षेत्रमा सुली चढाइएको थियो । इसामसिहले जहाँ अन्तिम सास लिएका थिए, केही दिनपछि त्यही ठाउँमा उनी जीवित बनेर फर्किएका थिए । र, प्रथम उपदेश त्यहीँबाट दिए । त्यसैले इसाइ धर्म मान्नेहरू जेरुसलेमलाई आफ्नो पवित्र स्थान मान्छन् । यसका लागि उनीहरू पनि युद्ध लडेका थिए ।

बाइजेन्टाइनलाई पराजित गरी ६३६ इस्वीदेखि यहाँ अरबीहरूले शासन गर्न थालेका थिए । तर, १०९९ इस्वीमा इसाईहरूले अरबीहरूमाथि आक्रमण गरे । त्यो पहिलो धर्मयुद्ध अथवा क्रुसेड थियो ।

यो एक हजार वर्षअघिको कुरा हो । अरबीहरूको कब्जामा रहेको त्यो भूमि फेरि इसाईहरूको कब्जामा गयो । तर, इसाईहरूले यसलाई धेरै लामो समयसम्म बचाउन सकेनन् । ११८६ इस्वी अर्थात् ८८ वर्षपछि फेरि अरबीहरूले आक्रमण गरेर त्यो क्षेत्र जिते । इसाईहरूले अरबीहरूलाई तीनपटकजति आक्रमण गरे । तर, सफल भएनन् । बरु इसाई धर्मगुरुले मैदान उतारेका सैनिक, इसाई धर्मका अनुयायीहरूलाई मुसलमानहरूले समुद्रमा खसालेर मारिदिए । यो जमिनका लागि पाँचपटक धर्मयुद्ध भएको इतिहासले देखाउँछ । पछि यो क्षेत्र इजिप्ट र त्यसपछि टर्कीले कब्जा गरेका थिए ।

इजरायल भन्ने देश कहिले कसरी बन्यो ?

पहिलो विश्वयुद्ध सुरु हुँदा इजरायल–प्यालेस्टाइन क्षेत्र टर्कीको नियन्त्रणमा थियो । सन् १९१७ मा बेलायतले टर्कीबाट त्यो क्षेत्र जितेको थियो । नोभेम्बर १९१७ मा बेलायतीले एउटा घोषणा गरिदिए, ‘संसारमा छरिएर रहेका यहुदीहरू यो क्षेत्रमा आएर बस्न सक्छन् । त्यसपछि यहुदीहरू यहाँ आएर बस्न थाले । तर, अरबीहरूले यसको विरोध गरे । अरबी र यहुदीबीच सानोतिनो युद्ध हुन थाल्यो । यस्तो भिडन्त दोस्रो विश्वयुद्धसम्म चलेको थियो । १९४७–४८ मा यहाँ फेरि युद्ध भयो । यहीँ बेलायतले अर्को घोषणा गरिदियो– यहाँ यहुदीहरूको देश हुनेछ, जसलाई इजरायल भनिनेछ ।’

जसरी भारत र पाकिस्तान छुट्याइएको थियो । त्यसैगरी प्यालेस्टाइन र इजरायललाई बेलायतले विभाजित गरिदियो । तर, जेरुसलेमलाई लिएर दुवै देश दृढ थिए । यसले फेरि युद्ध निम्त्याउँछ भनेर संयुक्त राष्ट्र संघले जेरुसलेमलाई आफ्नो नियन्त्रणमा राख्यो । यहाँ दुई धर्मका मान्छे लडाइँ गरेरै सकिन्छन् भन्ने ठानेर संयुक्त राष्ट्र संघले यस्तो गरेको थियो ।

तैपनि इजरायल र अरबबीच युद्ध रोकिएन । यो युद्धमा जोर्डनले जेरुसलेमको एउटा हिस्सा जित्यो, जसलाई पूर्वी जेरुसलेम भनिन्छ ।

मे १९४८ मा इजरायल स्वतन्त्र भयो । नेपालले सयुक्त राष्ट्र संघको महासभामा इजरायलको पक्षमा भोट दिएको थियो । दक्षिण एसियाबाट इजरायललाई देशको मान्यता दिने नेपाल पहिलो देश थियो । त्यो बेला जेरुसलेमलाई छोडेर इजरायल र प्यालेस्टाइनले बराबरी भूमि पाएका थिए ।

