इजरायल–प्यालेस्टाइन युद्ध : जेरुसलेमको तानातानले वर्षौंदेखि बल्झिएको घाउ

इजरायल–प्यालेस्टाइन युद्ध : जेरुसलेमको तानातानले वर्षौंदेखि बल्झिएको घाउ

A+ A A-

त्यस दिन इजरायलीहरू बिदाको सुखद मुडमा थिए । आफ्नो पर्व मनाइरहेका र सांगीतिक कन्सर्टमा झुमिरहेका युवाहरूले सोच्नेसम्मको अवस्था थिएन कि अबको केही समयमा गुल्जार शहर एक आततायीग्रस्त खण्डहरमा परिणत हुनेछ भन्ने कुरा । यहुदीहरू राष्ट्रिय चाड रमाइरहँदा इजरायलको इतिहासमा एउटा घटना भयानक र कहिल्यै नमेटिने गरी हिंसाको प्रवेश हुँदै थियो ।

इजरायली सैन्य हेडक्वार्टरलाई यसको आभास थियो, थिएन त्यो बेग्लै पाटो हो । इजरायल झण्डै २० हजार वर्गकिलोमिटर क्षेत्रफलमा फैलिएको यहुदी राष्ट्र हो । इजरायलको उत्तरमा लेबनान, पूर्वमा सिरिया र जोर्डन देश छन् । दक्षिण पश्चिममा मिश्र छ भने दक्षिण पूर्वमा भूमध्यसागरको एउटा कुनोले छोएको छ । इजरायल मूलतः मरुभूमिमाथि बसेको एउटा त्यस्तो देश हो, जसको चारैतिर मुस्लिम देशहरू छन् । इजरायल आगोको भुङ्ग्रोको बीचमा रहेको देश हो भनेर मान्ने धेरै छन् । जो हरपल हरबखत आसन्न संकटहरूले घेरिएको छ ।

इजरायलको अस्तित्व स्वीकार्नै नचाहने विद्रोही हमास लडाकुहरू कोही समुद्रबाट, कोही प्यारासुटबाट इजरायली भूमिमा प्रवेश गरे । उनीहरूले इजरायली सीमा पर्खाललाई बुल्डोजर लगाएर भत्काइदिए । इजरायलको भूमिमा लगातार अनगिन्ती मिसाइल र रकेट प्रहार गरे । विश्वभरिका सञ्चारमाध्यमहरूले इजरायली भूमिमा हमास विद्रोहीले मच्चाएको वितण्डाका अनेकौँ दृश्यको प्रत्यक्ष जस्तै बनेर प्रसारण भइरहे । त्यतिबेला इजरायल सम्हालिनै सकेको थिएन । हमास लडाकुहरू इजरायली सीमाको ३० किलोमिटर क्षेत्रभित्रसम्म आएर आक्रमण गरेका थिए ।

हमास विद्रोही लडाकुहरूको क्रूरता यतिसम्म थियो कि सडकमा हिँडिरहेकालाई गोली हानिरहेका थिए । उनीहरूले इजरायली सेनाका ट्याङकहरू जलाए । ट्याङकमाथि चढेर खुसियाली मनाए । महिला प्रहरीलाई बन्धक बनाएका दृश्यहरू पनि देखिए । जता हेर्‍यो त्यतै भवनका भग्नावशेष मात्रै देखिन्थे भने ती भग्नावशेषले सडकहरू अवरुद्ध बने । इजरायलले यसअघि यति बीभत्स आक्रमण झेलेकै थिएन भन्दा हुन्छ ।

यो घटनाले इजरायलको सामर्थ्य र शक्तिमाथि विश्वभर अनेकन अड्कलबाजी भइरहेका छन् । इजरायलको सुरक्षा प्रबन्ध विश्वमै चुस्त मानिन्थ्यो । जासुसी संयन्त्रले घटनाबारे साँच्चै थाहा नपाएकै हो त ? अहिले सबैभन्दा बढी गरिएको प्रश्न यही हो । जसरी अमेरिकामा सेप्टेम्बर ११ को आक्रमण सनसनीपूर्ण मानिएको थियो, त्यसभन्दा कम स्तब्ध पार्ने खालको छैन इजरायलमाथिको पछिल्लो आक्रमण ।

