अमेजन पुग्यो नेपाली प्लास्टिक ब्याग

A+ A A-

पछिल्लाे समय चामलकाे बोराबाट बनेका विभिन्न थरीका नयाँ झोलाहरू मानिसहरूले बोकेको हामी देख्न सक्छाैँ । तपाईं हामी कतिले इन्टरनेटबाटै भए पनि विदेशीहरूले नेपाली ब्राण्डका प्लास्टिक र बोराबाट बनेका ब्यागहरू बोकेको अवश्य पनि देखेका छाैँ होला ।

नेपालमा प्रयोगपछि फाल्ने गरिएका बोरा तथा प्लास्टिकहरू संकलन गरेर त्यसलाई विभिन्न आकारमा ढालेर मनग्य आम्दानी गरिरहेकी छन् शक्ति मिलन नेपाल प्रालिकी सञ्चालक प्रकृति मैनाली । उनी मात्र नभएर उनको यो कार्यलाई साथ दिँदै काम गर्ने महिलाहरूलाई पनि घर खर्च टार्ने राम्रो बाटाे बनेको छ प्लास्टिक र फ्याँकिएका चामलका बोराहरूबाट ।

अझ बोराबाटै आकर्षक झोला, ह्याण्डब्यागलगायतका सामान बनेको देख्दा अचम्म मान्नेहरू धेरै छन् ।

टोखामा स्थायी घर भएकी मैनालीले शक्ति नेपाल कम्पनी दर्ता गरेर बोरा र प्लास्टिकबाट झोला, ह्याण्डब्याग, पर्सलगायतका सामान बनाउँदै आएकी छन् । जसमा गृहिणी, असहाय महिला तथा वैदेशिक रोजगारबाट आएर अलपत्र परेका महिलाहरूले शक्ति नेपालमा काम गर्दै आएका छन् ।

बोरा र प्लास्टिकबाट बनेका हाते ब्याग, झोला र पर्सहरू अहिले विदेशी अनलाइन सपिङ कम्पनी अमेजनमार्फत अस्ट्रेलिया, जर्मनी, अमेरिका, बेलायतजस्ता विकसित देशमा निर्यात गरिरहेका छन् । उनीहरूले अहिले करिब वार्षिक ३० हजारवटा सामान निर्यात गरिरहेका छन् ।

मैनाली भन्छिन्, ‘प्लास्टिक र बोराबाट बनेका झोलाहरू अरुभन्दा बलियो र टिकाउ पनि हुन्छन् । त्यसमाथि थरीथरीका चित्र र रङहरूले झनै आकर्षक देखिने हुँदा विदेशीहरूमा यस्ता झोलाप्रतिको आकर्षण बढ्दो छ ।’

उनी विदेशीहरूमा मोह बढे पनि नेपालमा भने यसको प्रचलन नआइसकेको बताउँछिन् । उनका अनुसार नेपालबाट गएका त्यस्ता झोलाहरू ४० देखि ५० युरोसम्ममा बिक्री हुने गरेका छन् ।

आमाका लागि काम, बच्चाका लागि केयर होम

एउटा कोठाबाट सुरु भएको कम्पनीले अहिले आफ्नै भवनमा काम गर्दै आएको छ । यस भवनमा चाइल्ड केयरको समेत सुविधा छ । गृहिणी, असहाय अधिकांश महिलाहरूसँग साथमा बच्चा पनि हुने हुँदा आमा र बच्चा दुवैको सुरक्षालाई ध्यानमा राख्दै शक्ति मिलन नेपालले आमाको काम र बच्चाको केयर होमको समेत व्यवस्था गरेको छ ।

प्रकृति भन्छिन्, ‘हामी महिला आर्थिक सशक्तीकरणको कुरा गर्छौं । तर उनका बाध्यता र खुसी केलाउँदैनौँ । एउटा महिलासँगै बच्चाचाहिँ बोनसको रूपमा आउने रहेछ । त्यसैले उत्पादन बढाउन काममा आउने महिलाहरूका बच्चाको हेरचाह हाेस् भनेर केयर होमकाे व्यवस्था गरेका छौँ ।’