तर, युद्ध रोकिएन । सन् १९५७ मा इजरायल र अरबीहरूबीच लडाइँ भयो । यसमा बेलायत र फ्रान्सले इजरायललाई साथ दिए । इजरायलले गाजा जित्यो । तर, संयुक्त राष्ट्र संघको दबाबका कारण १९५७ मा इजरायल गाजा फिर्ता गर्न बाध्य भयो ।

त्यसपछि सन् १९६७ मा ६ दिने युद्ध भयो । यो लडाइँ इजरायलका लागि जति चुनौतीपूर्ण थियो, उति नै लाभदायक पनि बन्यो ।

युद्धको सुरुवात इजरायल र सिरियाको सीमाबाट भएको थियो । भूमिसम्बन्धी विवादले पछि भीषण सङ्ग्रामको रूप लिएको थियो । सन् १९४८ मा देशको मान्यता पाएदेखि इजरायलले आफ्नो शक्ति निकै बढाएको थियो । सिरियासँगको युद्धमा इजरायलले गोलन हाइट कब्जा गर्‍यो । यो कुरा इजरायलको दक्षिणी छिमेकी इजिप्टलाई मन परेन । र, उसले रेड सीमा इजरायली जहाजहरू रोकिदियो । अर्कोतिरबाट ऊ इजरायललाई युद्धको निम्तो दिन थाल्यो । जसरी अहिले हमासले आक्रमण गरिरहेका बेला लेबनानतिरबाट हिजबुल्लाहले इजरायललाई युद्ध लड्न बोलाइरहेको छ ।

उत्तरमा सिरियासँग युद्ध चलिरहेका बेला दक्षिणबाट इजिप्टले इजरायलमाथि आक्रमण गर्‍यो । पछि जोर्डन, लेबनान पनि इजरायलविरुद्धको युद्धमा सामेल भए । पछि त अन्य अरबी मुलुकले इजरायललाई हान्न थाले । इजरायल एक्लै सातवटा मुस्लिम देशसँग युद्ध लड्यो । उसले सबैलाई पराजित गरिदियो । यही युद्धबाट इजरायलले सिरियाको गोलन, प्यालेस्टाइनको गाजा र वेस्ट बैंक जित्यो । यति मात्र होइन, जोर्डनको कब्जामा रहेको त्यो पवित्र स्थल पनि इजरायलले हात लियो । सन् १९६७ सम्म त्यो पवित्र स्थलमा गैरमुसलमान जान पाउँदैनथे । तर, पछि गैरमुसलमान पनि जान थाले ।

यसमा दुवै धर्मका कट्टरपन्थीहरू सन्तुष्ट थिएनन् । मुसलमानहरू वेस्ट वालमा यहुदीहरूको आउजाउ देखेर रुष्ट थिए । यहुदीहरू त्यहाँ आफ्ना लागि थप अधिकार खोजिरहेका थिए । त्यो बेलासम्म यहुदीहरू वेस्ट बैंकसम्म त जान पाउँथे, तर प्रार्थना गर्न पाउँदैनथे । त्यसैले बारम्बार यी दुई धर्मका अनुयायीबीच झडप भइरहन्थ्यो । यस्तै झडपका बीच सन् १९८२ मा यहाँ प्रहरीले गोली चलाउनुपरेको थियो । त्यसमा कैयौँ मानिस मारिएका थिए । तर, विवाद सुल्झिएन । इजरायलका लागि नेपालका पूर्वराजदूत प्रल्हाद प्रसाईंका अनुसार सन् २०१४ मा पनि यस्तै विवाद भएको थियो ।

प्रसाईं भन्छन्, ‘त्यो बेला इजरायल र हमासबीच ५२ दिनसम्म बमबारी भएको थियो, यो युद्ध छोटो भए पनि भयानक थियो । यी दुई मुलुकबीचको तनाव यसै समाधान हुने छाँट देखिँदैन ।

२०१८ सम्म तेलअभिव इजरायलको राजधानी थियो । तर, उसले अब जेरुसलेमलाई आफ्नो राजधानी घोषणा गरिदियो । प्यालेस्टाइन र इजरायलबीच मध्यस्थता गरिरहेको अमेरिकाले इजरायलको उक्त कदमलाई तुरुन्तै साथ दियो, तेलअभिवबाट आफ्नो दूतावास जेरुसलेम सारेर । मध्यस्थता गरिरहेको देशले नै युद्धलाई निम्तो दिन सहयोग गरेको भन्दै मुस्लिम देशहरूले अमेरिकी कदमको विरोध गरे ।

अनि जमिनसम्बन्धी विवादचाहिँ के हो ?