इजरायल निर्माणको अतीत

इजरायल देश बन्नुको पछाडि लामो कथा छ । भनिन्छ, १९औँ शताब्दीमा युरोपमा ८० लाखभन्दा बढी यहुदीको बसोबास थियो । उनीहरूले युरोपमा हरक्षेत्रमा श्रेष्ठता हासिल गरेका थिए, त्यो हैसियत बनाएका थिए । युरोपकै एउटा देश जर्मनीमा एउटा त्यस्तो नेताको उदय भयो, जो जातीय नारा उछालेर सत्तामा आएका थिए । जो कालान्तरमा यहुदीका लागि काल बने । उनलाई चिनाइरहनुपरेन किनकि उनी उनै एडोल्फ हिटलर थिए, जसको नेतृत्वमा जर्मन नाजी पार्टीले जातीय रक्तशुद्धिको नाममा ६० लाखभन्दा बढी यहुदीको कत्लेआम गरेको थियो । त्यतिबेला यहुदीहरू मध्यपूर्व र युरोपका विभिन्न देशमा फैलिएका थिए ।

युरोपमा उनीहरूमाथि व्यापक अत्याचार भयो । यहुदी हुनुको अभिशापजस्तो उनीहरूले भोगे । ज्यान जोगाउन सबैतिरका यहुदी भागेर इजरायल पुगे । इजरायलमा केही अरबी र केही यहुदीहरूको बसोबास थियो । यसरी विश्वभरबाट एकत्रित यहुदीहरूको व्यवस्थापनमा अमेरिकाले महत्त्वपूर्ण सहयोग गर्‍यो ।

विश्वका सबै जाति र समुदाय देशको भूगोलभित्र अटाउँदा यो पृथ्वीमा यहुदीको आफ्नो कुनै छुट्टै देश थिएन । देश नहुनुको पीडा यहुदीलाई जत्तिको कसलाई थाहा थियो होला र ? त्यसैले उनीहरू आफ्नो अलग्गै देश बनाउने अभियानमा लागे ।

इजरायली भूमि विभिन्न कालखण्डमा विभिन्न शक्तिहरूले हत्याएका थिए । एसियादेखि युरोपसम्म कब्जा जमाएका अटोमन (तुर्कहरू) साम्राज्य बेलायतसँग घुँडा टेकेपछि स्वाभाविक रूपमा त्यो ठाउँ बेलायतको अधीनमा आयो । आन्तरिक कारणले सन् १९४८ मा बेलायतले इजरायल छोडेर गयो । बेलायतको बहिर्गमनसँगै यहुदीहरूले आफू बसिरहेको भूगोललाई ‘इजरायल’ को नाममा स्वतन्त्र राष्ट्रको रूपमा घोषणा गरे ।

विश्वका एकदमै थोरै देशहरूले मात्रै इजरायलको स्वाधीनतालाई स्वीकार गरे । जबकि, अरब देशहरूले इजरायलको एकतर्फी निर्णयको कडा प्रतिवाद मात्रै गरेनन्, उल्टो युद्ध नै सुरु गरे । यस लडाइँमा इजरायलले एकतर्फी सफलता हासिल गर्‍यो । त्यसपछि पनि अरब जगत् र इजरायलबीच पटकपटक युद्ध र संघर्ष भए । सन् १९६७ को युद्धमा इजरायलले जेरुसलेममाथि कब्जा गर्‍यो । जोर्डनसँग जोडिएको क्षेत्र वेस्ट बैंकका रूपमा परिचित हुन थाल्यो । इजिप्टको कब्जामा रहेको गाजामा इजरायलले कब्जा जमाइसकेको थियो । जेरुसलेमको पनि विभाजन भयो । जसमा पश्चिमी भाग इजरायली सेनाको नियन्त्रणमा रह्यो भने पूर्वी भाग जोर्डनको सेनाले नियन्त्रणमा राख्न पुग्यो । औपचारिक रूपमा शान्ति सम्झौता नभएका कारण दुवै पक्षले एकअर्कामाथि आरोप लगाउने काम भैरह्यो, युद्ध र तनावको स्थिति रहिरह्यो ।