काममा आउने अधिकांश महिलाले बच्चा घरमा एक्लै छोड्न नमिल्ने हुँदा सँगै लिएर आउने गरेकाे उनी बताउँछिन् । उनले भनिन्, ‘उद्याेगमा काम गर्न आउने प्राय: सबै महिलाका बच्चा हुने भएकाले पनि हामीले उद्योग नै बालमैत्री बनाउन खोज्यौँ । आमाहरू दिनभर काम गर्न पनि पाउने र उनीहरूका बच्चाकाे हेरचाह पनि हुने भनेरै चाइल्ड केयरको व्यवस्था गरेका हाैँ ।’

बालमैत्री व्यवसायले महिलामा ऊर्जा पनि थपिने हुँदा यसले महिलाकाे आर्थिक सशक्तीकरणमा प्रमुख भूमिका खेल्ने मैनाली बताउँछिन् ।

उनका अनुसार अहिले प्लास्टिक र बोराको झोला बनाएर एक महिलाले कम्तीमा पनि १० देखि १५ हजार रुपैयाँसम्म कमाउँदै आएका छन् ।

यसरी जन्मियो शक्ति मिलन केन्द्र

काठमाडौँमै एमबीए अध्ययन गर्दै गरेकी मैनालीलाई व्यवसाय गर्छु भन्ने सानैदेखिको इच्छा थियो । त्यसैले उनले एमबीए सकिएसँगै होमस्टे व्यवसायमा हात हालिन् । होमस्टे व्यवसायी बनिसकेकी मैनालीलाई महिला सशक्तीकरण, महिला अधिकारका बारेमा रुचि थियो ।

उनले महिला सशक्तीकरण, महिला अधिकारका बारेमा अध्ययन गर्न थालिन् । अध्ययनका क्रममा उनले समाजमा कैयौँ महिला अधिकारबाट वञ्चित हुनुपरेको, चुलाचौकाभित्र सीमित हुनुपरेको र विभिन्न हिंसा सहन बाध्य भएको देखिन् । त्यसपछि उनी महिला सशक्तीकरणमा आर्थिक पाटोको सहयोग किन नलिने भन्ने सोचिन् ।

मैनाली भन्छिन्, 'समाजका बारेमा बुझ्दै गएपछि महिला अधिकारका कुराले मात्र महिला सशक्तीकरण नहुने रहेछ भन्ने लाग्यो, अनि महिला आर्थिक सशक्तीकरणमा अगाडि बढ्ने निश्चय गरेँ । यही सोचले शक्ति मिलन केन्द्रको जन्म भयो ।’

उनी विभिन्न व्यवसाय गरेका साथीहरूकोमा बिजनेस आइडिया लिएर पुगिन् । फालिएका सामानलाई रिसाइकल गरेर नयाँ स्वरुप दिने उनको आइडिया सबैलाई मन पर्‍याे । तर उनीहरू सबैले मैनालीलाई महिला मात्रैले यो सम्भव छैन भने । उनी भन्छिन्, ‘साथीहरूले यो कामका लागि एक जना पुरुष मास्टर हुनैपर्छ भन्नुभयो । म भने महिलाहरूलाई मात्रै लगाउने पक्षमा थिएँ । त्यसपछि म आफैँ मास्टर किन नबन्ने भनेर आफैँ सिक्न थालेँ ।’

सिमान्तकृत महिला, यौन हिंसाबाट पीडित महिलाको आर्थिक सशक्तीकरणका लागि जुटेकी प्रकृतिलाई पुरुष मास्टर नै राख्नुपर्ने कुरा नपचेर आफैँ सिकेर अन्य महिलाहरूलाई उत्पादनसम्बन्धी तालिम पनि दिइन् । यसरी शक्ति मिलन केन्द्र सुरु भयो ।

मैनाली बोरा लिन जाँदा माथिदेखि तलसम्म धुलैधुलो हुनुपरेको विगत सम्झिन्छिन् । उनी भन्छिन्, ‘काम सुरु गर्ने त भनेँ तर सुरुमा बोरा र प्लास्टिक संकलन गर्नुपर्‍याे । बोरा संकलन गर्दा पूरै शरीर धुलोले ढाकिन्थो चिन्नै नसक्ने गरी । यसरी फ्याँकिएको सामानलाई सफा गरेर त्यसलाई विभिन्न रूप दिन थाल्यौँ ।’

