अबको संसद् : दशतिर मुख फर्केको 'रावणको टाउको'जस्तो

A+ A A-

यो निर्वाचनको तयारी २०७७ पुस ५ मा नै भएको थियो, जतिबेला तत्कालीन ओली सरकारले ताजा जनादेशका लागि भन्दै आफ्नै बहुमतको सरकार विघटन गरेर यसको सुरुवात गरेको थियो । योसँगै सुरु भएको सत्ताको दाउपेच र जोडघटाउको सिद्धान्तहीन गठजोड बालुवाटार, खुमलटार बूढानीलकण्ठहुँदै बालकोट सरेका वार्ताका लागि गरिने वार्ताका नाटक मञ्चनले आपसी कलह झनै झाँगियो ।

यो सबै कुराले पुराना पार्टीहरूको टुटफुट मात्र भएन, गालीगलौज र घोचपेचको शृंखला नै चल्यो । परमादेशी सरकार र पार्टी बनाएर सत्ता र शक्ति हत्याउने प्रपञ्च मात्र गरिएन, महाअभियोगको नाटक मञ्चन गरेर सबै राजा नाङ्गै भएको खुलासासमेत गरियो ।

एमसीसी, नागरिकता विधेयक, सीमा र संविधानका संवेदनशील सवालमा चर्का नारा लगाउँदै जुँगाको लडाइँ देखाउने तर भित्रभित्रै लेनदेन र निजी स्वार्थका लागि चोचोमोचो मिलाउँदै एकै ठाम धाउने ठूला दलका ठालु नेताका अक्षम्य चर्तिकला चलिरहे । त्यसमाथि घात, अन्तर्घातका धारेहात लगाउँदै आफ्ना विरोधीका टिकट खोसियो । निर्वाचन नजिकिँदै गर्दा हाम्रालाई काखा र राम्रालाई पाखा लगाउने गरियो । अपवित्र गठबन्धन मात्र होइन, महागठबन्धन र तालमेलका नौटङ्की रचिए ।

सम्बन्धित समाचार

संसद्‌मा गणतन्त्रवादी र राजावादी आमनेसामने हुने संकेत

तर, निर्वाचनको दिन नजिक आउँदासम्म पनि आममानिसको जीवनसँग जोडिएका आधारभूत सवालको सम्बाेधन गर्ने प्रस्ताव अघि सार्ने चेष्टासमेत कतै गरिएन । जिन्दगीको गाडी चलाउन खेतीपाती छोडेर खाडी पस्ने होस् या साँझबिहानको छाक टार्न शहर पस्ने, कसैको सोधखोज गरिएन । वर्षाैंदेखि बल्झिएका द्वन्द्व र हिंसापीडितका घाउ, भौगोलिक, सामाजिक, सांस्कृतिक र आर्थिक विभेद र उपेक्षाका गुनासा सुनिएन ।

सँगै, मानवीय समाज र अर्थव्यवस्थामा आएको बदलावले निरन्तर बजारमुखी, व्यापारमुखी र पैसामुखी व्यक्तिवादमा विघटन हुँदै गएको समाजको चरित्र नफेरेसम्म हाम्रो मानवीय मूल्यमान्यता सम्बोधन हुँदैन । अहिले सामूहिकता र सहकार्य बिचौलियाको शक्ति र धनआर्जनको चाखमा सीमित भएको अवस्था छ । विवेकलाई ज्ञानको बाढी र ज्ञानलाई सूचनाको बाढीले बगाउँदै हाम्रा मूल्यमान्यताका पहाडहरूमा निरन्तर क्षयीकरण भइरहेको छ । यसले एकातिर मुर्कट्टा संस्कृति बढाउँदै ज्ञान र विवेकको खडेरी र मरुभूमीकरण भइरहेको छ । विवेकभन्दा तर्कमा आधारित ज्ञानले तर्क गर्न सक्ने मात्र ज्ञानी अरु केही नजान्ने स्वाँठ भन्ने सामाजिक मनोविज्ञान बढेको छ । यसले देखासिकीलाई नै चामत्कारिक ज्ञानको रूपमा प्रस्तुत गर्ने मुर्कुट्टा संस्कृति थोपर्दै लगेको छ । यी सबैले हाम्रा आस र भरोसामा समेत तुषारापात भएको छ ।