विवादको जग : धर्मस्थल

प्यालेस्टाइनले इजरायलको जेरुसलेममाथिको कब्जालाई अवैध करार गर्दै आएको छ । इजरायल र प्यालेस्टाइनबीचको विवादको खास जड हो जेरुसलेम । जेरुसलेम एउटा भूगोल मात्रै नभएर तीन–तीनवटा धर्मका लागि महत्त्व राख्ने विशेष भूगोलसमेत हो । त्यहाँ मात्र ३५ एकडमा फैलिएको एउटा यस्तो भूमि छ, जसलाई यहुदी धर्मावलम्बीदेखि क्रिश्चियन र मुस्लिमसम्मले आफ्नो पवित्रस्थल भएको दाबी गर्दै आएका छन् । उक्त स्थलमा आफ्नो पकड कायम गर्न उनीहरू वर्षौंदेखि संघर्षरत छन् ।

जेरुसलेममा भएको मस्जिद मुस्लिमहरूका लागि साउदी अरबमा रहेको मक्का मदिनापछिको सबैभन्दा पवित्र र महत्त्वपूर्ण धार्मिकस्थल मानिन्छ । क्रिश्चियनहरूले आफ्नो धर्मका प्रवर्तक जिसस क्राइस्टको जन्म यसै ठाउँमा भएको मान्दछन् । यहुदीहरूका लागि पनि यो क्षेत्र पवित्रस्थलकै रूपमा रहेको छ ।

इजरायलको जनसंख्या ९० लाखभन्दा बढी छ । यहाँ ७४ प्रतिशत यहुदी धर्मावलम्बीको बसोबास छ भने १८ प्रतिशत इस्लाम धर्मावलम्बीको बसोबास छ । मात्र २ प्रतिशत क्रिश्चियन धर्मावलम्बी र बाँकी अन्य समुदायका छन् ।

इजरायली र प्यालेस्टाइनीहरू एक ठाउँमा आउन नसक्ने धार्मिक विषय मात्र होइन, अन्य मुद्दाहरू पनि छन्, जहाँ मुद्दाहरूको छिनोफानो हुन सकेको छैन । त्यसमध्येको एक महत्त्वपूर्ण विषय प्यालेस्टाइन शरणार्थीको मुद्दा पनि हो । उनीहरूलाई कसरी सम्बोधन गर्ने भन्ने विषयमा इजरायलले वास्ता नगरेको मात्र होइन, रोकेर राखेको छ ।

सन् १९६७ को युद्धमा इजरायलले पूर्वी जेरुसलेम, वेस्ट बैंक अनि सिरियाको गोलन हाइट्सको अधिकांश क्षेत्र, गाजा र इजिप्टको सिनाई प्राय:द्वीप आफ्नो नियन्त्रणमा लिएको थियो । गाजा, वेस्ट बैंक र छिमेकी जोर्डन, सिरिया अनि लेबनानमा बस्ने अधिकांश प्यालेस्टाइन शरणार्थी र उनीहरूका सन्तानलाई इजरायलले आफ्नो घर फर्किन दिएको छैन । त्यसको कारण भनेको देशमा समस्या बढ्ने र यहुदी राज्यका रूपमा आफूहरूको अस्तित्वसमेत खतरामा पर्ने डर छ ।

अर्को मुद्दा हो, वेस्ट बैंकमा रहेको यहुदी बसोबास कायमै राख्ने कि हटाउने भन्ने कुरा । सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण भनेको इजरायलसँगै प्यालेस्टाइन राज्य बनाउने कि नबनाउने भन्ने कुरा छ । वेस्ट बैंक अझै पनि इजरायलको नियन्त्रणमा छ ।

इजरायल निर्माणमा कसको पसिना छ ?