अरबीहरूले लखेटेका यहुदीहरू इजरायल फर्किंदै गर्दा सन् १८९६ मा टर्कीको नियन्त्रणमा रहेको भूमि (पूर्वी जेरुसलेम)मा यहुदी संगठनहरूले अरबीहरूसँग जमिन किनेका थिए । सन् १९६७ मा इजरायलले युद्ध जितेपछि यहुदीहरूले त्यो जमिन खाली गर्न दबाब दिन थाले । यसमा पनि लफडा भएपछि सन् १९८२ मा प्यालेस्टाइन र इजरायलबीच सम्झौता भयो । प्यालेस्टाइनले मान्यो, यो भूमिमा इजरायलकै शासन हुनेछ । तर, प्यालेस्टाइनीहरूलाई त्यहाँबाट निकाल्न पाउने छैन । यसमा इजरायल पनि सहमत भयो । पछि यो भूमिलाई लिएर विवाद भई नै रह्यो । यहाँ रहेका अरबी समुदायलाई यहुदीले निकाल्न खोजेपछि यो मुद्दा इजरायलको सर्वोच्च अदालतमा पुग्यो । १० मे २०२१ मा इजरायलको सर्वोच्च अदालतबाट फैसला आयो– यहुदीले यो जग्गा किनेका हुन् । यसको वास्तविक मालिक तिनीहरू नै हुन् ।

१० मेमा यो फैसला आएको भोलिपल्ट इद हुनेवाला थियो । अल–अक्सा मस्जिदमा नमाज पढ्न मुसलमानहरू भेला हुँदै थिए । त्यसै दिन यहुदीहरूले पनि इजरायल दिवस मनाउँदै थिए । प्रहरीले सुरक्षा सतर्कता बढाएको थियो । प्रहरीको दाबीअनुसार अल–अक्सा मस्जिद क्षेत्रबाट गस्तीमा रहेको प्रहरी टोलीमाथि ढुंगामुढा हुँदा केही प्रहरी घाइते भए । त्यसपछि प्रहरीले अल–अक्सा मस्जिदभित्र छिरेर ह्यान्ड ग्रिनेड, रबर बमले हान्न थाल्यो । त्यस क्रममा तीन सय जना घाइते भए । बिस्तारै इजरायलले मस्जिद खाली गराएको छ । अल–अक्सा मस्जिद अहिले इजरायलको कब्जामा छ । त्यहाँ प्रहरी चेकपोस्ट राखिएको छ । प्यालेस्टाइनसहित संसारका मुस्लिम देशहरूले इजरायलको यो कदमप्रति आपत्ति जनाएका छन् ।

पछिल्लोपल्ट इजरायललाई चक्मा दिएर आक्रमण गर्ने हमास कहिले, किन जन्मियो ?

इजरायलविरुद्ध संघर्ष गर्नका लागि सन् १९८७ मा हमासको स्थापना भएको थियो । गाजामा हमासको शासन छ । त्यहीँबाट हमासले आक्रमण गर्ने गरेको छ । दक्षिणबाट अरबी देशले नै हमासलाई हतियार पठाउँछन् । इरान उसको मुख्य सहयोगी हो । हमासले इजिप्टसम्म जानका लागि गाजा पट्टीबाट सुरुङमार्ग बनाएको छ, जसको गहिराइ करिब १ सय ५० फिटसम्म रहेको बताइन्छ । इजरायलले आक्रमण गरेका बेला हमास विद्रोहीहरू त्यही सुरुङमा छिर्छन् ।

याे पनि..

इजरायललाई विश्व नक्साबाट मेटाउने कसम खाएको हमास कस्ताे संगठन हो ?