सम्बन्धित समाचार

तरुण कुममाथि विकल्पवालाको वृद्ध टाउको

अहिले प्रकृति निरन्तर विघटन भइरहेको छ । यसको सन्तुलनमा भएका गडबडी, जलवायुमा आएको परिवर्तनसँगै सतहमा देखिएका छन् । कोभिड १९ यसको सबैभन्दा पछिल्लो उदाहरण हामीसँगै छ । कृत्रिम रसायन र विषादीले प्रकृति तहसनहस बनाउँदै आफ्नै अन्त्येष्टिको तयारी गर्ने यात्रा जारी छ । जैविक विविधताको ह्रास नसर्ने दीर्घ रोगको त्रास कहालीलाग्दो छ । स्वच्छ खाना, पानी र श्वास फेर्ने हावा पाउन मुस्किल भएको छ ।

अबको मानव समाजको नेतृत्व पश्चिमी औद्योगिक विकासको जगमा भासिएर निरन्तर पलायन हुँदै गएको मानव मात्र केन्द्रित वाद वा प्रतिवादको साँघुरो घेराभन्दा माथि उठेको हुनुपर्नेछ । सारमा, यो प्राकृतिक प्रणालीमा भएको स्वःअस्तिव र परस्पर निर्भरताको मूल सिद्धान्तमा आधारित हुनुपर्नेछ ।

प्रविधिले नयाँ युगमा प्रवेश गरेको छ । कृत्रिमताको जोड घटाउमा यो अब्बल सावित भएको छ । यसले मूल्यहीन यान्त्रिकता थोपरेको छ । अहिले सबैतिर भौतिकी मात्र विकासको पर्याय भएको छ । यसैका वरिपरि मात्र जीवनको अर्थ खोज्ने कृत्रिम मानिसको जमात बढेको बढ्यै छ । त्यसैले त समृद्धि सपनाको चकाचौधमा लट्ठीउपर हजुरबा, बा काका र दाइका रंगीन सपनाका वरिपरि भाइ, भतिजा, छोराछोरी र नातिहरूको ताँती लागेको छ ।

सम्बन्धित समाचार

दलहरू नसुध्रिए अरब क्रान्तिकाे बाटाे लिनेगरी आएकाे स्वतन्त्रकाे लहर

यसरी हाम्रो आन्तरिक र बाह्य प्रवृत्ति, प्रकृति र प्रविधिमा आएको यस्तो फेरबदलले आफ्नै जीवनमा संकट थपिँदै गरेको कुराको आकलन गर्न सक्षम शहरी युवावर्ग यो सबै देखेर उद्वेलित हुनु स्वाभाविक छ । यही जमातले लामो समयदेखि राजनीतिमा हस्तक्षेप गर्ने जमर्को गरिरहेको छ । यसअघिका आंशिक सफलताबाट उत्साहित भएर यो जमातले यो निर्वाचनमा स्वतःस्फुर्त हस्तक्षेप गरेको हो । यो कुरा, २०७९ को निर्वाचनमा साझा विवेक, स्थानीय निर्वाचनमा बालेन शाह, हर्क साम्पाङ र अहिले रेशम चौधरीको पार्टी र मूलधारको राजनीतिमा आएका राउतले आँट गरे गर्न सकिन्छ भन्ने देखासिकीबाट आएको हो । यी सबैको बलमा यस निर्वाचनमा स्वतन्त्रसहित यी सबैको उम्मेदवारी दिने लहर नै चल्यो ।

यी सबैबाट प्रभावित भएर याेपटक धेरै मतदाताले आफ्नो मत हाले । आफ्नै आस्थाको घरमा आगो लगाएर संसदीय खेलाडीले साम, दाम, दण्ड, भेदको औकात देखाइदिए । यसरी उनीहरूले अब यसरी भएन भन्नेलाई कसरी हुन्छ गरेर देखाऊ भन्ने सन्देश दिएका छन् ।