इजरायल देश मूलतः यहुदीले बनाएको देश हो । हिजो उनीहरू युरोपभित्रै प्रताडित थिए । विश्वका सबै जाति र समुदाय देशको भूगोलभित्र अटाउँदा यो पृथ्वीमा यहुदीको आफ्नो कुनै छुट्टै देश थिएन । देश नहुनुको पीडा यहुदीलाई जत्तिको कसलाई थाहा थियो होला र ? त्यसैले उनीहरू आफ्नो अलग्गै देश बनाउने अभियानमा लागे । उनीहरूलाई बेलायत, अमेरिकाजस्ता पश्चिमा देशले नैतिक, आर्थिक र सैनिक सबै खाले सहयोग उपलब्ध गराए ।

इजरायललाई एउटा देशको रूपमा तयार गर्न यहुदीले आफ्नो सबै सामर्थ्य र सीप प्रयोग गरे । र, इजरायल मध्यपूर्वकै शक्तिशाली राष्ट्रको रूपमा निर्माण भयो ।

चारैतिरबाट आफ्ना विरोधी राष्ट्रहरूबाट घेरिएको इजरायल आफ्नो सुरक्षाको सवालमा संवेदनशील नहुने कुरै थिएन । इजरायलले आफ्नो सीमाको चारैतिर फलामे पर्खाल लगाएको थियो । पर्खालमाथि पनि कसिलो काँडे तार लगाएको थियो । देशभित्र कहीँकतैबाट प्रहार हुने सम्भावित आक्रमणलाई निस्तेज गराउने उद्देश्यले सीमाक्षेत्रमा मिसाइल र क्षेप्यास्त्र प्रहारलाई विफल बनाइदिने एन्टिब्यालेस्टिक मिसाइल सिस्टम निर्माण गरेको थियो ।

नागरिकको सुरक्षाका लागि हरेक घरका बेसमेन्टमा बंकर बनाएको थियो । देशका कुनै पनि सार्वजनिक सवारीसाधनमा मुस्लिम विद्रोहीहरू नचढून् भनेर ढोका, झ्याल र समाउने डण्डीमा समेत बङ्गुरको मासु र बोसो लगाउने गरेको थियो । भनिन्थ्यो, इजरायलको जासुसी संयन्त्र विश्वमै अद्भुत छ । यी सबका बाबजुद गएको शनिबार एकाबिहानै इजरायलले सपनामा समेत नसोचेको भयानक युद्ध झेल्नुपर्‍यो ।

वैश्विक ध्रुवीकरणको प्रारम्भिक स्वरुप

इजरायलमाथिको अचानक र अप्रत्याशितको यो आक्रमणलाई लिएर यतिबेला सिङ्गो विश्व दुई ध्रुवमा बाँडिएको छ । एक थरी इजरायलप्रति सहानुभूति देखाइरहेका छन् भने एक थरी ठीकै भयो भन्न भ्याइसकेका छन् । प्यालेस्टाइनको समर्थनमा इरानमा त र्‍याली नै निकालियो ।

विश्वको प्रमुख शक्तिराष्ट्र अमेरिकाले इजरायलमा भएको आक्रमणको कडा शब्दमा निन्दा गर्दै इजरायललाई जुनसुकै सहयोग गर्न आफू तयार रहेको बताएको छ । विश्वलाई थाहा छ, अमेरिका इजरायलको सबैभन्दा निकटको राष्ट्र हो । यसका पछाडि अनेक कारणहरू छन् । अमेरिकी संसदमा मात्र होइन, त्यहाँको औद्योगिक र आर्थिक क्षेत्रदेखि विज्ञान र प्रविधिका हरेक क्षेत्रमा यहुदीले आफ्नो दबदबा राख्ने हैसियत बनाएका छन् ।

