‘द भिलेज क्याफे’ जहाँ चार सयथरीका नेवारी परिकार खान पाइन्छ (भिडियोसहित)

A+ A A-

झम्सिखेल चोकनजिकै छ द भिलेज क्याफे । चोकबाट दुई मिनेटजतिको समय दक्षिणतिर लाग्दा बाटैमा देखिन्छ ।क्याफे पुग्दा जोकोहीले घर पुगेको अनुभूति गर्छन् । अझ सुकुलमा पलेटी कसेर घरमा आमाले पकाएको जस्तै स्वाद चाख्न पाउँदा त काठमाडौं बसेर घरको न्यास्रोले सताएकाहरू घर पुगेको अनुभव गर्न पाउँदा फुरुङ्ग नै पर्छन् ।

भुइँमा बिछ्याइएका गुन्द्री, परालबाटै बनेका सानासाना पिर्कामा पलेटी कसेर साथीसँग गफिँदै बस्दा पक्कै पनि यो शहरको भागदौडबाट विश्राम लिने गज्जबको माध्यम बन्न सक्छ ।

अंग्रेजी नाम भए पनि क्याफेको विशेषता भने ठेट नेपाली छ । अझ त्यहाँ पुग्दा भेटिने ठेट शैलीले ग्राहकलाई नलोभ्याउने त कुरै भएन । एकै ठाउँमा बसेर नेवारी परम्परा र नेवारी स्वादलाई नियाल्न पाउने भएकैले पनि पछिल्लो समय नेवारी समुदायका भन्दा पनि अन्य समुदायका मानिसको भिड लाग्न थालेको छ ।

पश्चिमा शैलीलाई माथ दिँदै नेपाली स्वादलाई चिनाउन लागिपरेका करिब ३३ जना महिला छन् यहाँ । जो क्याफेमा आउने हरेक ग्राहकलाई ठेट शैलीमा नै नयाँ-नयाँ परिकार मात्रै चखाउँदैनन्, सँगै त्यसको विशेषता पनि बताउँछन् । खानासँगै त्यसको महत्त्व पनि जान्न पाउँदा ग्राहकको सन्तुष्टिले उचाइ पाउने नै भयो । अझ भित्ताभरि सजाइएका चित्रकला, नेपाली भाडाँकुँडा र बिछ्याइएको सुकुलले गाउँको न्यानोपन त दिने नै भयो ।

यसरी परम्परालाई नै व्यवसाय बनाउने पर्दापछाडिका हिरोहरू भने ३३ जना स्थानीय महिला नै छन् । जो चुलोचौकोबाट उठेर चुलोलाई नै शक्ति बनाउँदै आफ्नो परम्परागत स्वाद दुनियाँलाई चखाउन तल्लीन छन् । ती महिला पछिल्लो समय नेवारी खानालाई अन्तर्राष्ट्रियस्तरमा नै चिनाउन लागिपरिरहेका छन् । कहिले नेपालीलाई नै चिनाउँदै त कहिले विदेशीलाई चखाउँदै ।

द भिलेज क्याफे परिवार ।

११ वर्षदेखि घरको चुलो र श्रीमान्‌को कमाइलाई पन्छाउँदै अगाडि आएका महिला अहिले पनि भिलेज क्याफेलाई आफ्नो परिचय मान्छन् । हुन त यो क्याफेको सीईओमा रविमान अमात्य छन् भने महाप्रबन्धकमा सुदीप मल्ल छन् ।

तर, कर्मचारीको रूपमा सुरुवातदेखि नै काम गर्दै आएका यी महिलाहरू भान्सामा मात्रै सीमित छैनन्, लेखादेखि मार्केटिङसम्म उनीहरूको अग्रसरता छ । त्यसैले पनि हरिदेवी श्रेष्ठ भन्छिन्, ‘कर्मचारी हुँ तर मेरो परिचय नै भिलेज क्याफे हो । मलाई ‘म’ बनाउने नै भिलेज क्याफे हो । अचेल त लाग्छ, मेरो परिचय नै यो क्याफे हो, अनि क्याफेको परिचय नै हामी हौँ ।’

