हैजाले जन्माएको टेकु अस्पताल

A+ A A-

हैजा लाग्यो कहाँ जाने ?

टेकु !

१ असारमा बागबजार बस्ने दुई दिदीबहिनीलाई झाडापखाला लाग्यो । शरीरले थेग्नै नसक्ने भएपछि उपचारका लागि उनीहरू नजिकै रहेको मोडेल अस्पतालमा रातारात पुगे । परीक्षण गर्दा उनीहरूको दिसामा हैजाको जीवाणु देखियो । भोलिपल्ट २ असारमा मोडेल अस्पतालले उनीहरूलाई शुक्रराज ट्रपिकल तथा सरुवा रोग अस्पताल टेकुमा रेफर गर्‍यो ।

टेकु पुग्दा उनीहरूको स्वास्थ्य अवस्था ‘क्रिटिकल’ बनिसकेको थियो । तत्काल टेकु अस्पतालले आईसीयूमा राखेर उनीहरूको उपचार सुरू गर्‍यो । ‘यहाँ आइपुग्दा दिदीबहिनीको स्थिति गम्भीर थियो । अर्कोतर्फ हैजा भन्नेबित्तिकै डर र त्रास पनि मिसिएको थियो,’ अस्पतालकी निर्देशक डा. मनिषा रावलले भनिन् ।

हैजाको एउटा केस भेटिनु भनेको पनि ठूलो मानिन्छ । निर्देशक रावलको टिम दिदीबहिनीको उपचारमा जुट्यो । १० दिन अस्पतालमा बसेर निको भएपछि दिदीबहिनी गत आइतबार घर फर्किए । आर्थिक स्थिति कमजोर भएकाले टेकु अस्पतालले उनीहरूको निःशुल्क उपचार गरेर घर पठायो ।

‘यो गरिबहरू आउने अस्पताल हो । आर्थिक स्थिति न्यून भएकाले निःशुल्क उपचार गर्‍यौँ,’ निर्देशक डा. रावल भन्छिन्, ' १५ दिनको अवधिमा टेकु अस्पतालले दिदीबहिनीको मात्र होइन, ८ जना हैजाका बिरामीको उपचार गरिसकेको छ ।'

अस्पताल स्थापना भएदेखि हालसम्म टेकुले कति हैजाका बिरामीको उपचार गर्‍यो भन्ने यकिन तथ्यांक छैन । तर, १९९० सालदेखि नै अस्पतालले हैजाका बिरामीको उपचार गर्दै आएको छ । अहिले पनि हैजाको उपचार गर्ने अस्पताल भनेर परिचित छ, टेकु अस्पताल ।

०००

हैजाले जन्माएको अस्पताल

९० सालमा भूकम्प गएपछिको कुरा हो । त्यसताका हैजा (कलेरा) ले मुलुक आक्रान्त बनेको थियो । बालबालिकादेखि ज्येष्ठ नागरिकसम्म सबै हैजाको सिकार बन्न बाध्य भए । ‘१ सय जना हैजाका बिरामी आउँदा ५० जनाको प्राण जान्थ्यो, त्यतिखेर भने ५० जनालाई बागमतीमा जलाइन्थ्यो’, अस्पतालका पूर्वनिर्देशक डा. सागरराज राजभण्डारी भन्छन्, ‘तातो पानीमा नुनचिनी हालेर खुवाउनुको विकल्प थिएन ।’

अस्पतालमा उपलब्ध भएको ढड्डाअनुसार हैजा रोक्न १९९० सालमा डाइरेक्टर अफ मेडिकल सर्भिसेजअन्तर्गत रोप–वे टर्मिनल (जहाँ हाल साल्ट ट्रेडिङको भवन छ) रहेको टेकुस्थित पाटीमा ‘कलेरा अस्पताल’ स्थापना भएको हो ।

तत्कालीन समयमा प्रधानमन्त्री जुद्धशमशेर जंगबहादुर राणा थिए । हुन त भूकम्पपछि देशैभर राहत वितरण तथा मर्मतसम्भार भयो । तर, त्यो राहत टेकु अस्पतालसम्म पुग्यो कि पुगेन, कहीँ कतै उल्लेख भएको पाइँदैन । यद्यपि, टेकु अस्पताल नेपालको जेठो अस्पतालमध्येको एक हो ।

२००७ सालमा भने रोप–वे टर्मिनलको प्राङ्गणबाट टेकु अस्पताल अहिलेको प्राङ्गणमा सरेको हो । तर, टेकु अस्पताललाई वीर अस्पतालको एउटा शाखाको रूपमा मात्रै राखिएको थियो त्यतिखेर । सुरुवाती चरणमा अस्पताल भवन भने हालको इपिडिमियोलोजी तथा सरुवा रोग नियन्त्रण महाशाखाको भवनमा थियो ।