हामीले माथि नै चर्चा गर्‍यौँ, नेपालको डोल्पा जिल्ला ७ हजार ८ सय ८९ वर्ग किलोमिटरको छ । तर, कुनै बेलाको ठूलो प्यालेस्टाइन अहिले केवल ६ हजार वर्गकिलोमिटरमा खुम्चिएको छ । त्यो पनि छिन्नभिन्न स्थितिमा । याद गर्नुपर्ने के छ भने, सन् १९४८ मा बेलायतले इजरायल र प्यालेस्टाइनलाई करिब बराबरी जमिन दिएर छुट्याइदिएको थियो । तर, धर्मयुद्धमा प्यालेस्टाइनले ठूलै मूल्य चुकाउनुपर्‍यो ।

प्यालेस्टाइनी कति शक्तिशाली छन् ?

हमासलाई बिर्सने हो भने प्यालेस्टाइनीसँग आफ्नै सेना छैन । हतियार छैन । उनीहरूले जमिनका लागि बढीभन्दा बढी ढुंगामुढा गर्ने हुन् । तर, हमासलाई टर्की, इजिप्ट, लेबनानले हतियार पठाउने गरेको बताइन्छ । यद्यपि, छ/सातवटा देशलाई ६ दिनमै गलाउने इजरायलले हमासलाई खासै ठूलो चुनौती ठान्ने गरेको छैन ।

हमाससँग कासम, १, २, ३, ग्रेड, डब्लूएस–१ ई जस्ता रकेट रहेको बताइन्छ । विज्ञहरूका अनुसार कासम ३ ले १२ किलोमिटर परसम्म आक्रमण गर्न सक्छ । ग्रेडले २० किलोमिटर, डब्लूएस– १ ईले ४५ किलोमिटरदेखि ठूलोमा १ सय ५० किलोमिटरसम्म मार हान्न सक्ने रकेट हमाससँग छ । तर, अहिलेसम्म उसले हल्का रकेटको प्रयोग गरिरहेको छ । यी रकेट पनि उसलाई अरबी देशहरूले नै दिएका हुन् ।

इस्लाम देशहरूले नै हमासलाई साथ दिन्छन् भने त्यसो शक्तिको सामना इजरायलले कसरी गर्छ त ?

इजरायलले आफ्नो सुरक्षाका लागि एन्टी मिसाइल सिस्टम जोडेको छ, जसलाई आइरन डम भनिन्छ । यो नै उसको रक्षाकवज हो । इजरायलका ठूला शहरहरूको सुरक्षा आइरन डमले नै गर्छ । इजरायली आकाशमा आउने कुनै पनि मिसाइललाई आइरन डमले हावामै नाश गरिदिन्छ । तर, यसपल्ट हमासले गर्न लागेको आक्रमणबारे इजरायली गुप्तचर मोसादले भेउ नपाउँदा इजरायलले ठूलो क्षति बेहोर्नुपर्‍यो ।

सुरक्षा विशेषज्ञका अनुसार आइरन डम निकै महँगो प्रविधि हो, जुन हमासले फालिरहेको रकेटभन्दा ४०/५० गुणा महँगो हुन्छ । त्यसैले हमासको रकेट नाश गर्नु इजरायलका लागि पनि उत्ति नै महँगो हुन्छ ।

बिस्मातको कुरा त के भने, इजरायल र हमासको हानाहानमा निहत्था प्यालेस्टाइनी र इजरायली मारिने गरेका छन् । खासगरी इजरायलले हमासका लडाकु मार्ने नाममा निर्दोष प्यालेस्टाइनीहरूलाई सिकार बनाउने गरेको छ । हुन पनि, इजरायली सेनाको बम र गोलीको सिकार बालबालिकासमेत भएका छन् । गाजामा इजरायलले कैयौँ घरहरूमा बम हानेको छ । गाजाबाट लाखौँ मान्छे भाग्न विवश भएका छन् । वेस्ट बैंकमा भने अहिलेसम्म यस्तो अप्रिय घटना भएको छैन । किनकि, त्यहाँ प्यालेस्टाइनी छन्, जोसँग आफ्नै सेना छैन ।