याे संसद्‌मा आफ्ना परिवेशमा विद्रोह भरेका मतदाताको साहसिक अभिव्यक्तिको प्रतिनिधित्व भएको नेपाली समाजको बृहत् चित्र बनेको छ । अर्को अर्थमा यो खिचडी संसद् बनेको छ । मतको रुझान प्रगतिशील परिवर्तनका पक्षमा भए पनि वाम–लोकतान्त्रिक भनिएकै पुरान पार्टीले खुट्टा नटेक्दा केही पुरातनवादी हाबी भएका छन् । सँगै समावेशिताको सम्बाेधन नभएको असन्तुष्टि व्यक्त गरेका छन् । यसले हाम्रो विविधतापूर्ण समाजमा पश्चिमी ढाँचाको संसदीय लोकतन्त्र, समावेशी प्रतिनिधित्वजस्ता संसदीय अभ्यासका चुनौतीहरू सतहमा ल्याइदिएको छ ।

सम्बन्धित समाचार

दलहरू स्वार्थ समूहकाे कब्जामा छन्, स्वतन्त्रहरू भिजनबिनै आए

यस अर्थमा मतदाताले पार्टी र उम्मेदवारप्रति आफ्नो मतमार्फत केही संकेत, केही सन्देश र केही सन्देह व्यक्त गरेका छन् । उदाहरणका लागि अहिलेसम्मको मतपरिणामले कसैको बहुमत आउने देखिएन । यसले आफ्नो जीवनमा सुधार नआउने भए यिनै पुरातनवादीको स्थिर सरकार किन चाहियो भन्ने संकेत गरेको छ भने अर्कोतिर यिनै पार्टी नै ठूला भएकाले फेरि २०५२ देखि २०५६ कै जस्तो सांसद किनबेचको खेल हुने भयो र केही सांसद भएका साना पार्टीले च्याँखेदाउ थाप्लान् भन्ने सन्देह बढेको छ । तर, यस्तो भयो भने यसो गर्ने पार्टी र नेता सधैँका लागि किनारा लगाउने सन्देशसमेत दिएका छन् । किङमेकरको सपना बोकेको माओवादीलाई यसको दोधारे चरित्रकै कारण च्याँखेदाउ थाप्ने हैसियतबाट मुक्त गरिदिए ।

सम्बन्धित समाचार

बहुदलीय लोकतान्त्रिक राज्यको प्रगतिशीलता : स्वतन्त्र उम्मेदवारीको हस्तक्षेपको कसीमा

शहरिया मतदाताले समृद्धिको ग्यारेन्टी, सीमा र संविधान रक्षाका लागि भन्दै गरिएका कुनै पनि गठबन्धनका कुरा पत्याएनन् । यिनले यो कुरा देखाएर सत्ताको भर्‍याङ चढ्ने चेष्टा मात्र गरेका हुन् भन्ने थाहा पाए । यिनले युवा रोजे, यो कुराको छनक पाएका नेताले सुरक्षित ठाउँ खोजे । धेरैले नयाँ मात्र खोजे । उदाहरणका लागि राजतन्त्रको भुत जगाउने र गणतन्त्रको अस्तु सेलाउने सपना बाँड्ने राप्रपा रोजे । केहीले आफ्ना र धेरैले राम्रा खोजे । समग्रमा, यो संसद् दशतिर मुख फर्केको रावणको टाउको जस्तो भएको छ । यो सबै कुराले आफूलाई सुधार्नुपर्ने पार्टी र तिनको नेतृत्वको असफलताले यो अवस्था सिर्जना भएको हो भन्न कसैले कुनै कठिनाइ छैन । यसले पुराना पार्टीलाई फर्केर हेर्न दबाब बढेको छ ।

यसपटक केही नयाँ पार्टीले सोचेभन्दा राम्रो मत पाएका छन् । यी पार्टी विचार सगंठन र आन्दोलनको बलमा नभई उत्साह, उक्साहट र आक्रोशबाट जन्मेका हुन् । यीमध्ये कति त अझै पार्टीको स्वरुपमा समेत आइसकेका छैनन् । चुरेको खहरेमा जस्तो उर्लिंदै आएको भेलले हौसिएका यस्ता पार्टी आफैँ पार्टी बन्ने चेष्टा गर्छन् या केही वैकल्पिक राजनीतिका अगुवाले जस्तै सालनालसहित अलि ठूला भँगालामा लगेर मिसाउँछन्, अहिले नै भन्न कठिन छ । यही सन्देहले अझै पनि केही मतदाताले पुरानै पार्टीलाई भोट दिए र यस्तो खहरे प्रवृत्तिको गडगडाहट क्षणिक मात्र हुने हो कि भन्ने आशंका व्यक्त गरे ।