२०३४ सालमा भने टेकु अस्पताल स्वायत्व हुन पुग्यो । वीर अस्पतालको शाखा नभएर देशकै केन्द्रीय सरुवा रोग अस्पताल बन्न पुग्यो । टेकुक्षेत्रमा रहेकाले २०४२ सालमा यसलाई टेकु अस्पताल नामकरण गरियो । तर, राजनीतिक परिवर्तनसँगै अस्पतालको नाम पनि परिवर्तन हुँदै गएको देखिन्छ ।

२०५३ सालमा टेकु अस्पताल एकाएक ‘शुक्रराज ट्रपिकल तथा सरुवा रोग अस्पताल’ बन्न पुग्यो । राणा शासनविरुद्ध बोलेको भन्दै शुक्रराज शास्त्रीलाई टेकुमा फाँसी दिइएकाले सम्मानस्वरुप तत्कालीन सरकारले उनको नाममा अस्पतालको नाम नै परिवर्तन गरिदियो ।

कसले सुरु गर्‍यो अस्पताल ?

टेकु अस्पताल कसले सुरु गर्‍यो ? त्यो समयमा संक्रामक रोगबारे उपचार कसले गर्‍यो होला ? अस्पतालमा रहेको ढड्डा पल्टाउँदा कसैको नाम फेला परेन । ‘कसले सुरु गर्‍यो, डाक्टर को थिए भन्ने यकिन छैन,’ अस्पतालका पूर्वनिर्देशक डा. लक्ष्मीराज पाठक भन्छन्, ‘अस्पतालको पहिलो निर्देशक डा. द्वारिकानाथ रेग्मी भएको देखिन्छ । यो धेरैपछिको कुरा हो ।’

यदि उनी कुनै शासक हुन्थे भने आफ्नो इतिहास शिलापत्रमा लेख्थे होलान् । अथवा किताबको ठेली नै तयार पार्थे होलान् । तर, उनको तस्वीर त धेरै परको कुरा, नामसम्म पनि कहीँ कतै उल्लेख भएको पाइँदैन । उनी कुनै डाक्टर थिए वा वैद्य ? जो हुन्, अस्पतालका चिकित्सक र कर्मचारी ती अञ्जान व्यक्तिप्रति अनुगृहीत छन् ।

खुम्चँदै अस्पताल

१ सय शय्याको अस्पताल कति क्षेत्रफलमा फैलिएको थियो/छ, त्यो पनि यकिन छैन । यद्यपि ७२ रोपनी क्षेत्रफलमा फैलिएको बताउँछन् अस्पतालका सूचना अधिकारी नवराज गौतम । ‘७२ रोपनी कलेरा अस्पतालको नाममा छ,’ उनी भन्छन् । टेकु अस्पतालसँग पर्याप्त जग्गा नभएको भने होइन । भएको जग्गा स्वास्थ्य मन्त्रालयमातहतका अन्य निकायले ओगटेका छन् । अस्पतालका पूर्वनिर्देशक डा. पाठक सरकारले नै टेकु अस्पतालको जग्गा मिचेको बताउँछन् ।

उनका अनुसार स्वास्थ्य सेवा विभाग, राष्ट्रिय जनस्वास्थ्य प्रयोगशाला, इपिडिमियोलोजी तथा सरुवा रोग नियन्त्रण महाशाखा, तालिम केन्द्र, लजिस्टिक, आयुर्वेद, परिवार स्वास्थ्य महाशाखालगायतका कार्यालय परिसर अस्पतालकै जग्गा ओगटेर बसेका छन् । टेकु परिसरको जग्गा भने कति राणाहरूले दिएको र कति त्यहीँका स्थानीयलाई मुआब्जा दिएर लिइएको जानकारहरू बताउने गर्छन् ।

‘जग्गा खुम्चँदै–खुम्चँदै गएको छ । मन्त्रालयले डिसिजन गरेर उद्योग वाणिज्य महासंघलाई पनि जग्गा दियो । मन्त्रालयका अन्य कार्यालय त्यहीँभित्र छन् । वरिपरिका पसल र सडकमा परेको जग्गा पनि अस्पतालकै हो’, डा. उनी भन्छन्, ‘सरकारले नै मिचेको देखिन्छ ।’

आफ्नो जग्गा कसले मिच्यो थाहा छैन, ठाउँ नपुगेर भिरपाखा हेर्दै टेकु अस्पताल

अर्काेतिर नेतृत्वमा आएकाहरूले लामो समय काम गर्न नपाउँदा अस्पताल धराशायी बनेको पूर्वनिर्देशक पाठकको बुझाइ छ । ‘नेतृत्वलाई धेरै समय टिक्न दिइँदैन । ल्याएको योजना कार्यान्वन गर्न पाइँदैन । सही मान्छेको छनोट गरिँदैन’, उनी भन्छन्, ‘नौ महिनामै नेतृत्व फेरिन्छ । मेरो कार्यकालमा टेकुलाई इन्स्टिच्युट बनाएर अध्ययन अनुसन्धान गर्ने प्रक्रिया अगाडि बढाएको थियो । त्यो अहिलेसम्म पूरा भएको छैन ।’