हमासलाई पछि सार्न प्यालेस्टाइनी नागरिक मार्ने गरेको भन्दै अन्तर्राष्ट्रिय जगत्‌मा इजरायलको आलोचना हुने गरेको छ । हमासलाई अरबी मुलुकहरू एक राजनीतिक संगठन मान्छन् । तर, अमेरिकासहित संसारका कतिपय मुलुक यसलाई आतंकवादी समूह भन्छन् ।

गाजा प्यालेस्टाइनकै भूमि हो । प्यालेस्टाइनकै सहमतिमा यहाँ हमासले शासन गर्छ । गाजामा इजरायलबाट हुने गरेको आक्रमणबाट भएको क्षति यति ठूलो छ, जुन भरपाइ गर्न केही वर्ष होइन, दशकौँ लाग्ने देखिन्छ ।

नेपालका लागि इजरायली राजदूत हनान गोडर इजरायलले सन् १९९३ मा प्यालेस्टाइनसँग शान्ति सम्झौता गरे पनि हमासका कारण युद्ध हुने गरेको बताउँछन् । उनले भने, ‘हामी प्यालेस्टाइनलाई एक राष्ट्रका रूपमा चिन्छौँ, हाम्रा लागि हमास केवल आतंकवादी संगठन हो । उसले आक्रमण गर्छ भने हामी प्रत्याक्रमण गर्छौं ।’

पूर्वी जेरुसलेम र तेलअभिवको याफ्फोमा अरबी मूलका नागरिक धेरै छन् । याफ्फोमा बस्ने २४ वर्षीया हदिल हमासको रिस फेर्न इजरायल सरकारले मुस्लिम समुदायमाथि निर्मम व्यवहार गरेको बताउँछिन् ।

उनले भनिन्, ‘हमासले आक्रमण गर्‍यो भनेर इजरायलको आर्मीले हतियारबिनाका प्यालेस्टाइनी महिला, बच्चालाई पनि छाड्दैन । के तपाईंहरूको देशमा पनि यसरी अधिकार मागिरहेका अल्पसंख्यकमाथि तपाईंको सरकारले यसैगरी दमन गर्छ ?

इजरायलमा रहेका अरबी समुदाय आफूहरूलाई यहुदीहरूले बारम्बार अपमान गरेको ठान्छन् । हदिल भन्छिन्, ‘हामीलाई प्रार्थना गर्नसमेत इजरायलले बाधा गर्ने गरेको छ । मस्जिदमा प्रहरी राखिदिन्छ । के यो हद पार गरेको होइन ? हाम्रो प्रार्थना गर्ने ठाउँमा इजरायलको प्रवेश किन ?’

हमास आफूहरूको अधिकारका लागि लडिरहेको भए पनि उसकै कारण प्यालेस्टाइनीले ठूलो क्षति बेहोर्नुपरेको हदिल बताउँछिन् । उनी भन्छिन्, 'हामीलाई थाहा छ, हमास अरबीहरूको अधिकार फर्काउन लडिरहेको छ । तर, यसमा बढीभन्दा बढी निहत्था मारिइरहेका छन् ।’

यति पुरानो लडाइँमा नेपाल कसको पक्षमा छ त ?

विगतमा नेपालले इजरायल र प्यालेस्टाइन दुवैलाई सहयोग गरेको देखिन्छ । सन् १९४८ मा इजरायललाई देशको मान्यता दिने सार्क क्षेत्रमा नेपाल पहिलो मुलुक हो । तर, डिसेम्बर २०१७ मा नेपालले जेरुसलेमलाई इजरायलको राजधानी मान्न अस्वीकार गरेको थियो । त्यो बेला १ सय २८ देश इजरायलको विपक्षमा उभिएका थिए । त्यही वर्ष अमेरिकाले तेलअभिवको आफ्नो दूतावास जेरुसलेममा सारेको थियो । सन् २००७ मा नेपालले तेलअभिवमा स्थापना गरेको दूतावास अहिले पनि त्यहीँ छ ।

याे पनि..