यी सबै पृष्ठभूमिमा बन्दै गरेका पार्टी र निर्वाचन परिणामले नेपाली राजनीति तरंगित भएको छ । किनकि यस्तो परिणामको अपेक्षा धेरैले गरेकै थिएनन् । केही यस्ता अपवादबाहेक यसपटक आममतदाताले बिनासङ्कोच उपलब्ध भएसम्म हाम्रा होइन, राम्रा उम्मेदवारलाई मत दिएका छन् ।

हुन त आफ्नो स्थानीय परिवेशमा भएकामध्ये राम्रा खोज्दा जितहारको अकंगणितमा अझै पनि केही हार्नुपर्नेले जितेका छन् र जित्नुपर्नेले हारेका छन् । यो एक हिसाबले गतिशील समाजको लय सँगसँगै फेरिन तयार हुन परम्परावादी राजनीतिकर्मीलाई चेतावनी हो । अनि, यसरी हुँदैन भन्दै राजनीतिमा हस्तक्षेप गर्न आएका नयाँ अनुहारलाइ चुनौती हो ।

सम्बन्धित समाचार

राजनीतिमा बनियाँवाद र भागवण्डाको नौटङ्कीमा टिकेको गठबन्धन

य‍ी सबै कुराको समष्टिमा नेपाली राजनितिको अहिलेको ढाँचाले काम नगरेकोतर्फ इङ्गित गर्छ । यसले पुरानो जग भत्काएर नयाँ जग हाल्न तयार हुनुपर्ने कुराको संकेत गर्छ । यसले राजनीतिको नयाँ पुस्ता मात्र होइन, अहिलेको सन्दर्भमा नेपाली विशेषताको लोकतन्त्र र विकास सम्बाेधन गर्ने समय सान्दर्भिक राजनीतिक आन्दोलनको दिशाबाेध गर्ने ढाँचाको माग गरेको छ । किनकि यो परम्परागत ढाँचाको राजनीति भूकम्पका बेला रातो स्टिकर लगाएको घरजस्तै जगैदेखि भत्काउनुपर्ने अवस्थामा पुगेको छ ।

तर, यो कुरा गर्दा यसरी भत्काउनुपर्ने घरले अहिलेसम्म दिएको ओत अर्थात् नेपाली समाज उन्नत बनाउन गरिएका राजनीतिक आन्दोलनलाई भरथेग गरेका अगुवाहरूको आलोचनात्मक चेत र यिनको योगदानको कदर गर्न कन्जुस्याइँ गर्नुहुँदैन । सँगै, यो पुराना घरमा नयाँ घरका लागि काम लाग्ने सयौँ सामान यथावत् छन् भन्नेसमेत बिर्सनुहुँदैन ।

त्यसो भए के गर्ने त ?

यो निर्वाचनले तरंगित भएको राजनीतिक दिशाबोधका बारेमा केही चर्चा गराैँ । किनकि यसको बहस सुरु भइसकेको छ । मूल कुरा अबको मानव समाजको नेतृत्व पश्चिमी औद्योगिक विकासको जगमा भासिएर निरन्तर पलायन हुँदै गएको मानव मात्र केन्द्रित वाद वा प्रतिवादको साँघुरो घेराभन्दा माथि उठेको हुनुपर्नेछ । सारमा, यो प्राकृतिक प्रणालीमा भएको स्वःअस्तिव र परस्पर निर्भरताको मूल सिद्धान्तमा आधारित हुनुपर्नेछ ।

चुरेको खहरेमा जस्तो उर्लिंदै आएको भेलले हौसिएका यस्ता पार्टी आफैँ पार्टी बन्ने चेष्टा गर्छन् या केही वैकल्पिक राजनीतिका अगुवाले जस्तै सालनालसहित अलि ठूला भँगालामा लगेर मिसाउँछन्, अहिले नै भन्न कठिन छ ।

यी दुईको सन्तुलित दृष्टिकोणबिना गरिने राजनीतिक यात्रा फेरिएको प्रविधि, प्रवृत्ति र प्रकृतिको सन्दर्भमा अब व्यावहारिक हुँदैन । खासगरी, मानव समाजको सामाजिक संगठनको मूल ढाँचा राजनीतिलाई प्रकृतिको सहअस्तित्व र एकआपसको सहकार्यको नियमसम्मत बनाउँदै लैजाने दूरदृष्टिले मात्र अग्रगामी मानवीय मूल्य मान्यतामा आधारित समतामूलक र दिगो मानव समाजको निर्माण सम्भव हुन्छ ।