शुक्रराज ट्रपिकल तथा सरुवा रोग अस्पताल, टेकु हरेक सरुवा तथा उष्ण रोगको केन्द्रीय अस्पतालका रूपमा विकसित हुनुपर्नेमा जोड दिन्छन् पूर्वनिर्देशक डा. अनुप बाँस्तोला । ‘सामान्य सरुवा रोग मात्रै होइन, रक्तक्यान्सरजस्ता नसर्ने रोगको पनि उपचार हुनुपर्छ । अंग फेरिएकालाई सरुवा रोग लाग्छ । त्यसको अध्ययन अनुसन्धान हुनुपर्छ,’ उनी भन्छन् ।

टेकु अस्पतालमा विशिष्टिकृत सेवा पनि हुनुपर्नेमा जोड दिन्छन् उनी । ‘एचआईभी, सर्पदंश, पखाला लाग्दा मात्रै बिरामी आउने टेकु अस्पतालमा जाडो मौसममा बिरामी नै हुँदैनन् । ‘सरकारले टेकु अस्पतालको काम मौसमी भनेर बुझेकोजस्तो देखिन्छ’, उनी भन्छन् ।

टेकु अस्पताललाई अध्ययन अनुसन्धानको केन्द्र बनाउन उनको सुझाव छ । ‘कालाजार अमेरिकामा देखिँदैन । कालाजार के हो, हामीले देखाउन र पढाउन सक्छौँ । आमसर्वसाधारणको पहुँचमा पुर्‍याउँदै अस्पताललाई स्वदेशी, विदेशीका लागि अध्ययन अनुसन्धानको केन्द्र बनाउन सकिन्छ,’ उनी भन्छन् ।

सम्बन्धित समाचार

जब गँगटो भनेर समात्दा सर्पले डस्यो

३ सय शय्याको बनाइँदै

अस्पताल छिर्नेबित्तिकै बायाँ भागमा जीर्ण बनेका दुईवटा भवन छन् । एउटा सेतो भवन र अर्को एआरटीको भवन । दुवै भवन हाल चर्किएका छन् । भवनमा रातो स्टिकर टाँसिएको छ । २०७२ सालको विनाशकारी भूकम्पले रुग्ण बनेको भवन हालसम्म पुनःनिर्माण हुन सकेको छैन । उक्त जीर्ण भवन भत्काएर ३ सय शय्याको नयाँ भवन बनाउने प्रक्रिया अगाडि बढेको बताउँछन् अस्पतालका सूचना अधिकारी गौतम । ‘पुरानो भत्काएर नयाँ बनाउने काम एकै पटक सुरु हुन्छ,’ उनी भन्छन्, ‘साउनसम्म टेन्डर आह्वान हुन्छ ।’

तीन वर्ष भयो नयाँ भवन बनाउने प्रक्रिया अगाडि बढेको । तर, तीन वर्षसम्म पनि नयाँ भवन नबन्नुमा सरकारको चासोमा नपरेको बताउँछन्, पूर्वनिर्देशक डा. राजभण्डारी । ‘मेरो सयमा बाहिर जग्गा पनि खोजेको हो । तर, अस्पतात त्यहीँभित्र बनाउनुपर्छ । तीन वर्षसम्म पनि अस्पताल बनाउन सरकारले चासो दिएको देखिएन,’ उनी भन्छन् ।

टेकुकै प्रांगणमा अस्पताल बनाउने निर्णय भई डिजाइनको कामअगाडि बढेको बताउँछिन् निर्देशक डा. रावल । ‘यही प्राङ्गणमा भवन बनाउने हो । डिजाइनको काम भइरहेको छ,’ उनी भन्छिन् ।

कोरोनापछि सबैको नजर टेकुमा

कोरोना फोकस अस्पताल बनेपछि हो सबैको नजर टेकुमा परेको । नत्र यहाँ पुग्ने बिरामी न्यून थिए । एचआईभी भएका, कुकुरले टोकेका, सर्पदंशका बिरामी, हैजा, झाडापखाला लागेका, डेंगु, कालाजार, टिटानस, स्वाइनफ्लु, जापनिज इन्सेफ्लाइटिसलगायतका बिरामी मात्र पुग्ने गन्तव्य बन्थ्यो टेकु अस्पताल ।

जाडो मौसममा २ बजेपछि सुनसान हुने टेकु अस्पतालमा एक वर्षयता भने मानिसको चहलपहल बाक्लो छ । शनिबारसमेत मान्छेको भिड लाग्छ । कारण, कोरोना भाइरस (कोभिड–१९) । कोरोना परीक्षण गराउन तथा खोप लगाउन टेकु नपुगी धरै छैन । हाल दैनिक ४ सय बिरामीले टेकु अस्पतालबाट सेवा लिइरहेका छन् । अस्पतालका सूचना अधिकारी गौतमका अनुसार वार्षिक ४ लाख बिरामीले सेवा लिन्छन् । अस्पतालमा २ सय ७० जना कर्मचारीहरू कार्यरत छन् ।

म्बन्धित समाचार