यस घटनाले एकाएक हमास शक्तिशाली शक्तिको रूपमा उदाएको मात्र छैन, हमासका पछाडि राष्ट्रहरू सलबलाइसकेका छन् । पश्चिमा राष्ट्रले हमासलाई आतंकवादी संगठन माने पनि कैयौँ मुस्लिम देशका युवाहरूले यो शक्तिलाई आफ्नो आदर्श मान्दै आएका छन् ।

इजरायल–प्यालेस्टाइन युद्धको बाछिटा कहाँसम्म पुगेको छ भने आइतबार मात्र इजिप्टमा दुई इजरायली पर्यटकको गोली हानेर हत्या गरिएको छ । यो युद्धको दुर्भाग्यपूर्ण परिस्थिति कहाँसम्म निर्माण हुने हो, सोझो अनुमान गर्न निकै कठिन छ । यो परिदृश्य कल्पना गर्दा पनि अत्यासलाग्दो छ । यसले विश्वलाई फेरि ध्रुवीकृत गर्ने स्पष्ट सुरुवात भइसकेको छ । र, अर्को सम्भावित विश्वयुद्धका लागि जोखिमयुक्त आधार निर्माण भइसकेको छ ।

इजरायल–प्यालेस्टाइन युद्धको बाछिटा कहाँसम्म पुगेको छ भने आइतबार मात्र इजिप्टमा दुई इजरायली पर्यटकको गोली हानेर हत्या गरिएको छ । यो युद्धको दुर्भाग्यपूर्ण परिस्थिति कहाँसम्म निर्माण हुने हो, सोझो अनुमान गर्न निकै कठिन छ ।

इजरायलमाथि हमला भएपछि उसको समर्थनमा अमेरिका, जर्मनी, फ्रान्सलगायतका पश्चिमा देशहरू खुलेर अगाडि आइसकेका छन् । उनीहरूले इजरायललाई आवश्यक सम्पूर्ण सहयोग गर्ने बताएका छन्, त्यो पनि निःसर्त । यता साउदी अरब र कतारजस्ता देशहरूले इजरायलकै आक्रामकताका कारण यो हिंसा भएको टिप्पणी गरेका छन् ।

इरानको समर्थनमा बाँचिरहेको लेबनानी इस्लामिक सैन्य समूह हो, हिज्बुल्लाह । त्यसले पनि इजरायलको पश्चिमी क्षेत्रमा रकेट प्रहार गरेर स्थिति थप तनावपूर्ण बनाइदिएको छ । हमासले इरानको प्रत्यक्ष सहयोग रहेको बताइसकेको छ । क्षेप्यास्त्र बोकेर एउटाएउटा कित्तामा बसेका यी शक्तिशाली देशहरूले भोलिको विश्वको एउटा कुरुप चित्र कोरिसकेको अनुभूत गर्न टाढा जानै परेन ।

गहुँमा घुन बनेर पिसिएको नेपाल

हमास र इजरायलबीचको युद्धले धेरै परको देश नेपाललाई पनि नबिर्सने पीडा दिएको छ । विश्वको कुनै यस्तो कुनो छैन, जहाँ नेपाली नपुगेको होस् । इजरायलमा पनि हजारौँ नेपाली युवाहरू काम खोज्दै पुगेका थिए । नेपालको श्रम शक्तिको खपत विदेशमा कहाँ हुन्छ, त्यो हामी सबैलाई थाहा भएकै कुरा हो । उनीहरूको उपस्थिति विश्वको कुनै पनि कुनामा सुरक्षित छैन भन्दा अन्यथा हुँदैन ।

नेपालदेखि धेरै टाढाको देश इजरायलमा पनि भएको त्यही हो । कृषिको प्रयोगात्मक अध्ययनका लागि पुगेका नेपाली विद्यार्थीहरू सीमाक्षेत्रका कृषि फार्ममा थिए । हमासको आक्रमणमा परेर इजरायलको किबुज अलुमिनमा १० नेपाली विद्यार्थी मारिए । एक बेपत्ता छन् र गोली लागेर घाइते केहीको उपचार भइरहेको छ । धेरै युवाहरू बंकरमा पानीको भरमा बस्न बाध्य भए ।