नेपालमा खासै पुन: प्रयोग नगरिने र विदेशमा अधिकांशले पुनः प्रयोग गर्न खोज्ने हुँदा सुरुबाटै शक्ति केन्द्रको बजार विदेश नै बन्यो । उनी भन्छिन्, ‘हामी नेपालीहरूले भन्दा पनि विदेशीहरूले पुनः प्रयोगका समानहरूको विशेष चासो राख्छन् । त्यसमाथि नेपालीहरूमा यसकाे खासै ट्रेण्ड थिएन । विदेशमा एक/दुई पटक पठाउँदै त्यसको आकर्षण देखियो । त्यसपछि हामीले यहाँ बनाएर विदेश पठाउन थाल्यौँ ।’

२५ प्रकारमा फरकफरक आकारका ब्यागको आर्कषण विदेशमा बढेपछि अमेजनको सहकार्यमा शक्ति केन्द नेपाल पुग्यो । अमेजनमा राखेर संसारभर नेपाली उत्पादन पुर्‍याउने सोचमा अमेजनको साथ पाएपछि बिक्री झनै बढेको उनी बताउँछिन् ।

भन्छिन्, ‘अमेजनमा हामीले आफ्नो स्टल राखेपछि विदेशबाट त्यसको उच्च माग हुन थाल्यो । आकर्षण बढेको देखेर हामीले ३ हजारबाट आफ्नो उत्पादन बढाई वार्षिक ३० हजारवटा ब्याग उत्पादन गर्न थाल्यौँ ।’ अमेजनबाट मात्रै शक्ति मिलन केन्द्रको ब्याग ५० प्रतिशत खरिदबिक्री हुने गरेको छ ।

लकडाउनमा पनि निर्यात

काेराेना महामारीकाे राेकथाम तथा न्यूनीकरणका लागि सरकारले लकडाउन गरेसँगै हाम्राे कम्पनी पनि दुई महिनासम्म ठप्प नै बन्यो । ‘लामो समयसम्म ठप्प भएपछि काम गरेर रोजीरोटी चलाउने महिलाहरू बेरोजगार हुँदा पक्कै पनि आर्थिक संकट चुलिने नै भयो,’ उनले भनिन्, ‘त्यसपछि यसरी हुँदैन भनेर कम्पनी खोल्ने निर्णय गर्‍याैँ । लकडाउनका कारण धेरै महिला साथीहरू गाउँ जानुभएपछि काठमाडौँमै भएका महिला साथीहरूबाट काम सुरु गर्‍याैँ ।’

यसरी लकडाउनमा पनि आठ जना कर्मचारीबाट उत्पादनको काम भयो । लकडाउनमा पनि बेलायतमा सामान निर्यात गरेको शक्ति मिलन केन्द्रले उत्पादन र निर्यातलाई कुनै कमी हुन दिएन ।

मैनाली भन्छिन्, ‘कोभिडको समयमा पनि युरोपमा सामान पठायौँ । लकडाउनले निर्यातमा कुनै असर गरेन । बरु अर्डर बढेर आएको छ । लकडाउनले गर्दा कामदार महिला गाउँ फर्किएकाले अहिले यहाँ रहेका आठ जनाले मात्रै पनि काम गर्दै आएका छन् । अर्डरअनुसार उत्पादन अझै गर्न सकिएको छैन ।’

यसरी शक्ति मिलन केन्द्रले असहाय, लैंगिक तथा यौनिक हिंसा सहेका महिला, वैदेशिक रोजगारीमा गएर अलपत्र परी फर्किएका र गृहिणी महिलाहरूलाई रोजगारी दिँदै रोजीरोटीको गर्जाे टार्दै आएकाे छ ।

अन्तिममा सञ्चालक मैनालीले गर्व गर्दै भनिन्, 'त्यति मात्र नभएर फोहोरलाई मोहोर बनाउँदै विश्वमा नेपाली उत्पादनलाई चिनाउने काम पनि हाम्राे कम्पनीले गरेकाे छ ।'

प्रकाशित मिति: मंगलबार, असोज १३, २०७७ २२:०४