हरिदेवी आफूले पैसा कमाउँदाको खुसी यसरी साट्छिन्, ‘जहिल्यै पैसा श्रीमान्‌सँग नै माग्नुपर्ने, खटाएर दिएको पैसाले आफ्नो चाहना सधैँ शहीद । अब म आफैँले आफूले चाहेको किन्न सक्छु ।’

गहभरि आँसु र ओठमा हाँसो मिसाउँदै भन्छिन्, 'पहिले उनकी आमा, उनकी श्रीमती भनेर चिन्थे भने अहिले हरिदेवीको श्रीमान्, हरिदेवीको छोराछोरी भनेर चिन्छन् । आफ्नो नामले बल्ल चिनिन थालेकी छु ।’

भान्साको नेतृत्व गर्दै आएकी हरिदेवी श्रेष्ठ ।

नेवारी लवजमा बोलिरहेकी हरिदेवी सुरुदेखिकै कर्मचारी हुन् । उनले क्याफेबाटै आफूलाई चिनाइन् र क्याफेबाटै नेवारी परम्पराका खानाका परिकारहरूलाई बजारीकरण पनि गरिन् ।

कुनै समय शिक्षा र सीपकै अभावमा घरमा सीमित बन्ने उनी अहिले झण्डै ४ सय नेवारी परिकार ग्राहकलाई दिँदै उनीहरूको सन्तुष्टि बटुल्ने गर्छिन् । शिक्षा कम भए पनि चेतनास्तर भने अब्बल नै छ उनमा । भान्सामा कार्यरत उनी लेखाको विवरण पनि फरर भन्न सक्छिन् । भन्छिन्, ‘सुरुमा आफैँ पकाएर आफैँ किन्ने हामी अहिले मासिक करिब ३० लाखको व्यापार गर्छौं ।’

ग्रामीण महिलाहरूको सशक्तिकरणमा जोड दिँदै आएको अन्तर्राष्ट्रिय संस्था सवाह नेपालबाट यी महिलाहरू जोडिएका हुन् । घरमै बसेर सिलाइबुनाइ गर्दै आएका महिलालाई व्यावसायिक वातावरणमा उतारेको सवाह नेपालले आजभन्दा नौ वर्षअगाडि ‘योमरी क्याफे’ नामक क्याफे सञ्चालनमा ल्यायो । सुरुमा सोही संस्थाको लगानीमा क्याफे सञ्चालन गरेका सञ्चालक रविमान अमात्यले छ जना होमवर्करबाटै क्याफेको थालनी गरेका थिए ।

तीन वर्ष संस्थाको फन्डिङमा चले पनि अहिले भने क्याफे आफ्नै बलबुतामा सञ्चालन भइरहेको छ । क्याफेका महाप्रबन्धक सुदीप मल्ल भन्छन्, ‘पछिल्लो छ वर्षदेखि क्याफे आत्मनिर्भर बनेको छ । योमरीलाई लक्षित गरेर खुलेको क्याफेमा अहिले ४ सय प्रकारका नेवारी परिकारहरू पाइने बनाएका छौँ । जसमा २ सय लोकल परिकार छन् भने २ सय तिनै लोकल परिकारलाई परिष्कृत गर्दै नयाँ परिकार बनाएका छौँ ।’

सुरुमा नेवारी समुदायका लागि मात्रै लक्षित गरेर खोलिएको क्याफेमा नेवार मात्र नभएर अन्य समुदायका मानिसहरूको समेत भिड बढ्न थालेपछि परिकारहरू पनि बढाएको उनी बताउँछन् । भन्छन्, ‘नेवारी संस्कृतिसँगै खानाहरूका पनि छुट्टै विशेषता छन् । पौष्टिक तत्त्व प्रचुर मात्रामा पाइने भएकैले पनि पछिल्लो समय अन्य समुदायका ग्राहकको आकर्षण बढेको छ ।’