घटना भएको तेस्रो दिन मात्रै ३२ जना नेपाली विद्यार्थीलाई इजरायली सेनाले बंकरबाट निकालेर तेल अभिभतर्फ लगेका थिए । नेपाली विद्यार्थीले लगातार आफूहरूलाई रेस्क्यु गरी स्वदेश फिर्ता ल्याउन माग गरेका थिए । इजरायलमा भएको यो बर्बर घटनालाई नेपालीले सायदै बिर्सनेछन् । घटनाले दशकौँअघि इराकमा मारिएका निर्दोष नेपालीहरूकै नियती सम्झाइदिएको छ । किनकि, यो युद्धमा नेपाल र नेपालीको दूरदूरसम्मको कुनै सम्बन्ध थिएन ।

इजरायलसँग ६३ वर्षअघि नेपालको दौत्य सम्बन्ध गाँसिएको हो । १४ मे १९४८ मा इजरायल देश अस्तित्वमा आएपछि दक्षिण एसियाबाट नेपाल इजरायललाई मान्यता दिने पहिलो राष्ट्र बनेको थियो । त्यही कारण पनि इजरायलले नेपाललाई विशेष महत्त्व दिँदै आएको हो । विगत केही वर्षदेखि इजरायलले आफ्नो श्रम बजारमा नेपाली कामदारलाई अस्थायी रोजगार दिँदै आएको छ ।

इजरायल पूरै शक्तिका साथ युद्धमा उत्रिएको छ । हमासको आक्रमणले ऊ नराम्ररी तिलमिलाएको छ, जसरी अमेरिका सेप्टेम्बरको युद्धपछि तिलमिलाएको थियो । अमेरिकाले आफ्नो अहम्‌मा परेको डहन कम गर्न इराक र अफगानिस्तानमाथि आक्रमण गरेको थियो । इजरायलले अब के गर्छ, त्यो हेर्न त पर्खिनैपर्छ । इजरायलमाथि आक्रमण गर्ने हमासको शक्तिको स्रोत के हो ? उनीहरू कहाँबाट सञ्चालित छन् ? पक्कै पनि इजरायलले धेरै सूचनाहरू केलाएको हुनुपर्छ ।

रसिया र युक्रेनको लडाइँले विश्वको खाद्यान्न चक्र पूरै खलबलियो । यो लडाइँ कति लम्बिन्छ र यसका बाछिटाहरू कहाँसम्म पुग्नेछन्, अनुमान गर्न सकिँदैन । तर, युद्ध जहिल्यै भयानक हुन्छ । युद्धले जहिल्यै विनाश नै बोकेर आएको हुन्छ ।

त्यस्तै, एउटा डरलाग्दो युद्धले टाउको उठाएको छ मध्यपूर्वमा । यो युद्ध कहिले र कसरी रोकिन्छ, कसैलाई थाहा छैन । हिंसाको अन्त्य वार्ता र सद्भाव नै हो । तर न इजरायल झुक्न तयार छ, न हमास युद्धमैदानबाट भाग्नेवाला छ । युद्धले निम्त्याउने पक्ष भनेकै विनाश हो । युद्धको असर आउँदा दिनमा प्यालेस्टाइन र इजरायलको सीमाभित्रै सीमित रहन्छ भन्ने हुँदैन । त्यहाँबाट बाहिर युद्ध फैलियो भने त्यो मानव इतिहासकै लागि खतरा साबित हुन सक्नेछ ।

हामीले मनन गर्नुपर्छ, आज विश्व म एक्लैले हाँक्छु भनेर ढुक्क हुने हैसियत कसैको छैन । विश्व शक्ति बहुध्रुवीय बनेको छ । अहिले कसैले कसैलाई जित्न सक्ने स्थिति छैन । जो कसैलाई क्षति पुर्‍याउन सक्ने हैसियत भने जो कसैसँग पनि छ । हमासले विश्व राजनीतिमा दिएको पाठ योभन्दा अरु के हुन सक्छ र ?

प्रकाशित मिति: बिहीबार, असोज २५, २०८० ०७:५१