अबको राजनीतिको ढाँचामा राजनीतिक शक्तिको स्रोत आममानिसमा निहित हुने र यसको आर्जन आपसी अन्तरसम्बन्धको जालोबाट विस्तारित हुने प्रकृतिको व्यावहारसम्मत हुनुपर्नेछ । यसका मूल्यमान्यता मानवको मात्र हितमा केन्द्रित साँघुरो घेराबाट होइन, मानव संस्कृति, सामाजिक व्यवहार र दिगो प्रकृतिको सन्तुलित मापदण्डबाट निर्धारित हुनुपर्नेछ । अबको प्रगतिशील मानव समाज मानवको आफ्नै सिर्जनशीलताको उपज ज्ञान, सीप र प्रविधिलाई मानिस, समग्र प्रकृति र यसको अन्तरसम्बन्ध प्रवर्द्धन मान्यताको जगमा चलायमान हुनेछ ।

यस अर्थमा मुख्यत: हामीले अहिलेको जस्तो यान्त्रिकता, कृत्रिम बौद्धिकता र प्रविधि नियन्त्रित तहगत र व्यक्तिकेन्द्रीत दृृष्टिकोणभन्दा माथि उठेर जैविक सोच, मानवीय बुद्धिमता र प्राकृतिक जालोको मर्मतर्फ फर्किंने दृष्टिकोण बनाएर मात्र मानव समाज उन्नत बनाउन सकिन्छ भन्ने कुरा आत्मसात् गरिएको मूल्यमान्यतामा आधारित हुनुपर्नेछ । यसरी हेर्दा, अबको राजनीति आधारभूत रूपमा तीनवटा मान्यताबाट निर्दिष्ट भएर अघि बढाउन सकिन्छ ।

पहिलो, यसले म, हामी र प्रकृतिको सन्तुलित र समान अस्तित्व स्वीकार गरेको हुनुपर्नेछ । दोस्रो, राजकाजको राजनीति मानव–मानव र प्रकृति–मानव अन्तरसम्बन्धकाे अन्तर्य र मर्मका आधारमा संगठित गर्नुपर्नेछ । र तेस्रो, प्रकृतिको नियमबाट सिकेर मानव समाजलाई निरन्तर गतिशील जालोको रूपमा उन्नत बनाउनुपर्नेछ ।

यो सुदूर यात्राका पाइलाहरू भने आज र अहिले भुईं टेकेर मात्र सुरु हुन्छ । यसका लागि भर्‍याङका खुड्‌किला झर्दा वा उक्लिँदा जस्तै सक्रमणकालीन अवतरणको तत्कालीन सोच चाहिन्छ । अहिलेको संसदीय राजनीतिको बहस यसको सुरुवात हो । तर यो लामो यात्रा तय गर्न आफ्नै आँगनमा घामको उज्यालो ल्याउन विशाल पहाड खन्ने मूर्ख बाको दूरदृष्टि, दृढता र लगाव चाहिन्छ ।

सम्बन्धित समाचार

दलको विकल्प स्वतन्त्र हाेइनन्, पार्टीभित्रैबाट विद्रोह गर्नुपर्छ : कृष्ण खनाल (अन्तर्वार्ता)

युवाहरूको ऊर्जा र भुईंमान्छेको विवेक चाहिन्छ । यी सबै कुराको साँगोपाँगो मिलाउने आमा, हजुरआमा र नानीहरूको व्यावहारिक ज्ञान, सीप र व्यवस्थापन चाहिन्छ । यी सबैमा विवेकपूर्ण विद्रोहको राँको बाल्न अभियन्ताहरूको तेल, दियो र झिल्को बन्ने उत्प्रेरणा चाहिन्छ । त्यसैले त अब भविष्यका सन्ततिको सपना साक्षी राखेर वैकल्पिक आन्दोलनको ढाँचा चाहिन्छ । यो सबै विचार गर्न सके मात्र भविष्यको राजनीतिले दिशाबोध गर्नेछ ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, मंसिर १०, २०७९ ११:५३