क्याफेका महाप्रबन्धक सुदीप मल्ल ।

नेवारी स्वाद चाख्नेको भिड लाग्दा आफ्नो परम्परालाई नेपालमा मात्र नभएर अन्तर्राष्ट्रियस्तरमा पनि चिनाउनुपर्छ भन्ने तर्क राख्छिन् हरिदेवी । भन्छिन्, ‘म:म:, चाउमिनलगायतका परिकारबारे हरेक नेपालीलाई थाहा छ, तर हाम्रै स्थानीय खानाका बारेमा कसैलाई थाहा छैन । योजस्तो विडम्बना अरु के होला ?’ उनी थप्छिन्, ‘विदेश जाँदा पनि यो हाम्रो खाना हो भनेर चिनाउन पाइयोस् न । त्यसैले पनि लोकल परिकारसँगै नयाँनयाँ परिकार पनि बनाउन थालेका हौँ ।’

हरिदेवीले यसो भनिरहँदा महाप्रबन्धक मल्ल प्राध्यापक केदारभक्त माथेमाको एउटा भनाइ सम्झन्छन्, जहाँ उनले जापानमा आफ्ना विदेशी साथीहरूलाई आफ्नो भन्ने खानाको नाम नै थाहा नपाउँदा भोग्नुपरेको दु:ख उल्लेख गरेका थिए । माथेमाले भनेका थिए, ‘साथीहरूले खाना खान बस्दा आ–आफ्नो देशको खाना भन्दै चिनाए । म:म:, चाउमिन त विदेशी पो रहेछन्, केलाई आफ्नो भन्ने ? दोधारमा परेँ । एकछिन् सम्झेर भन्नुपर्‍यो नेवारी खाना ।’

'उनको एकछिन सम्झनुपर्ने बाध्यताले नेपालमा नेपाली खानाको अवस्था कस्तो छ भनेर प्रस्ट नपार्ने कुरै भएन, 'मल्लले भने । यिनै कुराले पनि अचेल मल्ललाई नेपालमा भएका हरेक परम्परागत परिकारलाई व्यावसायिक बनाउने कोसिसमा छन् । जसलाई सघाउँदैछन् ३३ जना महिलाले ।

त्यसो त सुदीप भने तीनै महिला दिदीबहिनीको सल्लाहलाई नै आफ्नो भविष्यको योजना मान्छन् । उनी भन्छन्, ‘उहाँहरूले योमरीबाट सुरु गर्नुभएको व्यवसायले आज चार सयभन्दा धेरै प्रकारका नेवारी परिकार पस्किइरहेको छ । अब परिकार मात्रै होइन, वातावरण पनि पूर्ण नेवारी बनाउनु छ ।’

त्यसो त नेवारलाई लक्षित गरिएको भिलेज क्याफेको योजना नेवारी खानामा मात्रै सीमित हुने भन्ने छैन । देशभरिका जातजाति र उनीहरूका परम्परागत खानालाई पनि समेट्ने योजना क्याफेको छ । हाल ४३ वटा जिल्लाबाट ४५ सयभन्दा बढी महिला दिदीबहिनीले क्याफेका लागि आवश्यक पर्ने वस्तुहरू उत्पादन गर्दै आएका छन् । अहिले ४३ क्षेत्रमा प्रचलित उत्पादन मात्रै भित्र्याइरहे पनि अबका दिनमा ती क्षेत्रका स्वादलाई पनि पस्कने योजना छ ।

मल्ल भन्छन्, ‘अहिले हामी इन्द्रजात्रालाई लक्षित गर्दै नेवारी वातावरणमा सांस्कृतिक कार्यक्रमसहितको भोज गरिरहेका छौँ । तर, भोलिका दिनमा हरेक जातजाति र तिनका पराम्परागत परिकारलाई पनि पस्किने जर्मकोमा छौँ ।’

मल्लले भनेजस्तै इन्द्रजात्राको अवसर पारेर अहिले क्याफेमा पाँचदिने इन्द्रजात्रा (येन्या) भ्वोय (भोज) मेला सञ्चालन भइरहेको छ । शुक्रबारदेखि सञ्चालनमा आएको यो कार्यक्रममा नेवारी संस्कृति झल्काउने नृत्य, लाखेनाच, म्युजिक तथा चित्रकला पनि प्रस्तुत गरिँदैछ, जहाँ ग्राहकले सांस्कृतिक मनोरञ्जनसहित विभिन्न थरीका नेवारी परिकार खाना पाउनेछन् ।