हमासले हानेको पहिलो ग्रिनेट मिल्काइदिएका थिए नेपाली विद्यार्थीले

दक्षिणी छिमेकी भारतभन्दा पुरानो हो नेपाल–इजरायल सम्बन्ध । भारतले सन् १९९२ मा इजरायलसँग कूटनीतिक सम्बन्ध स्थापना गरेको थियो । तर, नेपाल र इजरायलबीच १ जून १९६० मै द्विपक्षीय सम्बन्ध स्थापना भएको थियो । त्यही वर्ष नेपालका तत्कालीन प्रधानमन्त्री बीपी कोइरालाले इजरायल भ्रमण गरेका थिए । त्यसपछि सन् १९६३ मा नेपालका राजा महेन्द्र वीरविक्रम शाहले इजरायल भ्रमण गरेका थिए भने सन् १९६६ मा इजरायलका तत्कालीन राष्ट्रपति जलमान साजार नेपाल आएका थिए । सन् १९६८ मा तत्कालीन युवराज वीरेन्द्र शाह दुईहप्ते अध्ययन भ्रमणका लागि इजरायल गएका थिए ।

नेपालभन्दा ४६ वर्षअघि अर्थात् मार्च १९६१ मै इजरायलले काठमाडौंमा दूतावास खोलेको थियो । आधुनिक कृषि, सैन्य प्रविधिमा इजरायल अब्बल देश मानिन्छ । द्वीपक्षीय सम्बन्ध बनेदेखि नै इजरायलले नेपाललाई कृषि क्षेत्रको विकास, सहकारी, सैनिक–नागरिक सम्बन्ध, सैनिक तालिमलगायतमा सहयोग गर्दै आएको छ । त्यो आजपर्यन्त छ ।

याे पनि..

‘कसैको हातखुट्टा थिएन, मेरा लागि भगवान् दाहिने भएर म बाँचेँ...’

इजरायलमा ‘केयर गिभर’का रूपमा कार्यरत नेपालीको संख्या २५ सयभन्दा माथि रहेको बताइन्छ । सन् २०१४ बाट कृषि तालिमका लागि वार्षिक २ सयको हाराहारीमा नेपाली प्रशिक्षार्थी पनि इजरायल जाने गरेका छन् । पछिल्लोपल्ट कृषि पढेका विद्यार्थीलाई इजरायलले सिक्दै कमाउँदै कार्यक्रमको सुविधा दिएको छ । हमासको आक्रमणमा मारिएका १० नेपाली विद्यार्थी सोही कार्यक्रममा छानिएर महिना दिनअघि इजरायल पुगेका थिए ।

यो युद्ध कहिलेसम्म जाला ? के चीरकालसम्म मध्यपूर्व यसरी नै अशान्त हुने हो ?

मध्यपूर्वमा इजरायल–प्यालेस्टाइनबीचको संघर्षले संसारलाई अशान्त बनाउन सक्छ । त्यसैले जब गाजा र वेस्ट बैंकमा तनाव सुरु हुन्छ, संसारका धेरै देश चिन्तामा पर्छन् । शक्तिका हिसाबले इजरायलको अगाडि प्यालेस्टाइन तुलना नै हुन सक्दैन । शक्तिशाली इजरायलका लागि हमास पनि खासै ठूलो चुनौती होइन । तर, हमासलाई मुस्लिम देशहरूको बलियो साथ छ । हमास र इजरायलबीच युद्ध बढ्दै जाँदा मुस्लिम देशहरू एक ठाउँमा उभिन सक्छन् ।

प्यालेस्टाइन र इजरायलबीच मध्यस्थकर्ता भनिए पनि अमेरिकाले निर्णायक घडीमा इजरायललाई नै साथ दिँदै आएको छ । इजरायलले सन् २०१८ मा तेलअभिवबाट आफ्नो दूतावास जेरुसलेम सारेको थियो । इजरायलविरुद्ध मुस्लिम देशहरू एकट्ठा भएपछि युरोप र पश्चिमा देशहरू पनि विभाजित हुन्छन् । यस्तोमा एसियाली मुलुकहरू पनि ध्रुवीकृत हुनेछन् । दोस्रो विश्वयुद्ध पनि कुनै दुई देशबीचको लडाइँबाटै सुरु भएको थियो । त्यसैले अधिकांश मुलुकहरू इजरायल र प्यालेस्टाइनबीचको द्वन्द्वमा तटस्थ बस्ने गरेका छन् ।

यसपालिको संघर्षमा इजरायलमा ९ सय र गाजातर्फ ८ सय ३० जना मारिएका छन् भने संघर्षमा हजारौँ मानिस घाइते भएका छन् ।